ΡΕΠΟΡΤΑΖ: ΜΙΝΑ ΚΩΣΤΟΠΟΥΛΟΥ
Τριάντα πέντε εκατ. ευρώ στο CERN και 18 εκατ. στην ESA, σύνολο 53 εκατ. Ευρώ. Τόσα χρωστάμε, μαζί με τις φετινές συνδρομές, σε πυρηνική ενέργεια και διάστημα, δηλαδή σε μόνο δύο από τους ευρωπαϊκούς φορείς έρευνας που συμμετέχουμε.
Πάνω από 13 εκατ. ευρώ τον χρόνο δίνουμε στο CERN, έναν εκ των ισχυρότερων ερευνητικών φορέων της Ευρώπης και του κόσμου, ίσως όμως και τον πλέον σκληρο...πυρηνικό. Χρειάστηκαν μήνες διαπραγματεύσεων ώστε -κατ' αρχήν- να συζητηθεί το τι μέλλει γενέσθαι με χρεωστούμενα και ετήσιες συνδρομές. Καταβάλαμε δε 7 εκατ. ευρώ μέσα στον Μάρτιο, ώστε να μην υπάρξει πρόβλημα με τη συμμετοχή μας...
Σχεδόν 12 εκατ. ευρώ τον χρόνο δίνουμε στον Ευρωπαϊκό Οργανισμό Διαστήματος (ESA). Μήπως ήρθε η ώρα να ανοίξει η συζήτηση για την κατεύθυνση της στρατηγικής μας στην έρευνα; Κάποιος μη υποψιασμένος δεν θα μπορούσε να διανοηθεί τα ποσά με τα οποία πληρώνουμε τα πειράματα και τους φορείς στην Ευρώπη. Ισοδυναμούν με την ετήσια τακτική επιχορήγηση ορισμένων από τα μεγαλύτερα ελληνικά ΑΕΙ!
Ώρα διαπραγμάτευσης
Η διαπραγμάτευση με το CERN για την αποπληρωμή του χρέους βρίσκεται σε εξέλιξη. Οι προσπάθειες εντατικοποιήθηκαν το 2012, με αποτέλεσμα να συμφωνηθεί καταβολή του 50-60% της ετήσιας εισφοράς κατά τα έτη 2012-2014. Το 2014 υπήρξε συμφωνία για αποπληρωμή της οφειλής μας σε 5 έτη (2015-2019) -πέραν των τακτικών επιχορηγήσεων, οι οποίες προβλεπόταν να καταβάλλονται εγκαίρως κατ' έτος.
Πώς όμως υπολογίζονται οι τακτικές δόσεις; Βάσει του μέσου όρου του ΑΕΠ την παρελθούσα τριετία από το εκάστοτε έτος καταβολής. Δηλαδή για το 2016 η δόση υπολογίζεται με βάσει το ΑΕΠ του 2013, του 2014 και του 2015 -κάτι που δεν θα ήταν ανησυχητικό, αν η Ελλάδα δεν είχε χάσει πάνω από το 25% του ΑΕΠ της μέσα στην κρίση.
Η γενική διευθύντρια του CERN Φαμπιόλα Τζιανότι βρέθηκε στην Ελλάδα στις 21 Απριλίου, προκειμένου να μεταφέρει στο επιτελείο του οργανισμού την ελληνική πρόταση, δηλαδή να λαμβάνεται υπόψη στον καθορισμό της επιχορήγησης μόνο το προηγούμενο έτος. Έτσι θα μειωνόταν ως και 3 εκατ. ευρώ. Ταυτόχρονα, αίτημα που διατυπώθηκε είναι η επέκταση του χρόνου αποπληρωμής των χρεωστούμενων στη δεκαετία.
Δέκα χρόνια λειτουργίας του CERN, τρεις μέρες πολέμου στο Ιράκ
Δεν είναι ιδιαίτερα γνωστό το τι γίνεται με τις επιστροφές που παίρνουμε από την επιχορήγηση - επένδυση. Σύμφωνα με τα στοιχεία της Επιτροπής Βιομηχανικής Επιστροφής της ESA, που παρουσιάστηκαν τον Μάρτιο του 2016, ένα χρόνο πριν, το 2015, επιστράφηκε στην Ελλάδα μέσω συμβολαίων 31% πλέον του ποσού που δικαιούται η χώρα βάσει της εισφοράς της. «Αυτό είναι ενθαρρυντικό στοιχείο, πλην όμως δεν πρέπει να θεοποιηθεί, διότι πρόκειται για χρήματα που βάζει το Ελληνικό Δημόσιο και αυτά επιστρέφουν σε ιδιωτικές εταιρείες. Οι εταιρείες αυτές, βέβαια, πληρώνουν φόρους, έχουν εργαζομένους, καταρτισμένο προσωπικό. Πρέπει επομένως να σταθμιστούν όλοι οι παράγοντες», λέει χαρακτηριστικά στην «Α» ο Θωμάς Μαλούτας, γενικός γραμματέας Έρευνας και Τεχνολογίας.
Οι επιστροφές μας από το CERN δεν είναι ανάλογης κλίμακας. "Δεν μπορείς να μετράς, όμως, την έρευνα σε χρήμα. Κι αν μιλάμε με τέτοιους όρους, τότε δέκα χρόνια λειτουργίας του επιταχυντή του CERN κοστίζουν τρεις μέρες στον πόλεμο του Ιράκ", λέει στην "Α" ο Νίκος Τράκας, καθηγητής Φυσικής στο ΕΜΠ.
Όποιος καθυστερεί, δεν ψηφίζει
Κι αν κανείς θέλει να αποχωρήσει; Τότε καταβάλλει στο CERN πολλαπλάσιες εισφορές ύψους ετήσιας επιχορήγησης για να αποχωρήσει! H σύμβαση συμμετοχής μας στον οργανισμό προβλέπει και το εξής ενδιαφέρον: «Κράτος - μέλος που έχει καθυστερήσει την πληρωμή των συνεισφορών του το τρέχον έτος και το αμέσως προηγούμενο έτος, δεν έχει δικαίωμα ψήφου». Ανάλογες ρυθμίσεις συνοδεύουν τα καταστατικά όλων των μεγάλων ερευνητικών εγκαταστάσεων.
Σήμερα, πυρηνική έρευνα και διάστημα είναι οι δύο τομείς που απορροφούν τη μερίδα του λέοντος από τα ελληνικά ερευνητικά κονδύλια. Την ίδια ώρα, οι δαπάνες για την έρευνα εντός της χώρας ανήλθαν μόλις στο 0,84% του ΑΕΠ το 2014. Το 2014 τα ελληνικά ερευνητικά κέντρα πήραν μόνο 30 εκατ. ευρώ, με συγκεκριμένες πολιτικές ευθύνες. Κι όμως, προ ημερών, πέντε αναδείχθηκαν στα 50 καλύτερα της Ευρώπης. Με ένα στρατηγικό σχέδιο για την έρευνα, οι Έλληνες ερευνητές θα πετύχαιναν ακόμη περισσότερα. Ο νόμος που ψηφίστηκε την περασμένη εβδομάδα, όπως και ενέργειες σαν το νέο Ταμείο για την καινοτομία, είναι σίγουρα προς τη σωστή κατεύθυνση. Θετικό είναι κι ότι η συζήτηση για τη σχέση έρευνας και παραγωγικής ανασυγκρότησης βρίσκεται στο τραπέζι των περισσότερων ερευνητικών κύκλων. Θα έπρεπε, όμως, να είχε γίνει από καιρό...
"Θα καλέσουμε τον Αλ. Τσίπρα να δει τι κάνουμε"
«Προσπαθούμε να επεξεργαστούμε ένα σχέδιο το οποίο θα είναι βιώσιμο για την Ελλάδα, αλλά και αποδεκτό από το CERN. Παράλληλα, να ενισχύσουμε τις επιστροφές στην ελληνική βιομηχανία και τη μεταφορά νέας τεχνολογίας μέσω των νέων ερευνητών» μας λέει η Φαμπιόλα Τζιανότι, γενική διευθύντρια CERN, τονίζοντας ότι "στόχος είναι η Ελλάδα να δει να 'πιάνει' τόπο η συμμετοχή της". "Τα προηγούμενα χρόνια", συνεχίζει, "υπήρξε ανοδική τάση στις επιστροφές, ειδικά στα συμβόλαια με ελληνικές εταιρείες. Το σημαντικότερο είναι όμως το κέρδος σε επίπεδο συμμετοχής νέων επιστημόνων και ερευνητών ιδιαίτερα. Σκοπεύουμε να καλέσουμε και τον πρωθυπουργό Αλέξη Τσίπρα στο CERN για να το δει από κοντά. Υπάρχει ήδη σήμερα στη Θεσσαλονίκη ένα κέντρο επώασης, όπου μεταφέρεται η τεχνολογία και η τεχνογνωσία του CERN. Μέσα σε κρίσεις, αυτό που κάνουν οι κυβερνήσεις διαχρονικά είναι να 'κόβουν' τα κονδύλια για την έρευνα. Η επένδυση όμως στην έρευνα είναι επένδυση στο μέλλον».
Συμμετοχή στην αιχμή της έρευνας
«Συμμετοχή στο CERN σημαίνει συμμετοχή στην αιχμή της έρευνας, που ανοίγει δρόμους για το μέλλον», τονίζει από την πλευρά του ο Θωμάς Μαλούτας και συμπληρώνει: «Είναι σημαντικό μια χώρα σαν την Ελλάδα να μην απομονωθεί, να συμμετέχει με ίσα, τυπικά έστω, δικαιώματα. Όσον αφορά στη διαστημική πολιτική, τα αποτελέσματα της συμμετοχής μας είναι πιο χειροπιαστά. Το ζητούμενο εδώ είναι οι κανόνες συνεργασίας δημοσίου και εταιρειών, ώστε να μεγιστοποιείται η συνέργεια δημόσιων και ιδιωτικών επενδύσεων. Προς ώρας όμως πασχίζουμε να πληρώνουμε τις ελάχιστες υποχρεώσεις της χώρας, με βάση συμβάσεις και συμφωνίες που υπογράφηκαν υπό πολύ πιο ομαλές δημοσιονομικές συνθήκες!
Είναι δύσκολο να βρεις συμμάχους, γιατί μέχρι πολύ πρόσφατα η πολιτική κατάσταση των χωρών αυτών, στη Νότια Ευρώπη, δεν ευνοούσε κάτι τέτοιο. Το σημαντικότερο είναι πως μέχρι σήμερα δεν είχαμε καμία στρατηγική για τη συμμετοχή μας σε αυτούς τους φορείς, επειδή δεν υπήρξαμε ‘μεγάλος παίκτης' και επειδή η συνολικότερη απουσία εθνικής πολιτικής για την έρευνα συνέδεε τη συμμετοχή μας στους διεθνείς αυτούς οργανισμούς κυρίως με την εξωτερική πολιτική της χώρας».
Κομισιόν και διπλωματία
Το ρόλο της Κομισιόν στο τομέα της έρευνας, τη χρηματοδότηση και εντέλει τον σταδιακό έλεγχο των ερευνητικών φορέων αλλά και τα πολιτικά παιχνίδια που παίζονται μέσα από τους οργανισμούς έρευνας επισημαίνει η Μαρία Δούκα, επιστημονική συνεργάτις του υπουργείου Παιδείας και πρώην ανώτερο στέλεχος στη Γενική Διεύθυνση Έρευνας και Καινοτομίας στην Κομισιόν. «Μετά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο, μεγάλες εγκαταστάσεις, όπως το CERN, βασίζονταν σε διακρατικές συμφωνίες. Το 2006 βγήκε ο πρώτος ευρωπαϊκός Οδικός Χάρτης, που αντί για μεγάλα κέντρα προέβλεπε πλέον δίκτυα συνεργασίας και βάσεων ερευνητικών δεδομένων σε όλες τις χώρες, με κριτήριο την εξαιρετική ερευνητική ποιότητα. Σήμερα, δέκα χρόνια μετά, κριτήρια είναι η προσέλκυση νέων χρηστών και η συμβολή στην ανάπτυξη. Πριν και μέσα στην κρίση, η Κομισιόν άρχισε να συμμετέχει στους ερευνητικούς φορείς, χρηματοδοτώντας. Έτσι όμως αποκτά σταδιακά έλεγχο και στη στρατηγική τους. Θα λέγαμε ότι πλέον νομοθετεί, αφού για τις υποδομές του Οδικού Χάρτη προβλέπεται νέο νομικό καθεστώς, ένα καθαρά κοινοτικό πλαίσιο. Μέσα από τους οργανισμούς έρευνας πλέον παίζονται ακόμη και παιχνίδια διπλωματίας. Δεν είναι τυχαίο εξάλλου που η διαστημική πολιτική ήταν ανάμεσα στα όσα εξαιρέθηκαν στις ευρωπαϊκές κυρώσεις στη Ρωσία» τονίζει η Μαρία Δούκα.
Αναγκαίος ο δημόσιος διάλογος
Την ανάγκη δημόσιου διαλόγου για τη συμμετοχή της χώρας στους διάφορους διεθνείς οργανισμούς, ειδικά σήμερα που η χώρα αλλά και ο χώρος της Παιδείας βιώνουν τα αποτελέσματα της οικονομικής κρίσης επισημαίνει ο Σπύρος Γεωργάτος, καθηγητής Βιολογίας στο Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων και μέλος του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Μοριακής Βιολογίας (EMBO). Μας λέει χαρακτηριστικά: «Το θέμα αφορά ερευνητικούς οργανισμούς με τεράστιο εκτόπισμα. Υπάρχουν όμως κάποιες ερωτήσεις. Ποια είναι τα συγκεκριμένα οφέλη; Αντέχουμε οικονομικά; Όταν οι σχολικές υποδομές υστερούν και τα πανεπιστήμια υπο-χρηματοδοτούνται, όταν ερευνητικές ομάδες διαλύονται γιατί δεν υπάρχουν κονδύλια, η συζήτηση δεν μπορεί να γίνεται ανεξάρτητα από το κόστος που συνεπάγεται η συμμετοχή μας σε κάθε οργανισμό.
Σαφώς, δεν θα πρέπει να αθετούμε τις συμβατικές μας υποχρεώσεις μην πληρώνοντας τις συνδρομές -αυτό είναι απαράδεκτο. Έχουμε όμως την υποχρέωση να ανοίξουμε δημόσιο διάλογο για κάθε διεθνή οργανισμό ξεχωριστά. Εάν προκύψει ότι η επιστημονική κοινότητα συμφωνεί, τότε καλώς. Σε άλλη περίπτωση, ας επαναδιαπραγματευθούμε επί νέας βάσεως. Ξέρετε, ο κάθε επιστήμονας που θα κληθεί να τοποθετηθεί είναι ταυτόχρονα και γονέας. Εγώ για παράδειγμα ασκώ τη Βιολογία, αλλά η κόρη μου έχει σπουδάσει εφαρμοσμένη Φυσική και Μαθηματικά. Οι όποιες 'μεροληψίες' μου λοιπόν αλληλο-ακυρώνονται».
