Live τώρα    
16°C Αθήνα
ΑΘΗΝΑ
Ελαφρές νεφώσεις
16 °C
11.2°C18.1°C
2 BF 63%
ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ
Αίθριος καιρός
14 °C
10.6°C16.9°C
2 BF 67%
ΠΑΤΡΑ
Ελαφρές νεφώσεις
15 °C
10.0°C15.5°C
2 BF 63%
ΗΡΑΚΛΕΙΟ
Ελαφρές νεφώσεις
14 °C
13.8°C16.4°C
2 BF 62%
ΛΑΡΙΣΑ
Αίθριος καιρός
9 °C
8.9°C14.6°C
0 BF 81%
Ανδρέας Ποττάκης, Συνήγορος του Πολίτη / Ανδρέας Ποττάκης: Δεν υπήρξε ποτέ συνεκτικό ευρωπαϊκό σχέδιο για τη διαχείριση του προσφυγικού ζητήματος
  • Μείωση μεγέθους γραμματοσειράς
  • Αύξηση μεγέθους γραμματοσειράς
Εκτύπωση

Ανδρέας Ποττάκης, Συνήγορος του Πολίτη / Ανδρέας Ποττάκης: Δεν υπήρξε ποτέ συνεκτικό ευρωπαϊκό σχέδιο για τη διαχείριση του προσφυγικού ζητήματος

Για την προβληματική πρόσβαση και τη μειωμένη απόδοση ασύλου, την επαναφορά της διοικητικής κράτησης και τις επιστροφές προσφύγων στην Τουρκία υπό την σκιά της συμφωνίας Ε.Ε. - Τουρκίας που χώρισε την Ελλάδα σε "ζώνες με παράλληλους κανόνες, άλλες με περισσότερα και άλλες με λιγότερα δικαιώματα" για τους αιτούντες άσυλο, μιλήσαμε με τον Συνήγορο του Πολίτη, Ανδρέα Ποττάκη. Αφορμή ήταν η δημοσίευση της ειδικής έκθεσης της ανεξάρτητης αρχής με τίτλο "Η πρόκληση των μεταναστευτικών ροών και της προστασίας των προσφύγων - ζητήματα διοικητικής διαχείρισης και δικαιωμάτων". Ο Συνήγορος του Πολίτη σημειώνει ότι ίσως ακολουθήσει μια ακόμα έκθεση για τη διαχείριση της χρηματοδότησης, ευρωπαϊκής και εθνικής, ενώ κάνει λόγο για ανυπαρξία ενός συνεκτικού σχεδίου από πλευράς Πολιτείας, που οδήγησε τη μικρή απορροφητικότητα των ευρωπαϊκών κονδυλίων από το κράτος. Για τη συμφωνία Ε.Ε. - Τουρκίας προειδοποιεί ότι "δημιουργεί όρους σύγκρουσης", ενώ επισημαίνει ότι πρόκειται για "μια σαφέστατη ήττα συνολικά για τον ευρωπαϊκό νομικό -και όχι μόνο- πολιτισμό".

* Με ποιες παρεμβάσεις στο προσφυγικό και μεταναστευτικό ζήτημα θα μπορούσε να επέλθει στους κόλπους των χωρών της Ε.Ε. ύφεση των ρατσιστικών και ξενοφοβικών τάσεων; Θεωρείτε ότι η συμφωνία Ε.Ε. - Τουρκίας έχει υπαγορευθεί από τις ξενοφοβικές αυτές τάσεις και εντέλει τις έχει ενισχύσει;

Νομίζω ότι κατά κάποιον τρόπο το ερώτημά σας, και δη το δεύτερο σκέλος, είναι η λυδία λίθος της εποχής μας. Είναι σαφές ότι η δημόσια ατζέντα και όλο και περισσότερες πολιτικές αποφάσεις υπαγορεύονται από τον φόβο της απήχησης του ρατσιστικού λόγου και των ξενοφοβικών τάσεων. Θυμάμαι, τον πρώτο καιρό που οι Έλληνες ήρθαν σε επαφή με πρόσφυγες από τη Συρία, η γενική εικόνα στα μέσα ενημέρωσης ήταν «μα αυτοί είναι σαν κι εμάς». Όταν γνωρίζεις τον «άλλο», παύεις να τον δαιμονοποιείς.

Ανεπιθύμητοι... στην Ένωση

Το πρόβλημα με τη λεγόμενη Κοινή Δήλωση Ε.Ε. - Τουρκίας είναι ότι ουσιαστικά φαίνεται να προτάσσει την αποτροπή (deterrence). Δηλαδή η Ένωσή μας είναι σαν να θέλει να δείξει σε όποιον βρίσκεται έξω από τα όριά της ότι καταρχάς είναι και θα αντιμετωπιστεί ως «ανεπιθύμητος». Όμως, η αποτροπή όπου και όποτε χρησιμοποιήθηκε αποδείχθηκε αδιέξοδη και αναποτελεσματική. Αν δει κανείς συνολικά την κατάσταση, ο κάτοικος ενός νησιού του Αιγαίου είναι εύλογο να αναρωτηθεί τι ακριβώς πέτυχε ο φράχτης στον Έβρο. Ο άνθρωπος που παίρνει το παιδί του στην αγκαλιά και διασχίζει όλη την Τουρκία για να μπει σε μια βάρκα προς τα ελληνικά νησιά θα το κάνει όσο και αν η Ευρώπη του δείξει ότι δεν θα τον υποδεχτεί με ανοιχτές αγκάλες. Αυτός ακριβώς ο άνθρωπος που βρίσκεται σε απόγνωση και με την πλάτη στον τοίχο δεν θα αποθαρρυνθεί από την οποιαδήποτε Κοινή Δήλωση Ε.Ε. - Τουρκίας.

Ούτε μπορεί μια κοινωνία να δεχτεί, πόσο μάλλον να συνηθίσει, τη δημιουργία και λειτουργία ζωνών με παράλληλους κανόνες, άλλες με περισσότερα και άλλες με λιγότερα δικαιώματα. Αυτό δημιουργεί όρους σύγκρουσης. Και αποτελεί μια σαφέστατη ήττα συνολικά για τον ευρωπαϊκό νομικό -και όχι μόνο- πολιτισμό.

Επί της αρχής και επί της διαδικασίας

* Η συμφωνία Ε.Ε. - Τουρκίας έχει χωρίσει ουσιαστικά τον τρόπο απόδοσης και πρόσβασης ασύλου σε δυο ξεχωριστούς “χώρους” δικαιωμάτων στα νησιά και την ενδοχώρα. Θεωρείτε ότι αυτό συνιστά παραβίαση των δικαιωμάτων των αιτούντων άσυλο σε συνδυασμό και με την καταγεγραμμένη στην έκθεση του ΣτΠ δυσκολία πρόσβασης; Σας προβληματίζει η ποιότητα των αποφάσεων στα αιτήματα ασύλου;

Η λεγόμενη Κοινή Δήλωση Ε.Ε. - Τουρκίας παρουσιάζει ορισμένα σοβαρά ζητήματα. Το σημαντικότερο είναι ότι ουσιαστικά θεωρεί πως τα αιτήματα ασύλου πολιτών ενός κράτους (συγκεκριμένα της Συρίας) δεν πρέπει να εξετάζονται εξατομικευμένα αλλά να κρίνονται ομαδοποιημένα και με ουσιαστικό κριτήριο την ιθαγένεια. Αυτή η ομαδοποίηση δημιουργεί προβλήματα και επί της αρχής και επί της διαδικασίας. Πρώτον, διότι οι σχετικές διαδικασίες επιβάλλεται νομικά να είναι εξατομικευμένες και, δεύτερον, διότι δεν δίνεται η απαραίτητη σημασία σε επιμέρους κρίσιμα χαρακτηριστικά ενός πληθυσμού που διακρίνεται για την πλούσια πολιτιστική πολυμορφία, δεν έχει τις ίδιες ανάγκες και ανησυχίες π.χ. ένας Κούρδος της Συρίας με έναν χριστιανό από τη Δαμασκό.

Ομοίως μας απασχολεί το θέμα του γεωγραφικού περιορισμού. Αναρωτιόμαστε δηλαδή τόσο για τη νομική θεμελίωση όσο και για τη σκοπιμότητα και αποτελεσματικότητα της υποχρέωσης που επιβάλλεται στους αλλοδαπούς που διασχίζουν το Αιγαίο να παραμείνουν στα συγκεκριμένα πέντε νησιά. Αλλά και για τις συνέπειες της υποχρέωσης αυτής, τόσο ως προς τις συνθήκες διαβίωσης των αλλοδαπών όσο και ως προς την επιβάρυνση στην καθημερινότητα των κατοίκων των τοπικών κοινωνιών.

Εύλογα ερωτηματικά όμως δημιουργούνται -και όχι μόνο σε εμάς- και σε ό,τι αφορά τις αποφάσεις σχετικά με τα αιτήματα ασύλου. Σημειώστε χαρακτηριστικά: Ενώ το 2015 οι θετικές αποφάσεις σε α' βαθμό για άσυλο προσέγγισαν το 50% των αποφάσεων, το 2016 το ποσοστό αυτό έπεσε στο μισό. Στα δε νησιά, από τις θετικές αποφάσεις του 2016 αναλογούσε μόλις 1 στις 10! Στον β' βαθμό, στα νησιά οι νέες επιτροπές προσφυγών εξέδωσαν μόλις 2 θετικές αποφάσεις έναντι 533 αρνητικών! Θα θέλαμε βέβαια να εξετάσουμε πολύ προσεκτικά πώς προκύπτει και πώς θεμελιώνεται αυτή η διαφαινόμενη τάση απόρριψης των αιτημάτων. Δυστυχώς όμως μεσολάβησε νομοθετική ρύθμιση η οποία κατήργησε την υποβολή των εκθέσεων της Αρχής Προσφυγών στον Συνήγορο του Πολίτη, προς έλεγχο των ακολουθούμενων διαδικασιών.

Δεν ήταν πρόβλημα αμιγώς οικονομικό

* Τι θεωρείτε πως πήγε στραβά και ούτε τα χρήματα που έλαβαν κρατικοί φορείς και ΜΚΟ έφτασαν για την εξασφάλιση στοιχειωδών συνθηκών διαβίωσης όλων των φιλοξενουμένων αλλά ούτε και τα κονδύλια των ευρωπαϊκών ταμείων απορροφήθηκαν; Ήταν ζήτημα έλλειψης συντονισμού ή εγγενών αδυναμιών της διοίκησης;

Όταν υπάρχει συντονισμός και κυρίως σχέδιο, τότε οι εγγενείς αδυναμίες της Διοίκησης μπορούν να ξεπεραστούν πιο εύκολα. Δεν υπήρξε συνεκτικό, ολοκληρωμένο σχέδιο -και αμφιβάλλω αν υπάρχει ακόμα και σήμερα- κυρίως επειδή την κρίσιμη στιγμή οι πολιτικές ηγεσίες των κρατών-μελών δεν μπόρεσαν ή, ακόμα χειρότερα, δεν θέλησαν να δουν το πρόβλημα. Ήταν λοιπόν επόμενο, αντί να ετοιμαστούν απ' την αρχή ικανές διαδικασίες, αντί να διατεθούν εξ αρχής επαρκείς πόροι και υλικοτεχνική υποδομή, να φτάσουμε να λειτουργούμε σε ένα παρατεταμένο καθεστώς έκτακτης ανάγκης.

Αυτό που λέμε όμως στην έκθεσή μας είναι το εξής: Η διαχείριση της κατάστασης και η αντιμετώπιση των αναγκών που προέκυψαν από την άφιξη στην Ελλάδα μέσω Τουρκίας εκατοντάδων χιλιάδων προσφύγων και μεταναστών δεν αποτέλεσε ποτέ πρόβλημα αμιγώς οικονομικό. Το συμπέρασμά μας είναι ότι φαίνεται να διατέθηκαν με τον έναν ή τον άλλο τρόπο επαρκείς χρηματικοί πόροι -κυρίως από την Ευρωπαϊκή Ένωση- είτε μέσω της χρηματοδότησης ΜΚΟ είτε με την απευθείας χρηματοδότηση εθνικών δραστηριοτήτων. Άλλοτε όμως αυτοί οι πόροι απορροφήθηκαν και άλλοτε όχι. Και από αυτούς που απορροφήθηκαν κάποιοι έπιασαν τόπο και κάποιοι άλλοι όχι. Αυτό μας οδηγεί ξανά στο βασικό ζήτημα: την έλλειψη συνεκτικού, ολοκληρωμένου σχεδίου και συντονισμού.

Είναι χαρακτηριστικό ότι η αρμόδια Διαχειριστική Αρχή παλινδρομούσε μεταξύ χαρτοφυλακίων από υπουργείο σε υπουργείο για περίπου έναν χρόνο. Ίσως αυτό έχει σχέση με το ότι η απορροφητικότητα εμφανίζεται στις ΜΚΟ υψηλή ενώ στην κεντρική Διοίκηση χαμηλή. Όπου δηλαδή υπήρξε συντονισμός και σαφής δομή ιεραρχίας και ευθυνών, η απορρόφηση εμφανίζεται να είναι ικανοποιητική.

Ο τρόπος τώρα με τον οποίο έγινε η διαχείριση της χρηματοδότησης, ευρωπαϊκής και εθνικής, αποτελεί από μόνος του ένα ιδιαίτερο και πολύ σημαντικό ζήτημα, το οποίο ενδεχομένως θα αποτελέσει αντικείμενο ξεχωριστής έρευνας.

* Έχουν καταγραφεί περιστατικά επανεισδοχών στην Τουρκία αιτούντων άσυλο και που την τελευταία στιγμή γλίτωσαν. Ως ανεξάρτητη αρχή που εποπτεύει τις διαδικασίες επανεισδοχών βάσει της Συμφωνίας Ε.Ε. - Τουρκίας έχετε επιβεβαιώσει αυτά τα περιστατικά; Πώς μπορούμε να είμαστε σίγουροι ότι αυτά τα περιστατικά δεν θα επαναληφθούν;

Ο Συνήγορος του Πολίτη είναι ο εθνικός μηχανισμός εξωτερικού ελέγχου τόσο στις επιχειρήσεις επανεισδοχής αλλοδαπών προς την Τουρκία όσο και στις επιχειρήσεις επιστροφής αλλοδαπών στις χώρες καταγωγής τους. Αστοχίες έχουν υπάρξει, πράγματι, και με τον έλεγχο που ασκούμε έχουμε βοηθήσει κάποιες φορές να αποτραπεί η απέλαση αλλοδαπού που είτε είχε εκδηλώσει βούληση να ζητήσει άσυλο, και αυτό για τον έναν ή τον άλλον λόγο δεν είχε καταγραφεί αρμοδίως στον φάκελό του, είτε είχε καταθέσει προσφυγή κατά σχετικής απορριπτικής απόφασης και εκκρεμούσε η εξέταση της προσφυγής του.

Υπάρχει συνεργασία με την ΕΛ.ΑΣ.

Έχουμε κάνει κατ' επανάληψη εποικοδομητικές και πρακτικές προτάσεις και συνεργαζόμαστε με όλους τους αρμόδιους φορείς, ιδίως με την ΕΛ.ΑΣ. ώστε να βελτιωθούν οι διαδικασίες και να ελαχιστοποιηθεί η πιθανότητα αστοχίας. Πολλές από τις εισηγήσεις μας έχουν γίνει αποδεκτές, άλλες εξετάζονται. Θεωρούμε πολύ χρήσιμη την ενιαία βάση δεδομένων στην οποία όλες οι εμπλεκόμενες υπηρεσίες θα μπορούν να συμπληρώνουν τα κομμάτια της διαδικασίας που τις αφορούν ώστε να υπάρχει στη διάθεση τόσο του εκτελεστικού οργάνου όσο και του μηχανισμού ελέγχου ένας ενιαίος πλήρης φάκελος για κάθε έναν άνθρωπο που μπήκε στη χώρα και ζήτησε επιτυχώς ή όχι προστασία. Θεωρούμε επίσης θετικό ότι, έπειτα από παρέμβασή μας στην ΕΛ.ΑΣ., έγινε δεκτό οι επανεισδοχές για όσους έχουν καταθέσει ασφαλιστικά μέτρα να παγώνουν μέχρι την εκδίκαση του αιτήματός τους.

Κλιμάκια του Συνηγόρου συμμετείχαν, το 2016, ως μηχανισμός εξωτερικού ελέγχου περίπου στο 50% των επιχειρήσεων επιστροφής ή επανεισδοχής. Ελπίζουμε να μπορέσουμε, παρά τους περιορισμένους πόρους μας, να αυξήσουμε ακόμα περισσότερο την παρουσία μας μέσα στο 2017.

Η συμμόρφωση υποχρέωση, όχι επιλογή

* Στα νησιά επίκειται κατασκευή πρόσθετων προαναχωρησιακών κέντρων, ενώ ήδη έχουμε την εμπειρία κέντρων κράτησης σε Κόρινθο και Αμυγδαλέζα που λειτουργούσαν υπό απαράδεκτες συνθήκες. Στην έκθεσή σας διαπιστώνετε βελτίωση των συνθηκών; Σας ανησυχεί η επιστροφή της διοικητικής κράτησης τόσο στην ενδοχώρα όσο και στα νησιά;

Η διοικητική κράτηση είναι ένα μέτρο που επιβάλλεται σε εξαιρετικές περιπτώσεις υπό σαφείς προϋποθέσεις που προβλέπονται από τον νόμο για πολύ συγκεκριμένες περιπτώσεις και στη βάση εξατομικευμένης κρίσης. Είναι ένα προβλεπόμενο μέτρο, αλλά σε καμία περίπτωση δεν μπορεί, ούτε και επιτρέπεται, να χρησιμοποιείται ως εργαλείο άσκησης πολιτικής προκειμένου να καλυφθούν διοικητικές ανεπάρκειες. Με άλλα λόγια, αν μια οργανωμένη Πολιτεία δεν διαθέτει τον κατάλληλο μηχανισμό ώστε να εξετάζει σε εύλογο χρόνο υποθέσεις, π.χ., ασύλου, αυτό δεν σημαίνει ότι μπορεί να κρατά τους αιτούντες σε κλειστά κέντρα έως ότου καταφέρει να απαντήσει στο αίτημά τους. Όσον αφορά τις συνθήκες κράτησης, και εδώ υπάρχουν προδιαγραφές και ρυθμίσεις που πηγάζουν από συγκεκριμένους κανόνες - εθνικούς, ευρωπαϊκούς και διεθνείς. Η συμμόρφωση αποτελεί υποχρέωση, όχι επιλογή. Ο Συνήγορος του Πολίτη πραγματοποιεί συνεχώς αυτοψίες για τις συνθήκες κράτησης και καταγράφει και επισημαίνει τις ελλείψεις. Ένα σημαντικό κομμάτι των ευρημάτων και των προτάσεών μας θα βρείτε στην ειδική έκθεση που παρουσιάσαμε την περασμένη Πέμπτη.

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

ΓΝΩΜΕΣ

ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ

EDITORIAL

ΑΝΑΛΥΣΗ

SOCIAL