Το ελληνικό σύστημα απαλλαγής από το μάθημα των Θρησκευτικών παραβιάζει την Ευρωπαϊκή Σύμβαση των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου αναφορικά με το θεμελιώδες δικαίωμα στην εκπαίδευση, σε συνδυασμό με το θεμελιώδες δικαίωμα στην ελευθερία της σκέψης, της συνείδησης και της θρησκείας. Αυτό έκρινε το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Δικαιωμάτων του Ανθρώπου μετά από προσφυγή γονέων και μαθητών καταγγέλλοντας το γεγονός ότι για να πάρουν τα παιδιά απαλλαγή από το μάθημα των Θρησκευτικών έπρεπε να δηλώσουν ότι δεν ήταν Χριστιανοί Ορθόδοξοι. Το ελληνικό κράτος μάλιστα καλείται να καταβάλει αποζημίωση 8.000 ευρώ για ηθική βλάβη σε κάθε μαθήτρια που προσέφυγε (και τους γονείς τους), καθώς και το ποσό των 6.566,52 ευρώ για δικαστικά έξοδα.
Η απόφαση
Σύμφωνα με την απόφαση του αρμόδιου Τμήματος του ΕΔΔΑ, την οποία δημοσιοποίησε ο δικηγόρος Βασίλης Σωτηρόπουλος, το Δικαστήριο έκρινε ότι οι αρχές δεν έχουν δικαίωμα να υποχρεώνουν τα άτομα να αποκαλύπτουν τις πεποιθήσεις τους. Σημειώνεται πως η ισχύουσα εγκύκλιος Λοβέρδου, η οποία διατηρήθηκε επί υπουργίας Γαβρόγλου, αναφέρει ρητά ότι το μάθημα των Θρησκευτικών είναι υποχρεωτικό για όλους τους μαθητές, ενώ η απαλλαγή από το μάθημα χορηγείται μόνο με υπεύθυνη δήλωση του ίδιου του μαθητή (αν είναι ενήλικος) ή και των δύο γονέων του (αν είναι ανήλικος), στην οποία θα αναφέρεται ότι ο μαθητής δεν είναι Χριστιανός Ορθόδοξος και εξ αυτού επικαλείται λόγους θρησκευτικής συνείδησης.
Το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο έκρινε ότι αυτή η προϋπόθεση επιβάλλει ένα απαράδεκτο βάρος στους γονείς, να αποκαλύψουν πληροφορίες από τις οποίες θα μπορούσε να προκύπτει ότι οι ίδιοι και τα παιδιά τους έχουν ή δεν έχουν συγκεκριμένη θρησκευτική πεποίθηση, την ώρα που εκτίθενται ευαίσθητες πτυχές της ιδιωτικής ζωής των αιτούντων. Επιπλέον προειδοποιεί ότι «αυτό το σύστημα θα μπορούσε να αποτρέψει τους γονείς να υποβάλουν αίτηση εξαίρεσης, ιδίως σε μια περίπτωση όπως των προσφευγόντων που ζουν σε μικρά νησιά, όπου η μεγάλη πλειοψηφία του πληθυσμού ανήκει σε συγκεκριμένο θρήσκευμα και ο κίνδυνος του στιγματισμού είναι πολύ σοβαρότερος».
Το χρονικό
Οι προσφεύγοντες ήταν πέντε Έλληνες, γονείς και παιδιά, που μένουν στη Μήλο και τη Σίφνο. Το 2017 είχαν αρχικά προσφύγει στο Συμβούλιο της Επικρατείας ζητώντας να ακυρωθούν οι αποφάσεις για τα προγράμματα σπουδών (Γαβρόγλου) των Θρησκευτικών για το σχολικό έτος 2017-2018. Η μία μαθήτρια φοιτούσε τότε στην Γ’ Λυκείου, ενώ η μικρότερη πήγαινε στην Δ’ Δημοτικού. Παρά το γεγονός ότι οι προσφεύγοντες ζητούσαν να εξεταστεί η υπόθεσή τους με την κατεπείγουσα διαδικασία ενόψει της νέας σχολικής χρονιάς, το ΣτΕ απέρριψε το αίτημά τους λόγω έλλειψης σημασίας. Μετά τις συνεχείς αναβολές, το δικαστήριο ουδέποτε αποφάνθηκε επί της υπόθεσης, καθώς η αρχική ακρόαση είχε αναβληθεί για τον Σεπτέμβριο του 2018, οπότε και το σχολικό έτος είχε ολοκληρωθεί.
Με την προσφυγή τους στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου και επικαλούμενοι το άρθρο 9 (ελευθερία της σκέψης, της συνείδησης και της θρησκείας) και το άρθρο 2 του Πρωτοκόλλου αρ. 1 (δικαίωμα στην εκπαίδευση), οι γονείς υποστήριζαν ότι για να πάρουν απαλλαγή οι κόρες τους από το μάθημα των Θρησκευτικών έπρεπε να δηλώσουν ότι δεν ήταν Χριστιανές Ορθόδοξοι και μάλιστα ότι ο διευθυντής του σχολείου θα έπρεπε να διακριβώσει εάν οι δηλώσεις ήταν αληθείς, ενώ οι δηλώσεις αυτές θα τηρούνταν στα σχολικά αρχεία.
Οι δικαστές έκριναν, επομένως, ότι το ισχύον σύστημα θέτει σε κίνδυνο την αποκάλυψη ευαίσθητων πτυχών της ιδιωτικής ζωής και ότι οι «αρχές δεν έχουν το δικαίωμα να παρεμβαίνουν στη σφαίρα της ατομικής συνείδησης για να επιβεβαιώνουν τις πεποιθήσεις των ατόμων ή να τους αναγκάζουν να αποκαλύψουν τις πεποιθήσεις τους». Σημειώνεται, τέλος, ότι η απόφαση του δικαστηρίου δεν είναι οριστική, καθώς οι διάδικοι έχουν το δικαίωμα εντός τριμήνου να ζητήσουν παραπομπή της υπόθεσης στο τμήμα μείζονος σύνθεσης.
