Την ώρα που τα κρούσματα βίας κατά των γυναικών δείχνουν να μην έχουν μειωθεί, η πρόσφατη έκθεση αξιολόγησης για την εφαρμογή της σύμβασης του Συμβουλίου της Ευρώπης για την καταπολέμηση της βίας κατά των γυναικών και της ενδοοικογενειακής βίας δείχνει πως τα κράτη - μέλη έχουν κάνει περιορισμένα βήματα σε επίπεδο θεσμικής προστασίας των θυμάτων. Η έκθεση, που δημοσιεύσει σήμερα η “Α”, εκπονήθηκε για λογαριασμό της Επιτροπής του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου για τα δικαιώματα των γυναικών και την ισότητα και εντοπίζει σημαντικές αποκλίσεις μεταξύ των κρατών - μελών στην εφαρμογή της Σύμβασης. Προειδοποιεί, μάλιστα, ότι οι διαφορετικές προσεγγίσεις των κρατών - μελών πάνω στο ειδεχθές φαινόμενο διακινδυνεύουν την αποτελεσματικότητα στην εφαρμογή της Σύμβασης. Την ίδια ώρα, στην Ελλάδα, η Σύμβαση, γνωστή και ως Σύμβαση της Κωνσταντινούπολης, πρόκειται να επικυρωθεί από τη Βουλή το επόμενο διάστημα, προκειμένου να παρέχει πλήρη προστασία στις γυναίκες που υφίστανται έμφυλη βία μέσα από την εμπλοκή όλων των θεσμικών και διοικητικών φορέων.
Η Σύμβαση της Κωνσταντινούπολης η οποία παρουσιάστηκε ως ολοκληρωμένο κείμενο δράσεων το 2014 από το Συμβούλιο της Ευρώπης, έχει υιοθετηθεί από τα περισσότερα κράτη - μέλη της Ε.Ε.. Όταν, στις αρχές του 2017, οι μελετητές συνέλεγαν στοιχεία για την αξιολόγηση της εφαρμογής της Σύμβασης, την είχαν επικυρώσει 14 χώρες της Ε.Ε. (Βέλγιο, Δανία, Ισπανία, Γαλλία, Ιταλία, Μάλτα, Ολλανδία, Αυστρία, Πολωνία, Πορτογαλία, Ρουμανία, Σλοβενία, Φιλανδία και Σουηδία). Κατά την περίοδο διενέργειας της μελέτης, η οποία ολοκληρώθηκε την 1η Σεπτεμβρίου 2017, τη Σύμβαση επικύρωσαν η Εσθονία, η Γερμανία και η Κύπρος. Οπότε, αυτές οι χώρες δεν περιλαμβάνονται στην αξιολόγηση της εφαρμογής της.
Με καθυστέρηση...
Στην έκθεση αξιολόγησης αναφέρεται ότι η επικύρωση της Σύμβασης από τα κράτη - μέλη δεν συνοδεύτηκε από συνολική υιοθέτηση του κειμένου - πλαισίου και σε πολλές περιπτώσεις αξιοποιήθηκε αποσπασματικά, είτε γιατί οι κυβερνήσεις θεσμοθετούσαν για το αδίκημα της βίας κατά των γυναικών ως ποινικό αδίκημα περί σωματικής βλάβης, είτε γιατί δεν αναγνώριζαν ως αδικήματα μέρος όσων η Σύμβαση προσδιόριζε. Βέβαια, αυτό οφείλεται και στο γεγονός ότι ακόμη και το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο επικύρωσε με σημαντική καθυστέρηση -μόλις την 13η Ιουνίου 2017- τη Σύμβαση της Κωνσταντινούπολης, πράγμα που συνιστά μεν ενδυνάμωση της δέσμευσής της για καταπολέμηση της βίας σε βάρος των γυναικών και σε αυτό το πλαίσιο την ενίσχυση του ευρωπαϊκού νομοθετικού οπλοστασίου, αλλά αυτό δεν μπορεί να επηρεάσει άμεσα την εσωτερική έννομη τάξη του κάθε κράτους - μέλους.
Να σημειωθεί ότι η Σύμβαση έχει προβλέψεις σε επίπεδο αστικού και ποινικού δικαίου, που μπορούν να ενσωματωθούν από τα κράτη - μέλη. Μάλιστα, προτρέπει τα κράτη - μέλη να ποινικοποιήσουν σειρά συμπεριφορών που συνιστούν βία κατά των γυναικών όπως είναι η ψυχολογική, η σωματική και η σεξουαλική βία, ο αναγκαστικός γάμος, ο ακρωτηριασμός των γυναικείων γενετικών οργάνων (κλειτοριδεκτομή), η εξώθηση σε έκτρωση, η στείρωση και η σεξουαλική παρενόχληση.
Ποινικό αδίκημα η έμφυλη βία, αλλά...
Στο σκέλος της ποινικοποίησης της βίας κατά των γυναικών, τα περισσότερα κράτη - μέλη της Ε.Ε. δεν την διαχωρίζουν από το ποινικό αδίκημα της άσκησης βίας, “παρότι έχουν γίνει κάποια βήματα”, όπως παρατηρεί η έκθεση αξιολόγησης. Για παράδειγμα, σε Βέλγιο, Βουλγαρία, Εσθονία, Γαλλία, Ιταλία εξετάζονται τα περιστατικά κάτω από τα οποία διαπράχθηκε βία κατά των γυναικών και λαμβάνεται υπ’ όψιν στην ποινή εάν ο δράστης είναι μέλος της οικογένειας ή εάν ο δράστης έχει σχέση με το θύμα στην περίπτωση σεξουαλικής βίας και αναλόγως προσδιορίζεται η ποινή. Στη δε Σουηδία έχει θεσπιστεί το ειδικό αδίκημα της “χυδαίας επίθεσης κατά της γυναικείας ακεραιότητας”.
Διατάξεις που εξειδικεύουν το αδίκημα που σχετίζεται με την ενδοοικογενειακή βία έχουν ενσωματωθεί σε Βέλγιο, Βουλγαρία, Τσεχία, Ελλάδα, Κύπρο, Λετονία, Λιθουανία, Λουξεμβούργο, Μάλτα, Αυστρία, Πολωνία, Πορτογαλία και Ρουμανία. Επίσης, κάποια κράτη - μέλη πρόσφατα υιοθέτησαν νομοθετικά μέτρα ενάντια στον βιασμό (Ιρλανδία), τον αναγκαστικό γάμο (Ολλανδία, Δανία), τον ακρωτηριασμό των γυναικείων γενετικών οργάνων (Σουηδία, Σκωτία).
Η οικονομική βία
Όπως αναφέρεται στην έκθεση αξιολόγησης, παρ' ότι η Σύμβαση της Κωνσταντινούπολης αναγνωρίζει την “οικονομική βία” ως μορφή και βίας κατά των γυναικών και ενδοοικογενειακής βίας, μόνο η Τσεχία και η Σλοβακία την εντάσσουν αποκλειστικά στην ενδοοικογενειακή βία. Στο Βέλγιο και τη Ρουμανία αναγνωρίζεται ως αδίκημα που σχετίζεται σε περίπτωση εγκατάλειψης της συζυγικής στέγης και την αποστέρησης επιδόματος διατροφής.
Σε Εσθονία, Φιλανδία, Λετονία, Λιθουανία και Σλοβακία ο αναγκαστικός γάμος σχετίζεται μόνο με τη διακίνηση ανθρώπων και την πορνεία και διώκεται. Ενώ στην Ελλάδα σχετίζεται με την απαγωγή, την απόδραση και τη βία. Στη δε Ουγγαρία, ο αναγκαστικός γάμος δεν θεωρείται ποινικό αδίκημα.
Μεγάλες διαφοροποιήσεις εντοπίζονται στο πώς τα κράτη - μέλη αντιλαμβάνονται τον ακρωτηριασμό γενετικών οργάνων. Σε Βέλγιο, Κύπρο, Ιταλία, Πορτογαλία θεωρείται ποινικό αδίκημα, ενώ σε χώρες όπως η Πολωνία, η Ρουμανία και η Σλοβενία τιμωρείται ως πρόκληση σωματικής βλάβης. Η δε στείρωση στη Γερμανία τιμωρείται ως προσβολή της ανθρώπινης ακεραιότητας και της φυσικής κατάστασης του ατόμου, ενώ σε Κροατία, Ελλάδα, Πορτογαλία, Ρουμανία, Σλοβενία και Ηνωμένο Βασίλειο ως σωματική βλάβη.
Περιορισμένες οι παρεμβάσεις
“Οι διαφορετικές προσεγγίσεις για την έμφυλη βία ανάμεσα στα κράτη - μέλη της Ε.Ε. διακινδυνεύει την αποτελεσματικότητα και την εφαρμογή της Σύμβασης της Κωνσταντινούπολης καθώς και την προστασία που απορρέει από αυτήν”, επισημαίνεται στην έκθεση αξιολόγησης, με τους μελετητές να παρατηρούν ότι “η δράση της Ε.Ε. για εναρμόνιση των όρων και των ποινών στην ίδια κατεύθυνση με τη Σύμβαση θα μπορούσε να διασφαλίσει τη συνεπή εφαρμογή της ανάμεσα στα κράτη - μέλη”. “Ωστόσο, μια τέτοια παρέμβαση είναι περιορισμένη σε επίπεδο κρατών - μελών της Ε.Ε. και αναμφισβήτητα αυτό θα μπορούσε να εφαρμοστεί για τις περιπτώσεις του αναγκαστικού γάμου”, υπογραμμίζουν οι μελετητές.
“Τα περισσότερα κράτη - μέλη έχουν υιοθετήσει στρατηγικές παρεμβάσεις, οι οποίες όμως ποικίλουν”, επισημαίνουν εξηγώντας ότι “κάποια κράτη - μέλη έχουν υιοθετήσει παρεμβάσεις για την καταπολέμηση των περισσότερων μορφών βίας κατά των γυναικών, ενώ άλλα κράτη - μέλη έχουν εξειδικεύσει τις παρεμβάσεις τους σε μία ή δύο μορφές βίας κατά των γυναικών, όπως είναι η ενδοοικογενειακή βία”. “Αυτή η πρακτική εγείρει το ερώτημα εάν τελικά η αντιμετώπιση του φαινομένου είναι επαρκώς ολιστική”, υποστηρίζουν οι μελετητές σημειώνοντας πως “είναι σαφές ότι η ενσωμάτωση της ευρωπαϊκής στρατηγικής κατά της βίας των γυναικών θα μπορούσε να υποστηρίξει ισχυρότερες πολιτικές δεσμεύσεις των κρατών - μελών για την καταπολέμηση του φαινομένου”. Σε αυτό το πλαίσιο, οι μελετητές υποστηρίζουν ότι “η Ε.Ε. πρέπει να αναλάβει σημαντικές πρωτοβουλίες για την υποστήριξη ή τη συμπλήρωση δράσεων στον χώρο της εκπαίδευσης, της συνεργασίας σε επίπεδο δικαστικής εξουσίας για την πρόληψη των εγκλημάτων”.
Υψηλά τα επίπεδα έμφυλης βίας
Σε κάθε περίπτωση, τα στοιχεία που προκύπτουν από τα καταγεγραμμένα περιστατικά βίας κατά των γυναικών δείχνουν ότι το φαινόμενο παραμένει σε απαράδεκτα υψηλά επίπεδα συνιστώντας πρωτίστως απειλή για την υγεία των γυναικών. Το φαινόμενο βίας κατά των γυναικών έχει κοινωνικές επιπτώσεις στο σκέλος της αυτονόμησης των γυναικών όπως και οικονομικές. Με βάση παλαιότερη έρευνα του Ευρωπαϊκού Ινστιτούτου για την Ισότητα των Φύλων είχε υπολογιστεί ότι σε ετήσια βάση το κόστος που συναρτάται με τη βία κατά των γυναικών ανέρχεται σε επίπεδο Ε.Ε. στα 225 δισ. ευρώ. Το κόστος αφορά ιατρική φροντίδα, νομική συνδρομή, προγράμματα στήριξης των θυμάτων. Παρ' ότι, τα περισσότερα κράτη - μέλη έχουν αναπτύξει δομές υποστήριξης και φιλοξενίας γυναικών - θυμάτων βίας, αυτό που αναδεικνύεται από την έκθεση αξιολόγησης είναι ότι πρέπει να καταβληθεί προσπάθεια για διεύρυνσή τους.
