Ο αγώνας για την ελευθερία δεν έχει χρώμα ούτε καταγωγή. Τη σημασία του δεν την καθορίζει ποιος τον δίνει, αλλά ότι τον δίνει. Την εποχή της αντίστασης στους ναζί, πλήθος ανθρώπων έδωσαν μαζί έναν αγώνα που η σημασία του ξεπερνούσε τα όρια της χώρας. Στάθηκαν πλάι - πλάι άνθρωποι που δεν γνωρίζονταν αλλά τους ένωνε ο κοινός σκοπός να μην ριζώσει ο φασισμός. Σαν έτοιμοι από καιρό έδωσαν ο ένας τη ζωή του για τον άλλο. Χωρίς να γνωρίζονται, χωρίς να πιστεύουν ότι ο εαυτός τους αξίζει περισσότερο από τον άνθρωπο που είχαν δίπλα. Τον διαχωρισμό όμως που δεν έκαναν οι ίδιοι, τον έκαναν οι νεκροθάφτες της Ιστορίας.
Στο Γ' Νεκροταφείο Αθηνών οι αντιστασιακοί Ρομά είναι θαμμένοι αλλού από τους υπόλοιπους αντιστασιακούς που σκοτώθηκαν στις 5 Αυγούστου του 1944 από ναζί στην οδό Χαμοστέρνας στον Ταύρο. "Ο λόγος που θέλουμε να υπάρξει αποκατάσταση είναι γιατί θέλουμε να μπει τέλος στην περιθωριοποίηση των Ρομά. Θέλουμε να πάψουμε να θεωρούμαστε το μαύρο πρόβατο της κοινωνίας", μας λέει ο Γιάννης Αννίσας. Ο προπάππους του, Φώτης Σιακούρης, ήταν ένα από τα θύματα των ναζί στη Χαμοστέρνας.
"Μην ανακατεύεσαι έχεις παιδί"
Ο αγωνιστής Φώτης Σιακούρης, όπως τον γνώρισε από τις διηγήσεις της προγιαγιάς του ο Γ. Αννίσας, ήταν ένας άνθρωπος "που τον έπνιγε το δίκιο". Είχε αριστερές ιδέες και είχε καλή σχέση με τον καπετάνιο του ΕΛΑΣ Βασίλη Μήτρου, γνωστό ως Καπετάν - Γύφτο. Ο Β. Μήτρου ήταν ηγετική μορφή στο ΕΛΑΣ της Εύβοιας και είχε ανατινάξει γερμανικό αντιτορπιλικό πριν σκοτωθεί στη μάχη της Λαμπούσας.
"Σταματά να ανακατεύεσαι. Έχεις παιδί", έλεγε στον Φ. Σιακούρη η σύντροφός του, Αλεξάνδρα Σιακούρη. "Όμως εκείνος δεν άκουγε με τίποτα και συμμετείχε ενεργά", λέει ο Γ. Αννίσας. Πώς θα μπορούσε να κάνει διαφορετικά; Η επέλαση των ναζί έφερνε τον καθένα προ των ευθυνών του. Ή θα δεχόταν τη μοίρα του ή θα όρθωνε ανάστημα για να σώσει τη μοίρα των παιδιών του.
Το τίμημα ήταν βαρύ. Ο Φ. Σιακούρης έχασε τη ζωή του μόλις 23 χρονών και η σύντροφός του έμεινε χήρα σε ηλικία μόλις 21 ετών με ένα μωρό στην αγκαλιά. Οι ναζί τελικά ηττήθηκαν, όμως οι διακρίσεις σε βάρος των Ρομά παρέμεναν ακλόνητες. Τι κι αν πολέμησαν τον ίδιο εχθρό που πολέμησαν κι οι υπόλοιποι; Τι κι αν στάθηκαν στη σωστή πλευρά, την ώρα που άλλοι πρόδιδαν και συνεργάζονταν με τους κατακτητές; Οι Ρομά συνέχιζαν να είναι δακτυλοδεικτούμενοι. Την ίδια στιγμή, το κράτος, ακόμη και σε πιο προοδευτικές εποχές, δεν αναγνώρισε τον αγώνα τους και ουδέποτε τους υποστήριξε.
Νεκροί β' διαλογής
Το ψωμί της η νεαρή μητέρα το έβρισκε στα παλιοσίδερα των σκουπιδιών και στα σκαλοπάτια των αστών. Δεν πήρε αποζημίωση για τις κτηνωδίες των ναζί, δεν τη ζήτησε ποτέ. Η αξιοπρέπεια της κρατούσε από μακριά. Από τις μέρες που η Σμύρνη φλεγόταν και εκείνη, μωρό τότε στην αγκαλιά της μητέρας της, γινόταν προσφυγόπουλο. Πιάνοντας λιμάνι συνάντησαν απανθρωπιά, έζησαν με στερήσεις. Τους φώναζαν τουρκόσπορους και τους έδειχναν. Τους υποχρέωναν να ζουν στο περιθώριο, λες κι έφταιγαν για την τραγική τους τύχη.
Κάποια χρόνια μετά, η απανθρωπιά επανεμφανίστηκε με άλλη όψη. Δεν μπορούσαν να ζουν όπως όλοι γιατί ήταν Ρομά. Ακόμη κι οι νεκροί τους αντιμετωπίζονταν ως νεκροί β' διαλογής. Απόδειξη η περίπτωση του Φ. Σιακούρη, που μαζί με άλλους αντιστασιακούς Ρομά, δίχως λογική εξήγηση θεωρήθηκε ότι... ανήκουν κάπου αλλού όταν πέθαναν.
Τις διηγήσεις της προγιαγιάς του Γ. Αννίσα διέκοπταν συχνά τα δάκρυα. "Προσπαθούσαμε να της πάρουμε όσες λέξεις μπορούσαμε". Πήραν τόσες όσες χρειαζόταν για να βρει τον δρόμο της η αλήθεια. Οι Ρομά δεν ήταν οι φτωχοί συγγενείς της αντίστασης στους ναζί. Η ελευθερία τούς ανήκει εξίσου, όπως και η αναγνώριση. Πέρασαν δύσκολα και έχει φτάσει η στιγμή να αποκατασταθεί το παρελθόν, ώστε να αποκατασταθεί το παρόν και το μέλλον.
