Live τώρα    
18°C Αθήνα
ΑΘΗΝΑ
Αίθριος καιρός
18 °C
14.5°C19.6°C
3 BF 59%
ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ
Σποραδικές νεφώσεις
16 °C
13.5°C17.7°C
1 BF 73%
ΠΑΤΡΑ
Αίθριος καιρός
17 °C
14.3°C16.6°C
2 BF 63%
ΗΡΑΚΛΕΙΟ
Ελαφρές νεφώσεις
16 °C
14.8°C18.0°C
1 BF 58%
ΛΑΡΙΣΑ
Αίθριος καιρός
16 °C
16.3°C16.3°C
1 BF 65%
Το νέο Μάθημα των Θρησκευτικών στη δημόσια εκπαίδευση
  • Μείωση μεγέθους γραμματοσειράς
  • Αύξηση μεγέθους γραμματοσειράς
Εκτύπωση

Το νέο Μάθημα των Θρησκευτικών στη δημόσια εκπαίδευση

Όλγα Γριζοπούλου, Δρ. Θεολογίας

Παναγιώτης Αρ. Υφαντής, Αν. Καθηγητής Τμήματος Θεολογίας Α.Π.Θ.

Αθανάσιος I. Νευροκοπλής, Mth Θεολογίας, Διευθυντής Αρσακείου Γυμνασίου Θεσσαλονίκης

(Μέλη της Επιτροπής Εμπειρογνωμόνων για την εκπόνηση του νέου Προγράμματος Σπουδών στα Θρησκευτικά Δημοτικού - Γυμνασίου)

Το Μάθημα των Θρησκευτικών, ένας από τους θεωρούμενους «αδύναμους κρίκους» της σχολικής πραγματικότητας στην Ελλάδα, επανήλθε στην επικαιρότητα. Αυτή τη φορά, εξαιτίας των εν πολλοίς ριζοσπαστικών αλλαγών (στις στοχεύσεις, στο περιεχόμενο και στον τρόπο διδασκαλίας του) που κομίζει το νέο Πρόγραμμα Σπουδών, του οποίου η εφαρμογή σε όλα τα σχολεία της χώρας ξεκίνησε με τη φετινή σχολική χρονιά.

Το νέο Πρόγραμμα Σπουδών είναι σχεδιασμένο με τρόπο που να ανταποκρίνεται στις ανάγκες του σύγχρονου ελληνικού σχολείου, πάντοτε σε διάλογο με τις ήδη εμπεδωμένες και διαμορφούμενες κοινωνικές μεταβολές. Μέχρι τώρα -και παρά τα θετικά βήματα των τελευταίων χρόνων- η διδακτέα ύλη, η θεματολογία και ο χειρισμός της αφορούσαν κυρίως τους μαθητές που ανήκαν, έστω τυπικά, στην Ορθόδοξη Εκκλησία, περιορίζοντας έτσι το γνωσιακό πλούτο του και συρρικνώνοντας την παιδευτική δυναμική του σε μια κατηχητική - μονοφωνική διάσταση. Όμως αυτό που δεν μπορούσε ή δεν ήθελε να παραδεχθεί μια μικρή μερίδα θρησκευόμενων, το υπαγορεύει η ίδια η πραγματικότητα με τη συνδρομή ραγδαίων κοινωνικών εξελίξεων και αιτημάτων.

Από τη μια πλευρά, τα μεταναστευτικά κύματα - και εσχάτως αυτά των προσφύγων, που φτάνουν στις ακτές της Ελλάδας - πολλαπλασίασαν τους μαθητές διαφορετικής πολιτισμικής και θρησκευτικής ταυτότητας, ενώ την ίδια στιγμή αρκετοί τυπικά ορθόδοξοι μαθητές επέλεγαν την απαλλαγή από τα Θρησκευτικά - συνεπικουρούμενοι από τις παλινωδίες και την αναποφασιστικότητα της προϊσταμένης πολιτικής αρχής. Επιπλέον, πέρα από την παραπάνω αδρομερή κατηγοριοποίηση μεταξύ των (τυπικά ή συνειδητά) ορθοδόξων και των «ετερόδοξων» ή «αλλόθρησκων» μαθητών, σήμερα υπάρχει και διογκώνεται μια άλλη ομάδα μαθητών ανύπαρκτης ή ρευστής θρησκευτικής ταυτότητας. Είναι αυτή που τελεί διαρκώς υπό διαμόρφωση, συχνά παραδομένη σε σκόρπιες και αμφίβολης αξιοπιστίας πληροφορίες στο διαδίκτυο, που αναπαράγουν αβασάνιστα στερεότυπα για τη θρησκευτικότητα, επικίνδυνα συνθήματα μισαλλοδοξίας ή εύκολες συνταγές ατομικής εξασφάλισης. Αυτή η πολύπλοκη θρησκευτική (ή και α-θρησκευτική) ταυτότητα μεγάλου μέρους των σημερινών μαθητών απαιτεί μια διαφορετική θρησκευτική εκπαίδευση, πολύ πιο ουσιαστική από αυτή που παρεχόταν μέχρι τώρα.

Από την άλλη πλευρά, το πανευρωπαϊκό αίτημα για μια συμπαγή θρησκευτική εκπαίδευση στο σχολείο σχετίζεται με την ανησυχητική διαπίστωση των αρνητικών συνεπειών που προκύπτουν από την έλλειψη θρησκευτικού εγγραμματισμού των μαθητών/τριών, καθώς αυτοί/ές καλούνται να ζήσουν σε έναν κόσμο με συγκρουόμενες και αντιφατικές στάσεις απέναντι στο θρησκευτικό φαινόμενο. Πράγματι, η αδιαφορία ή και άγνοια γύρω από τη θρησκεία και τον ρόλο της εκβάλλει στην αδυναμία «ανάγνωσης» του πολιτισμού και της ιστορίας, στην παράλυση της εθνικής και ευρωπαϊκής μνήμης, στην ανικανότητα κατανόησης του συμβολικού και υπαρξιακού νοήματος που αυτή περιέχει, αλλά και στην παντελή απαξίωσή της από τη διάχυτη κυριαρχία της «αδύναμης σκέψης». Ήδη, όμως, οι πρώτες δεκαετίες του 21ου σημαδεύονται από την αναβίωση του θρησκευτικού φανατισμού, του φονταμενταλισμού και της θρησκευτικής μισαλλοδοξίας ανεξαρτήτως προέλευσης. Αν ο θρησκευτικός φονταμενταλισμός οδηγεί στην αναβίωση «ιερών πολέμων» με μεσσιανική ρητορική και στόχευση, η θρησκευτική απαιδευσία όχι μόνο ακυρώνει τη δυνατότητα για την κατανόηση αυτού του φαινομένου, αλλά ενθαρρύνει επικίνδυνα τοξικές -σε κοινωνικό και πολιτικό επίπεδο- παρενέργειες, όπως είναι η προκατάληψη, η ξενοφοβία, ο ρατσισμός, η άρνηση της ετερότητας και η εκτροπή σε εθνικιστικές ή νεοφασιστικές νοοτροπίες και συμπεριφορές.

Το Νέο Πρόγραμμα Σπουδών του Μαθήματος των Θρησκευτικών, λαμβάνοντας υπόψη τις παραπάνω παραμέτρους και αξιοποιώντας τις σύγχρονες παιδαγωγικές αναζητήσεις και διδακτικές κατακτήσεις, διατυπώνει μια ριζοσπαστική και σαφή εκπαιδευτική πρόταση για τη θρησκευτική εκπαίδευση, στηριγμένη σε ένα μάθημα πολυεπίπεδο και «ανοικτό» που απευθύνεται σε όλους τους μαθητές, ανεξάρτητα από τη θρησκευτική τους ταυτότητα (ή την απουσία της). Αφήνοντας πίσω τη μονοδιάστατη επικέντρωση στην ύλη και στα περιεχόμενά της, προσανατολίζεται με έμφαση στη διαδικασία της μάθησης. Δεν ταυτίζει τη μάθηση με την παθητική λήψη μιας γνώσης που έρχεται «από έξω», ούτε στηρίζεται στο συμβατικό σχήμα: φορέας της γνώσης (δάσκαλος) και δέκτης (μαθητής). Αντιθέτως, συστήνει έναν παιδευτικό βιότοπο που ευνοεί τη δημιουργική αλληλεπίδραση εκπαιδευτικών - μαθητών - διδακτικού υλικού. Έτσι, μέσα από την αμεσότητα της γνωριμίας και αναμέτρησης με τις ίδιες τις πηγές (βιβλικές, πατερικές, υμνολογικές, θεολογικές, λογοτεχνικές, εικονογραφικές, μουσικές κ.ά.) αλλά και τις πολιτισμικές μεταγραφές ή αναπλάσεις της παράδοσης του τόπου μας, αποκτά ισχυρά ερείσματα η προσδοκία του νέου Προγράμματος για στερεή γνώση και κατανόηση του πνευματικού πλούτου της Ορθόδοξης Εκκλησίας, η οποία διασφαλίζει ταυτόχρονα την απροκατάληπτη γνωριμία και τον ειλικρινή διάλογο με τις άλλες θρησκευτικές ή πνευματικές παραδόσεις του κόσμου.

Κύριο μέλημα των σύγχρονων Προγραμμάτων Σπουδών σε πανευρωπαϊκό επίπεδο είναι η μόρφωση μαθητών σκεπτόμενων και χειραφετημένων, που θα εξελιχθούν σε δρώντα πολιτικά υποκείμενα. Γι’ αυτό και το ανανεωμένο Μάθημα των Θρησκευτικών έχει ως βασική του αρχή να προσεγγίσουν οι μαθητές/τριες τα θρησκευτικά ζητήματα πολύπλευρα και πολυτροπικά, να ανακαλύψουν τη θρησκευτική μήτρα των πολιτισμικών μνημείων και των νοοτροπιών που συνδιαμόρφωσαν τον σύγχρονο κόσμο αλλά και να μπορούν να διακρίνουν τα θρησκευτικά υβρίδια που αποτελούν πηγή διχαστικών εντάσεων και υπονόμευσης της κοινωνικής συνοχής αλλά και της προσωπικής ωρίμανσης. Μόνο προσεγγίζοντας τις ποικίλες πτυχές του θρησκευτικού φαινομένου με τρόπο στοχαστικό και κριτικό, διαμορφώνονται ή στερεώνονται οι προσωπικές επιλογές και στάσεις των σημερινών μαθητών/τριών και αυριανών πολιτών.

Υπερβαίνοντας τη δέσμευση σε ένα και μόνο εγχειρίδιο που περιορίζει τον ρόλο του διδάσκοντα και καθηλώνει τους μαθητές στην αναπαραγωγή προκατασκευασμένων θέσεων, το νέο Πρόγραμμα κινείται γύρω από βασικά θέματα και ζητήματα, που σχετίζονται με τα ενδιαφέροντα ή τις ανάγκες των μαθητών/τριών και συνδέονται με όψεις της θρησκείας, όπως αυτές αποτυπώνονται στον πολιτισμό, στην ιστορία και στην καθημερινή ζωή. Δημιουργούνται έτσι όροι και προϋποθέσεις για εμπειρίες μάθησης που ενισχύουν τη βαθύτερη κατανόηση των μαθητών και παράγουν προσωπικό νόημα. Ταυτόχρονα, προτείνονται διδακτικές μέθοδοι και στρατηγικές που ευνοούν τη βιωματική, διερευνητική και συνεργατική μάθηση, επεκτεινόμενη μάλιστα σε έναν διαθεματικό ορίζοντα, που συνδέει τη θρησκευτική γνώση με άλλα γνωστικά αντικείμενα. Επιπλέον, συμπεριλαμβάνονται δραστηριότητες που καλλιεργούν την ηθική συνέπεια και ευθύνη των μαθητών/τριών, τόσο σε προσωπικό όσο και σε συλλογικό επίπεδο, εμπεδώνοντας έτσι την ουσιαστική σύνδεση σχολείου και κοινωνίας.

Κοντολογίς, το νέο Πρόγραμμα Σπουδών φιλοδοξεί να διαμορφώσει θρησκευτικώς εγγράμματους μαθητές που διαθέτουν κριτική γνώση και ευαισθησία, αναγνωρίζουν και εκτιμούν τα πνευματικά επιτεύγματα, στοχάζονται αναπτύσσοντας θεμελιωμένους συλλογισμούς, αναζητούν το νόημα και την αλήθεια των πραγμάτων, οικοδομούν τη δική τους θρησκευτική συνείδηση μαθαίνοντας, όχι απλώς να ανέχονται, αλλά να σέβονται τον θρησκευτικά και πολιτισμικά «άλλον», σε ένα πλαίσιο μεταφορικής και κυριολεκτικής «συγχώρησης»: δηλαδή, να μοιράζονται αγαπητικά και δημιουργικά τον χώρο μαζί του.

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

ΓΝΩΜΕΣ

ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ

EDITORIAL

ΑΝΑΛΥΣΗ

SOCIAL