Πόσο "άκακο" για τα δικαιώματά μας είναι το Facebook; Πόσο άκακο για την άσκηση πολιτικής είναι να μπορούν ιδιωτικές εταιρείες να δουν τι πιστεύει ο καθένας μας, τι αγοράζει, σε ποια τράπεζα είναι, τι του αρέσει, με τι γελά ή με τι οργίζεται; Και πως μπορεί να τα ξέρει όλα αυτά; Μα, φυσικά μέσω του ψηφιακού ίχνους που αφήνει ο καθένας μας κάθε φορά που χρησιμοποιεί το Διαδίκτυο, τα social media ή το κινητό του τηλέφωνο. Τα ζητήματα αυτά είναι κάποια από όσα εθίγησαν στη συζήτηση που οργάνωσε το απόγευμα της Τρίτης η Ελληνική Ένωση για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου (ΕΕΔΑ) με τίτλο «Ανθρώπινα δικαιώματα στη νέα ψηφιακή εποχή».
Ο Γιώργος Πλειός, καθηγητής στο τμήμα Επικοινωνίας και ΜΜΕ του Πανεπιστημίου Αθηνών και μέλος του ΕΣΡ, αναφέρθηκε στο δικαίωμα στο Διαδίκτυο και τι σημαίνει η αποστέρηση της πρόσβασης σε αυτό, αλλά και στις προκλήσεις που φέρουν οι οδηγίες της Ε.Ε. και η προσπάθεια ρύθμισης του Διαδικτύου. "Δεν φοβάμαι τη ρύθμιση του Διαδικτύου, αλλά τους ρυθμιστές, την Google, την Amazon, το Facebook κ.λπ. γιατί η μέριμνά τους είναι να διασφαλίσουν τον εαυτό τους, όχι εμένα, τον πολίτη" είπε χαρακτηριστικά προσθέτοντας ότι φοβάται και τις κυβερνήσεις. Πόση διαφάνεια, για παράδειγμα, υπάρχει στις μυστικές υπηρεσίες αναρωτήθηκε.
Αναλύοντας παράλληλα τα αίτια των fake news (κοινωνική ανισότητα, εμπορευματοποίηση ΜΜΕ, πολιτική πόλωση, εσωστρέφεια, επικράτηση της λογικής των ταμπλόιντ), αλλά και τις συνέπειές τους, που φτάνουν από τη διασπορά μιας γενικευμένης καχυποψίας, φόβου, ρατσισμού, ο Γ. Πλειός κατέληξε ότι η λύση δεν είναι οι περιορισμοί στο Διαδίκτυο για να καταπολεμηθούν τα fake news, αλλά να καταπολεμηθούν οι αιτίες τους.
Στη χρήση των big data στην πολιτική επικοινωνία και στον τρόπο που στήθηκαν οι προεκλογικές καμπάνιες των Ομπάμα και Τράμπ αναφέρθηκε ο Ηλίας Τσαουσάκης, πολιτικός επιστήμονας, σύμβουλος επιχειρήσεων και στρατηγικής επικοινωνίας, επισημαίνοντας ότι η χρήση των ψηφιακών δεδομένων μας συνιστούν εν τέλει απειλή για την ίδια τη δημοκρατία. Συγκεκριμένα, εξήγησε πώς αρχικά το επιτελείο του Ομπάμα χρησιμοποίησε μεγάλες βάσεις δεδομένων με τα ψηφιακά ίχνη εκατομμυρίων πολιτών για να φτιάξει νέα προγνωστικά μοντέλα. Μπορούσαν έτσι να εξατομικεύσουν τα μηνύματα που εμφανίζονταν στις οθόνες των υπολογιστών των ψηφοφόρων. "Με τα big data μπορείς να σιγοψιθυρίσεις στο αυτί του ψηφοφόρου αυτό που θέλει να ακούσει" επεσήμανε και ανέλυσε πώς η καμπάνια χρησιμοποίησε τα δεδομένα -δηλαδή τα ψηφιακά ίχνη που αφήνει η καθημερινή συμπεριφορά εκατομμυρίων Αμερικανών- τα οποία αγόρασε η Cambridge Analytica από το Facebook.
Ακόμη και τα υποτιθέμενα «αυθόρμητα» μηνύματα του Τραμπ στο Τwitter δεν ήταν καθόλου αυθόρμητα, σημείωσε ο Ηλ. Τσαουσάκης παραπέμποντας σε συνέντευξη της digital manager της Cambridge Analytica, η οποία είπε ότι όλα ήταν προγραμματισμένα με βάση την καθημερινή επεξεργασία των big data. «Το επιτελείο της Χίλαρι Κλίντον είχε οργανική σχέση και συνεργασία με την Google, αλλά του Ντόναλτ Τραμπ ήταν πυρηνικός πόλεμος. Τις εκλογές κέρδισε αυτός που είχε το μαζικότερο όπλο, που ήταν το Facebook» είπε ο Ηλ. Τσαουσάκης, υπογραμμίζοντας ότι η καμπάνια Τραμπ χρησιμοποίησε τα big data σε συνδυασμό με fake news και την εξατομικευμένη (micro-targeting) προεκλογική εκστρατεία. Μια μεγάλη δηλαδή εκστρατεία παραπληροφόρησης, σκοτεινή, δυσάρεστη και άκρως επικίνδυνη για τη δημοκρατία.
«Στην Ελλάδα δεν γίνεται χρήση μεγάλων δεδομένων μέχρι στιγμής. Δεν έχουμε τα προηγμένα μοντέλα ανάλυσης που έχουν άλλες χώρες. Προφανώς υπάρχει αξιοποίηση ψηφιακού ίχνους. Όμως άλλο να κάνεις προεκλογική καμπάνια στο Facebook και άλλο να παίρνεις δεδομένα από το Facebook" τόνισε.
Στην παρέμβασή του -την οποία ανέγνωσε ο πρόεδρος της ΕΕΔΑ Γιάννης Ιωαννίδης- ο αντιπρόεδρος της Ευρωπαϊκής Ένωσης για την Υπεράσπιση των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων και πρώην προϊστάμενος τμήματος ελεγκτών στην Αρχή Προστασίας Προσωπικών Δεδομένων Φίλιππος Μίτλεττον, αναφέρθηκε στον Γενικό Κανονισμό Προστασίας Δεδομένων και στις δυο υποθέσεις (Costeja κατά Google Ισπανίας και Schrems κατά Facebook Ιρλανδίας), στις οποίες απλοί πολίτες δικαιώθηκαν στο Δικαστήριο της Ευρωπαϊκής Ενωσης κατά των εταιρειών - γιγάντων.
Ο δημοσιογράφος της "Καθημερινής" Γιάννης Παπαδόπουλος μίλησε για το δικαίωμα στη λήθη, με παράδειγμα τη δημοσίευση των φωτογραφιών των οροθετικών γυναικών το 2012, ενώ η Στεύη Κίτσου, μέλος του Δ.Σ. της ΕΕΔΑ μίλησε για τη ρητορική του μίσους στα social media και τις προσπάθειες ρύθμισης στο διεθνές πεδίο, τις οποίες αντιμετωπίζει με αυστηρότητα η Ευρώπη σε σχέση με τις ΗΠΑ, όπου τέτοιες προσπάθειες θεωρείται ότι βάλλουν την ελευθερία του λόγου, κορωνίδα του νομικού της πολιτισμού.
