Σε πόσες βόλτες έχουμε αναρωτηθεί πώς θα ήταν η Αθήνα αν τα νεοκλασικά της έσφυζαν από ζωή; Ή πόσες φορές ακόμη έχουμε κάνει συνειρμούς για τα τόσα άδεια σπίτια που μαραζώνουν, ενώ υπάρχουν τόσες ζωές γύρω μας που επίσης μαραζώνουν, συχνά σε κάποιο πλατύσκαλο από αυτά τα κλειδαμπαρωμένα και εγκαταλελειμμένα κτήρια;
Πέρα όμως από τις εύλογες σκέψεις του περιπάτου, υπάρχουν μελετημένες επιστημονικές διαπιστώσεις που δείχνουν ότι η αξιοποίηση αυτών των κτηρίων δεν θα συνέβαλε μόνο στη διάσωση του πολιτισμού και της Ιστορίας, ούτε μόνο θα προσέφερε μια στέγη στους κατατρεγμένους, αλλά θα μπορούσε επιπλέον να αντιστρέψει το αρνητικό κλίμα στην πόλη, φέρνοντας επίσης θέσεις εργασίας, περισσότερα ανοιχτά μαγαζιά και παραπάνω τουρισμό.
Επιμένοντας να αγνοούν τους καθημερινούς προβληματισμούς και τις επιστημονικές διαπιστώσεις, οι αρμόδιοι αφήνουν εδώ και δεκαετίες την Αθήνα να ανήκει σ' εκείνο το ξεχωριστό κλαμπ των ευρωπαϊκών πόλεων, αν δεν είναι η μόνη, που αφήνει τον αρχιτεκτονικό της πλούτο να ρημάζει αντί να τον προσέχει και να φροντίζει να έχει ξεχωριστή θέση στην πόλη. Κτήρια αιώνων, που οι τοίχοι τους στάζουν Ιστορία, γνωρίζουν την απαξίωση, με μοναδική πιθανή λογική ερμηνεία αυτή της υλοποίησης μιας στρατηγικής που σκόπιμα υποβαθμίζει, ώστε στη συνέχεια να ξεπουλήσει. Το αποτέλεσμα, είτε λόγω εκούσιας είτε λόγω ακούσιας αδιαφορίας, είναι το ίδιο. Τα κτήρια καταστρέφονται, η θλίψη και η μιζέρια βασιλεύουν.
Δημόσια, αλλά δεν το ξέραμε
Πολλά από αυτά τα κτήρια είναι δημόσια, όμως μέχρι πριν από λίγες μέρες δεν το γνωρίζαμε, καθώς δεν υπήρχε καταγραφή τους. Επίσης, το μπλεγμένο νομικό πλαίσιο δεν άφηνε πολλά περιθώρια παρεμβάσεων και αξιοποίησής τους, με αποτέλεσμα, ακόμη και για τα κτήρια που δεν είχαν καταρρεύσει, να μην μπορούν να γίνουν σύντομα και με λογικό κόστος οι απαραίτητες επισκευές ώστε να αξιοποιηθούν.
Πριν από λίγες μέρες όμως, φάνηκε, ίσως για πρώτη φορά, ότι όλοι αυτοί οι παράγοντες που προκαλούν τα προβλήματα μπορούν να επιλυθούν και τα κτήρια της Αθήνας μπορούν να ανακτήσουν τη χαμένη τους λάμψη.
Το υπουργείο Εργασίας παρουσίασε τη Δευτέρα την καταγραφή των κτηρίων που διαθέτει μαζί με τους Φορείς Κοινωνικής Ασφάλισης (ΦΚΑ) και εξήγησε πως με αλλαγές που έγιναν στο νομοθετικό πλαίσιο το 2016 διευκολύνεται η αξιοποίηση της περιουσίας προς όφελος του δημοσίου συμφέροντος επιτυγχάνοντας οικονομίες κλίμακος.
Ένα στα δύο κλειστά
Σύμφωνα με την καταγραφή, 1.126 ακίνητα σε όλη την Ελλάδα ανήκουν στους ΦΚΑ, από τα οποία τα 652 βρίσκονται στην Αττική και περισσότερα από 200 είναι συγκεντρωμένα στο κέντρο της Αθήνας. Το (δυσάρεστο) εύρημα που ξεχωρίζει αφορά το ποσοστό των κτηρίων τα οποία είναι κλειστά και φτάνουν το 49%. Την ίδια ώρα, μόλις το 14% από αυτά είναι μισθωμένα και αποφέρουν έσοδα στα ταμεία του Δημοσίου και σχεδόν το 1/3 είναι ερείπια και διατηρητέα νεοκλασικά που έχουν αφεθεί στην τύχη τους.
Σε αντίθεση με ό,τι συνέβαινε στο παρελθόν, από το υπουργείο δεν πιστεύεται ότι η λύση είναι οι σκαλωσιές. Ούτε θεωρείται αρκετό τα κτήρια να στέκουν όρθια, αλλά να μην έχουν καμία χρήση, με αποτέλεσμα να μην προσφέρουν όσα μπορούν στη ζωή και την οικονομία της πόλης. Αντ’ αυτού, έχει καταρτιστεί επιχειρησιακό σχέδιο για την αξιοποίηση των ακινήτων με όρους κοινωνικής ανταπόδοσης και όχι εκποίησης της περιουσίας, όπως συνέβαινε στο παρελθόν, όπως υπογράμμισε κατά την παρουσίαση του σχεδίου τη Δευτέρα η υπουργός Εργασίας Έφη Αχτσιόγλου.
Το σχέδιο γίνεται σε συνεργασία με το Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο και περιλαμβάνει σε πρώτη φάση την επιλεκτική και πιλοτική αξιοποίηση 24 εμβληματικών κτηρίων του ιστορικού κέντρου της Αθήνας για τα οποία θα γίνει μεγάλος αρχιτεκτονικός διαγωνισμός μέσα στο 2018. Παράλληλα με τις διεργασίες που έχουν εκκινηθεί για τα κτήρια, το υπουργείο έχει απευθύνει δημόσια πρόσκληση προς όλους τους φορείς του Δημοσίου (υπουργεία, δημόσιους οργανισμούς, Ανώτατα Εκπαιδευτικά Ιδρύματα κ.λπ.) για χρήση των ακινήτων της Αθήνας που φτάνουν τα 120.
Η αξιοποίηση των 24 κτηρίων εντάσσεται σε ένα πιλοτικό σχέδιο διαχείρισης και αξιοποίησης, το οποίο θα αποτελέσει τον “οδηγό” για την επέκταση του σχεδίου και σε άλλα κτήρια στην Αθήνα, αλλά και σε ολόκληρη τη χώρα. Στο ίδιο πλαίσιο, της επιλεκτικής αξιοποίησης, το υπουργείο ανακοίνωσε τη διενέργεια αρχιτεκτονικού διαγωνισμού για 5 χωρικές ενότητες: Πειραιώς, Ομόνοιας - Βάθη, Πανεπιστημίου - Χαυτεία, Σύνταγμα, Πλατεία Κλαυθμώνος - Βουλή.
Επεμβάσεις με ποιότητα
Μιλώντας στην “Α”, ο Νίκος Μπελαβίλας (αν. καθηγητής Πολεοδομίας και Ιστορίας της Πόλης της Σχολής Αρχιτεκτόνων ΕΜΠ και διευθυντής του Εργαστηρίου Αστικού Περιβάλλοντος) αναφέρει για το σχέδιο ότι “εξελίσσει μία πολυεπίπεδη στρατηγική διαχείρισης με διαφορετικές ταχύτητες και μεθόδους. Αυτό επελέγη γιατί υπάρχουν ακίνητα τα οποία μπορούν να αξιοποιηθούν αμέσως -όπως μία καλής κατασκευής πολυκατοικία του '80, ενώ άλλα απαιτούν πρόσθετες παρεμβάσεις-, όπως ένα ρημαγμένο νεοκλασικό ερείπιο του 1890.”
Εξηγώντας πώς θα αξιοποιηθούν, τα κτήρια αναφέρει ότι “στην πρώτη κατηγορία ανήκουν κυρίως πρώην ξενοδοχεία και σύγχρονα κεντρικά κτήρια γραφείων, τα οποία μπορούν να επαναχρησιμοποιηθούν αποκλειστικά ως τέτοια με άμεση προκήρυξη διαδικασιών ενοικίασης ή και πώλησής τους”. Σε σχέση με τη δεύτερη κατηγορία, στην οποία ανήκει το μεγάλο απόθεμα κτηρίων, σημειώνει ότι “μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως πεδίο κοινωνικής πολιτικής για στέγη ή άλλες συναφείς χρήσεις νέων, φοιτητών, ερευνητών, φοιτητών Εrasmus, ευάλωτων ομάδων, όπως και για θερμοκοιτίδες ή έδρες νέας και καινοτόμου επιχειρηματικότητας. Είναι σημαντικό να 'εμβολιαστεί' το κέντρο της Αθήνας με δημιουργικά κύτταρα που θα επαναφέρουν την κατοίκιση η οποία εκδιώχθηκε από την απουσία υποδομών αλλά και τη θορυβώδη αναψυχή. Με δημιουργικές μονάδες κοινωνικής οικονομίας, συνεταιριστικών σχημάτων πολιτισμού, εκδόσεων, Διαδικτύου. Αυτά θα ενεργοποιήσουν μία οικονομική και ταυτόχρονα κοινωνική ανασυγκρότηση”.
Την ίδια στιγμή, ξεκαθαρίζεται από τον καθηγητή ότι οι παρεμβάσεις και οι επενδύσεις που πρόκειται να γίνουν δεν θα αλλάξουν τον χαρακτήρα των κτηρίων, αλλά θα τον σεβαστούν, όπως και την περιοχή. “Η επένδυση στο εμπόριο και τον τουρισμό οφείλει να γίνει με όρους ποιότητας και με στόχο όχι την έξωση των παραδοσιακών χρηστών του κέντρου αλλά την προστασία τους και τη συνύπαρξή τους με τις νέες χρήσεις. Δεν χρειάζονται δηλαδή νέα malls στο κέντρο που θα κλείσουν μαγαζιά, ούτε μαζική αναψυχή που θα εκτινάξει τις αξίες γης διώχνοντας μικροεμπόρους και παλιούς βιοτέχνες, όπως έγινε στου Ψυρρή και στο Μεταξουργείο” ανέφερε ο Ν. Μπελαβίλας.
Σύμφωνα με το υπουργείο, αποδεικνύεται (και έτσι) η προσέγγιση που υιοθετεί για την αξιοποίηση της ακίνητης περιουσίας των φορέων του ως μια συνολική παρέμβαση για την οικονομική και κοινωνική ανασυγκρότηση του αστικού ιστού.
Τι δουλειά έχει το υπουργείο Εργασίας με αστικές αναπλάσεις
Σύμφωνα με τον Νίκο Μπελαβίλα, η απάντηση είναι τριπλή. “Αν αυτή η ανάπλαση των ιδιόκτητων κτηρίων παράγει εργασία, προφανώς και έχει. Αν αυτή η παρέμβαση αναβαθμίζει κοινωνικά και οικονομικά την ακίνητη περιουσία των ασφαλιστικών φορέων, ακόμη περισσότερο. Τέλος, αν αυτή η παρέμβαση συμβάλλει στην αναζωογόνηση του κέντρου τη Αθήνας, τότε τα πράγματα αποκτούν εξαιρετικό ενδιαφέρον, καθώς εξυπηρετεί κοινούς στόχους -και ας μην έχουν διατυπωθεί από κοινού- κυβέρνησης, αυτοδιοίκησης, εμπορικών και επαγγελματικών ενώσεων".
"Έπαιζαν" μόνες τους 18 εταιρείες
Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει το πώς γινόταν η αξιοποίηση και οι εργασίες στα κτήρια πριν από την αλλαγή του νομοθετικού πλαισίου. Όπως ανέφερε η υπουργός τη Δευτέρα, ο νόμος προέβλεπε ότι οι διαδικασίες έπρεπε να γίνονται μόνο από πιστοποιημένες εταιρείες, οι οποίες όμως ήταν μόλις 18 και στις οποίες ανατίθεντο, μεταξύ άλλων, ο ρόλος του συμβούλου, του ρυθμιστή των όρων του διαγωνισμού, του εκτιμητή. Το αποτέλεσμα ήταν να μη γίνονται οι διαδικασίες με όρους διαφάνειας και ακόμη και για μικρές επισκευές να γίνονται ξανά και ξανά διαγωνισμοί που καθυστερούσαν την υλοποίηση των εργασιών και τις έκαναν πιο κοστοβόρες. Πλέον αυτό αλλάζει και προβλέπεται χαρακτηριστικά ότι “το ελάχιστο μηνιαίο μίσθωμα θα ορίζεται από ορκωτό εκτιμητή. Οι φορείς θα μπορούν να παραχωρούν τα κτήριά τους σε άλλους φορείς ή γενικότερα στο Δημόσιο, συμψηφίζοντας τα αναγκαία έξοδα επισκευών με μελλοντικά μισθώματα κ.ά.”.
Χάθηκαν 16.000 θέσεις εργασίας
Οι εκτιμώμενες απώλειες, σύμφωνα με τον Νίκο Μπελαβίλα, είναι μεγαλύτερες του μισού δισ. ευρώ σε ό,τι αφορά την αξία των ακινήτων. Επιπλέον, εκτιμάται ότι χάθηκαν 16.000 θέσεις εργασίας, καθώς “κάθε κτήριο που έκλεινε με τους εργαζόμενούς του να φεύγουν επηρέαζε και τη γύρω περιοχή, οδηγώντας στον μαρασμό και άλλων κτηρίων και άλλων εμπορικών επιχειρήσεων”.
Ποιοι οι στόχοι του σχεδίου ανάκτησης των ακινήτων
* Οικονομική βιωσιμότητα / συγκέντρωση πόρων για τους ΦΚΑ με κοινωνική ανταπόδοση.
* Ανάκτηση της οικονομικής αξίας και της αξίας χρήσης των ακινήτων.
* Συμβολή στην αναζωογόνηση του υποβαθμισμένου ιστορικού κέντρου της Αθήνας με θετική επίδραση στην εργασία και την αγορά.
* Δράση - πιλότος για την επέκταση σε άλλες περιοχές της Αθήνας ή και άλλων πόλεων.
