Live τώρα    
22°C Αθήνα
ΑΘΗΝΑ
Αίθριος καιρός
22 °C
20.2°C23.5°C
2 BF 43%
ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ
Αίθριος καιρός
20 °C
16.6°C22.9°C
2 BF 45%
ΠΑΤΡΑ
Αίθριος καιρός
17 °C
17.1°C21.5°C
2 BF 64%
ΗΡΑΚΛΕΙΟ
Ελαφρές νεφώσεις
21 °C
20.2°C21.1°C
1 BF 62%
ΛΑΡΙΣΑ
Ελαφρές νεφώσεις
18 °C
17.9°C17.9°C
0 BF 59%
Τι ζητάει η Δεξιά του Κυρίου;
  • Μείωση μεγέθους γραμματοσειράς
  • Αύξηση μεγέθους γραμματοσειράς
Εκτύπωση

Τι ζητάει η Δεξιά του Κυρίου;

Ξεκίνησε από τα Θρησκευτικά, για να καταλήξει στην Κατοχή και τη χούντα, αποκαλύπτοντας στη διαδρομή τις σκοπιμότητες που την τροφοδότησαν· ο λόγος για τη σύγκρουση Εκκλησίας-Κράτους, που επιμελώς κλιμακώθηκε μέσα στην εβδομάδα και δια χειρός αντιπολίτευσης. Παραμονή της προ ημερησίας συζήτησης στη βουλή για την Παιδεία την Τρίτη, Νέα Δημοκρατία και ΠΑΣΟΚ ενώ παραδεχόντουσαν την ανάγκη αναθεώρησης των νέων Προγραμμάτων Σπουδών για το μάθημα των Θρησκευτικών, κατήγγειλαν το υπουργείο Παιδείας, ισχυριζόμενοι ότι δεν υπήρξε διάλογος με την Εκκλησία.

Με έκπληξη οι θεολόγοι που επί χρόνια συνέβαλαν στη διαμόρφωση των νέων προγραμμάτων απαντούσαν ότι ο διάλογος έγινε εξαντλητικά, και επί Ν.Δ. και επί ΠΑΣΟΚ· μέχρι πριν λίγες ημέρες εξάλλου, ούτε ο αρχιεπίσκοπος Ιερώνυμος εμφανιζόταν να διαφωνεί με τις αλλαγές, αφού τηρούνται οι ώρες διδασκαλίας του μαθήματος, δεν έχει αλλάξει η ύλη, αλλά ούτε υποβαθμίζεται ο ρόλος της ορθοδοξίας (αποτελεί το 80% της ύλης).

Φωτιά στις διμερείς σχέσεις με την επίσημη Εκκλησία έβαλε η πρόσφατη συνάντηση του αρχιεπισκόπου με τους θεολόγους της Πανελλήνιας Ένωσης Θεολόγων (αυτής που καλεί τον λαό “να αφυπνιστεί και να αντιδράσει δυναμικά έναντι όλων αυτών που επιβουλεύονται την ορθόδοξη πνευματική καλλιέργεια και ανάπτυξη των βαπτισμένων παιδιών του, αντιστεκόμενος έτσι, στο σχέδιο της πνευματικής τους γενοκτονίας και της ένταξή τους, σε μια μελλοντική εκκοσμικευμένη και ομογενοποιημένη πανθρησκεία”...). Ο κ. Ιερώνυμος φάνηκε να συντάσσεται με τις δικές τους απόψεις.

(Πολυ)ομολογιακά μαθήματα

Γνωστοί για την ακραία τοποθέτησή τους, διάφοροι θεολόγοι της ΠΕΘ έχουν υποστηρίξει πως το μάθημα των Θρησκευτικών πρέπει να οργανώνεται και να αποφασίζεται από την Εκκλησία· κάτι αντίστοιχο συμβαίνει και σε άλλες χώρες της Ευρώπης, με (πολυ)ομολογιακό μάθημα. Τί σημαίνει αυτό; Ότι το μάθημα επικεντρώνεται γύρω από μία (ή περισσότερες) θρησκεία και ότι κατά περίπτωση την ευθύνη οργάνωσης και διδασκαλίας έχει μία (ή περισσότερες) θρησκευτικές κοινότητες. Λόγου χάρη, στην Αυστρία αυτό συμβαίνει με 13 κοινότητες (άρα δυνάμει σε ένα σχολείο μπορεί να υπάρχουν ακόμη και 13 διαφορετικά τμήματα για το μάθημα των Θρησκευτικών) και στη Γερμανία με πέντε.

“Η θρησκεία στην υπηρεσία της εκπαίδευσης, ή η εκπαίδευση στην υπηρεσία της θρησκείας;”

Η πραγματικότητα στις χώρες του παραδείγματος περιλαμβάνει τη δυνατότητα των σχολείων να βάζουν τα μαθήματα των κοινοτήτων απόγευμα, με αποτέλεσμα να υποβαθμίζεται το ίδιο το μάθημα αφού πολλοί μαθητές δεν το παρακολουθούν τελικά. Τα παιδιά, ακόμη, χωρίζονται σε διαφορετικά τμήματα ανάλογα με την θρησκευτική τους πίστη. Θα μπορούσε όμως να γίνει στην Ελλάδα αυτό; Το πιθανότερο είναι πως η εργαλειοποίηση του μαθήματος θα οδηγούσε στην απώλεια του μορφωτικού του χαρακτήρα. Πιο ψύχραιμοι θεολογικοί κύκλοι διαφωνούν με ένα τέτοιο ενδεχόμενο, θέτοντας το δίλημμα: “Η θρησκεία στην υπηρεσία της εκπαίδευσης, ή η εκπαίδευση στην υπηρεσία της θρησκείας;”.

Επί του ερωτήματος αυτού ανακύπτει το ζήτημα της παιδαγωγικής μεθόδου, που αναδεικνύει και τη σημασία των αλλαγών στα νέα Προγράμματα Σπουδών για το ελληνικό σχολείο. Αυτό που αλλάζει με την εφαρμογή τους είναι κατά βάση παιδαγωγική μέθοδος, η διδασκαλία της θρησκείας και όχι η ύλη. Η εκπαιδευτική στοχοθεσία βασίζεται στην καλλιέργεια μιας κριτικής θρησκευτικότητας από το παιδί, όχι στην αποδόμηση της ορθοδοξίας.

Απέναντι σε αυτό το επιχείρημα, κάποιοι αντιτείνουν το ζήτημα της “ταυτότητας” των παιδιών που απειλείται από την αλλοίωση... Μάλλον προτιμούν ένα ομολογιακό μάθημα, επιβλεπόμενο από την Εκκλησία, που θα αποκλείει από την εκπαιδευτική διαδικασία όσα παιδιά δεν μοιράζονται την πίστη στο ίδιο δόγμα -ή το πολύ θα τα στέλνει σε κάποια διπλανή τάξη για να μην περιφέρονται στο προαύλιο. Έχει ενδιαφέρον πάντως ότι οι ίδιοι κύκλοι που κάποτε διαμαρτύρονταν για την εγκύκλιο περί απαλλαγής από το μάθημα (η Ν.Δ. έδωσε πρώτη τη δυνατότητα) διαμαρτύρονται και τώρα...

Το σίγουρο είναι ότι η θρησκευτική εκπαίδευση στην Ελλάδα βρίσκεται σε σταυροδρόμι, σε ένα σταυροδρόμι που αφορά το σύνολο των “δυτικών αξιών” των ευρωπαϊκών κοινωνιών. Ανάλογες συζητήσεις και προβληματισμοί συμβαίνουν εκεί που δεν είναι “μπροστά” η Ορθόδοξη Εκκλησία. Η συμβολική μάχη συμβαίνει πέραν της ύλης, πέραν του σταυρού, είναι πέραν των συγκεκριμένων συμβόλων...

Η Θρησκευτική Εκπαίδευση στην Ευρώπη

Γενικά στην Ευρώπη τα συστήματα εκπαίδευσης επενδύουν στη διδασκαλία των θρησκειών -είτε πολλών είτε μίας. Το σημαντικότερο πρόβλημα αφορά ίσως στην έλλειψη εκπαιδευτικών που διαθέτουν τα προσόντα να προσφέρουν συγκριτική διδασκαλία διαφορετικών θρησκειών.

Στις περισσότερες χώρες με (πολυ)ομολογιακό μάθημα “η εμπλοκή των θρησκευτικών κοινοτήτων στην εκπαίδευση θεωρείται περισσότερο ως υπηρεσία στην κοινωνία και ως ένα πεδίο στενής συνεργασίας με την πολιτεία παρά ως μέσο καλλιέργειας πίστης, κατήχησης ή εθνικής ταυτότητας”. Την ίδια στιγμή “τα «καυτά» ζητήματα (διαποτισμού, παραβίασης θρησκευτικής συνείδησης κ.ά.) που αναπόφευκτα προκύπτουν στα όρια της ομολογιακής θρησκευτικής εκπαίδευσης φαίνεται να αντιμετωπίζονται με την προαιρετικότητα του μαθήματος”*.

Σύσταση 1.720 του συμβουλίου της Ευρώπης για το μάθημα των θρησκευτικών

“Οι κυβερνήσεις πρέπει επίσης να ενεργοποιηθούν ώστε να εγγυώνται την ελευθερία της συνείδησης και της θρησκευτικής έκφρασης, να αναπτύσσουν την εκπαίδευση στις θρησκείες, να ενισχύουν τον διάλογο με και μεταξύ των θρησκειών και να προωθούν την πολιτιστική και κοινωνική έκφραση των θρησκειών. (...) Η γνώση των θρησκειών αποτελεί θεμελιώδες τμήμα της ιστορίας της ανθρωπότητας και του πολιτισμού. Είναι εντελώς διαφορετική από την πίστη σε μια ιδιαίτερη θρησκεία και την υπακοή σ’ αυτήν. Ακόμη και σε χώρες όπου μια θρησκεία σαφώς υπερισχύει πρέπει να διδάσκονται οι αρχές όλων των θρησκειών, και να μην ευνοείται η μία, ούτε να ενισχύεται ο προσηλυτισμός”.

Δανία

Η μόνη χώρα όπου η Ευαγγελική Λουθηρανική Εκκλησία αποτελεί από το 1849 επίσημη εκκλησία. Το μάθημα δεν είναι ομολογιακό, αν και στο δημοτικό ειδικά η λουθηρανική διδασκαλία έχει εξέχουσα θέση. Είναι υποχρεωτικό, καθοριζόμενο και εποπτευόμενο από τις κεντρικές υπηρεσίες εκπαίδευσης της χώρας. Από το 1975 διατηρεί συνολικά χαρακτήρα ακαδημαϊκής μελέτης της θρησκείας, με έμφαση στην πολιτισμική της διάστασης. Η συνεργασία με την Εκκλησία αφορά μη ομολογιακά και διεπιστημονικά προγράμματα. Στους στόχους του μαθήματος βρίσκεται ψηλά ο τρόπος και το περιεχόμενο της εκπαιδευτικής διαδικασίας. Από το 2007 εξετάζεται, και μόνο το 1/3 της ύλης αναφέρεται στον χριστιανισμό.

Ηνωμένο Βασίλειο

Δεν έχει εθνικό αναλυτικό πρόγραμμα σπουδών. Αγγλία και Σκωτία έχουν μη ομολογιακό μάθημα στη δημόσια εκπαίδευση, με δικαίωμα απαλλαγής, χωρίς αναφορά στους λόγους. Υπάρχουν και σχολεία θρησκευτικών κοινοτήτων, που δίνουν και αυτά όμως έμφαση στην ολόπλευρη ανάπτυξη των μαθητών. Τα βιβλία επιλέγονται από διδάσκοντες με επάρκεια για το μάθημα (όχι απαραίτητα θεολόγους).

Στη βόρεια Ιρλανδία το μάθημα είναι ένα, χριστιανικό-προτεσταντικό και υποχρεωτικό (με απαλλαγή στα δημόσια σχολεία). Τα ιδιωτικά σχολεία είναι καθολικά κατά πλειοψηφία. Στη δημόσια ατζέντα εκφράζεται η ανάγκη για διαθρησκειακή προσέγγιση στο μάθημα.

Στην Ιρλανδία το μάθημα είναι ρωμαιοκαθολικό σε όλες τις βαθμίδες της εκπαίδευσης, ωστόσο πολύ έντονα συζητείται και το ζήτημα της διαθρησκειακής προσέγγισης και της μαθητοκεντρικής διδασκαλίας (αλλαγής στα προγράμματα σπουδών).

Γαλλία

Δεν έχει μάθημα Θρησκευτικών. Η θρησκευτική εκπαίδευση είναι ευθύνη αποκλειστικά της Εκκλησίας και γίνεται εκτός σχολείου (κατηχητικά). Εξετάζεται η εισαγωγή ενός μαθήματος για την πολιτισμική διάσταση της θρησκείας, όμως προσκρούει σε αντιδράσεις. Πριν την Γαλλική Επανάσταση (1789) η εκπαίδευση ήταν στα χέρια των θρησκευτικών Ταγμάτων (Ιησουίτες), ωστόσο με τον χωρισμό Εκκλησίας-Κράτους στις αρχές του 20ου αιώνα σταμάτησε η διδαχή τους.

Εσθονία

Μη ομολογιακό μάθημα, που οργανώνεται μόνο αν το ζητήσουν οι γονείς. Σε λίγα σχολεία διδάσκεται σε όλες τις τάξεις. Γενικά ακολουθεί η παρουσία του στο εκπαιδευτικό σύστημα το παράδειγμα της πλειοψηφίας των πρώην σοβιετικών χωρών. Το εκπαιδευτικό υλικό παράγεται από την ελεύθερη αγορά. Από το 2010 υπάρχει αναλυτικό πρόγραμμα για την πρωτοβάθμια και δύο τάξεις της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης, σε διαθρησκευτική κατεύθυνση. Την ευθύνη για την οργάνωση ή μη του μαθήματος έχει το κάθε σχολείο. Προς ώρας, μόνο ένα 10% φαίνεται να οργανώνει μάθημα Θρησκευτικών.

Βουλγαρία

Ομολογιακό ορθόδοξο μάθημα, που διδάσκεται μια ώρα σε όλες τις βαθμίδες της εκπαίδευσης,προσφέροντας γνώσεις και για άλλες θρησκείες. Παρατηρείται συχνή έλλειψη εκπαιδευτικών, και μόνο το 40% το παρακολουθεί. Η διδακτική προσέγγιση είναι κυρίως κατηχητική και παραδοσιακή.

Ισπανία

Πολυομολογιακό μάθημα για ρωμαιοκαθολικούς, προτεστάντες, μουσουλμάνους και Εβραίους, διδασκόμενο σε όλες τις βαθμίδες της εκπαίδευσης, υπό την επίβλεψη της Πολιτείας. Υπάρχει δυνατότητα εναλλακτικών δραστηριοτήτων για όσους μαθητές δεν το επιλέγουν.

Ιταλία

Το μάθημα είναι ομολογιακό, καθολικό, προαιρετικό ωστόσο. Για όσους δεν το παρακολουθούν δεν υπάρχει εναλλακτικό μάθημα, και ασκείται έντονη κριτική για το γεγονός ότι αποκλείονται από την εκπαιδευτική διαδικασία. Τα Αναλυτικά Προγράμματα καταρτίζονται σε συνεργασία με την Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία και το υπουργείο Παιδείας. Το μάθημα έχει ηθικοπλαστικό χαρακτήρα, διδάσκεται η Βίβλος και λιγότερο άλλες θρησκείες. Δεν βαθμολογείται και δεν εξετάζεται.

Γερμανία

Ιστορικά το γερμανικό σχολείο υπήρξε στενά δεμένο με τις Προτεσταντική και Καθολική Εκκλησίες. Αυτό έχει σημασία για να ερμηνεύσουμε τη νομική μορφή της σχέσης ανάμεσα σε Εκκλησία και Κράτος σήμερα, όπου επιτρέπεται η συνεργασία των θρησκευτικών κοινοτήτων με την πολιτεία για την εκπαίδευση.

Το μάθημα των θρησκευτικών διδάσκεται εκ μέρους των θρησκευτικών κοινοτήτων και τα παιδιά χωρίζονται. Σε κάθε κρατίδιο, δε, η διδασκαλία του μαθήματος ως εκ τούτου είναι διαφορετική, ανάλογα και με τον αριθμό των μαθητών που επιλέγουν να διδαχθούν από την κοινότητα (που ορίζει και το περιεχόμενο του μαθήματος). Ισχύει αυτό και για τους μουσουλμάνους, τους Εβραίους, ακόμη και τους βουδιστές. Οι μαθητές μπορούν πάντα να επιλέξουν να διδαχθούν το μάθημα της Ηθικής, εναλλακτικά.

Υπάρχουν περιπτώσεις κρατιδίων που επιχειρούν μια πιο διαθρησκειολογική προσέγγιση. Αυτό, εξάλλου, αποτελεί ένα από τα πιο "καυτά" θέματα συζήτησης στη χώρα. Το ίδιο, όμως, και ο ολοένα αυξανόμενος αριθμός μαθητών που δεν δηλώνουν θρησκευτική προτίμηση -παρά τον πολυομολογιακό χαρακτήρα του μαθήματος.

Νορβηγία

Οι ειδήμονες λένε ότι με αυτό το σύστημα βρισκόμαστε πιο κοντά. Το μάθημα διδάσκεται σε όλες τις βαθμίδες. Η πρώτη «τομή» στον χαρακτήρα του έγινε το 1997, οπότε και σταμάτησε να αποτελεί λουθηρανικό ομολογιακό μάθημα. Ακολούθησαν αλλαγές στα προγράμματα σπουδών, όχι όμως στην ύλη των μαθημάτων, που παραμένει οργανωμένη γύρω από τον χριστιανισμό ως σήμερα (από το 1993). Η δημόσια συζήτηση για την αλλαγή της βρίσκεται σε εξέλιξη, με πολλούς να ασκούν έντονη κριτική για το αν μπορεί το μάθημα πραγματικά να συμπεριλάβει και να αφορά το σύνολο των μαθητών. Υπάρχει δυνατότητα απαλλαγής, το οποίο όμως επικρίνεται καθώς δεν εξασφάλιζε το δικαίωμα της θρησκευτικής γνώσης, και της μόρφωσης σε τελική ανάλυση, σε μαθητές χωρίς χριστιανικό υπόβαθρο.

Σημειωτέον, το 2007 το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων καταδίκασε τη Νορβηγία για αποκλεισμό των θρησκευτικών μειονοτήτων στο μάθημα και ακολούθησαν αλλαγές στα Προγράμματα Σπουδών -όχι στην ύλη. Εφεξής τέθηκε το θέμα της επάρκειας του δασκάλου, για την ουδέτερη στάση του μέσα στην τάξη, και για τον τρόπο διδασκαλίας.

Φυσικά υπήρξαν εκ νέου αντιδράσεις που μέσα από διάφορους ψυχολογισμούς και «κοινωνιολογικό-ψυχολογικές» προσεγγίσεις προσπάθησαν να αναδείξουν ότι απειλείται η ταυτότητα του μαθητή -όπως εδώ σήμερα. Ο επίσημος χωρισμός κράτους - Εκκλησίας ψηφίστηκε το 2012, αυτό όμως δεν αποτυπώνεται στο μάθημα.

*βλ. Σχετικά “Μερικές διευκρινίσεις για τα ομολογιακά Μαθήματα των Θρησκευτικών στις χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης”, Όλγα Γριζοπούλου, Παιδαγωγικό Ινστιτούτο.

Άλλες πηγές

Παιδαγωγικό Ινστιτούτο www.pi-schools.gr/

www.eftre.net (Ευρωπαϊκό Φόρουμ Δασκάλων της Θρησκευτικής Εκπαίδευσης)

“Impartial teachers in religious education – a perspective from a Norwegian context”, Geir Skeie. Στο British Journal of Religious Education (Μάρτιος 2016)

“Christianity as culture and religions as religions. An analysis of the core curriculum as framework for Norwegian Religious Education”, Bengt-Ove Andreassen. Στο British Journal of Religious Education (Ιανουάριος 2014).

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

ΓΝΩΜΕΣ

ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ

EDITORIAL

ΑΝΑΛΥΣΗ

SOCIAL