Της Πόλυς Κρημνιώτη
"Σε κάθε νέα μου εργασία είναι τόσο μεγάλη μέσα μου η περιέργεια, που τελικά μετατρέπεται σε πάθος, σε φανατισμό και εκτοπίζει κάθε τι άλλο. Για μένα πάντα υπάρχει αυτό που ακριβώς θέλω να δημιουργήσω..." έγραφε η Ζιζή Μακρή το 1982. Με τον ίδιο "φανατισμό" που απεικόνισε τις ποινικές κρατούμενες στις Φυλακές Αβέρωφ, τους μήνες του εγκλεισμού της κατά την πρώτη σκληρή γνωριμία της με τη χώρα, σχεδίασε και χάραξε τοπία της Ελλάδας όταν πια τη γνώρισε καλά και την αγάπησε βαθιά.
Αυτή τη μοναδική σχέση της Ζιζής Μακρή με τη χώρα του Μέμου που τελικά έγινε δική της πατρίδα αναδεικνύει η έκθεση "Ζιζή Μακρή, η Ελλάδα της" που εγκαινιάστηκε χθες και θα μείνει ανοιχτή έως τις 6 Ιουνίου, στο Poem's & crimes των εκδόσεων Γαβριηλίδης. Παρουσιάζονται, για πρώτη φορά, γύρω στα 30 χαρακτικά και σχέδια που εμπνεύστηκε η σπουδαία χαράκτρια από ποιήματα του Νικηφόρου Βρεττάκου, όταν η ίδια και ο σύζυγός της, ο γλύπτης Μέμος Μακρής, εγκαθίστανται μόνιμα πλέον στην Αθήνα.
"Η Ελλάδα ήταν μια πατρίδα για τη Ζιζή. Μέσα από αυτά τα έργα βλέπει κανείς τη βαθιά σχέση της με τη χώρα που αγάπησε πολύ και έγινε πια δική της πέρα από τον Μέμο Μακρή" λέει η κόρη τους Κλειώ Μακρή, γλύπτρια και άγρυπνο μάτι της έκθεσης και του αρχείου των γονιών της. "Βλέπει όμως και μια τρυφερότητα και μια περιέργεια, αυτό που πάντα είχε η Ζιζή, δηλαδή έναν μοναδικό τρόπο να διερευνά με το βλέμμα της ανθρώπους και τόπους για να ανακαλύψει το μεδούλι τους" συμπληρώνει.
Στην Ελλάδα με τον Βρεττάκο
Αρκετά από τα έργα της έκθεσης προέκυψαν μετά τη μεγάλη εκδρομή που έκαναν ο Μέμος και η Ζιζή μαζί με τον Νικηφόρο Βρεττάκο στην Πελοπόννησο, στα τέλη της δεκαετίας του 1970. Τότε η Ζιζή είχε την ευκαιρία να γνωρίσει καλύτερα τη χώρα.
"Μέσα από το παράθυρο της πίσω θέσης του αυτοκινήτου, μέσα από το τζάμι του λεωφορείου όπου καθόταν. Οι εικόνες της ελληνικής υπαίθρου περνούσαν μπροστά από τα μάτια της. Το χέρι της έτρεχε με μεγάλη ταχύτητα πάνω στην επιφάνεια του χαρτιού, γεμίζοντας σελίδες που πάντα έβρισκες στις τσέπες ή τις τσάντες της. Ήθελε να ‘αιχμαλωτίσει’ τη φύση, να ‘συλλάβει’ τις μορφές όπως οι γραμμές μπλέκονταν η μια μέσα στην άλλη και τις σχημάτιζαν.
Είχε το έκθαμβο βλέμμα του παιδιού που αντικρίζει κάτι για πρώτη φορά κι αισθάνεται ότι μια πλευρά του κόσμου τού φανερώνεται. Έψαχνε πάντα στη φύση τη στοιχειώδη φόρμα πίσω από τις μυριάδες παραλλαγές της. Το βλέμμα αυτό της έκπληξης που χαρακτηρίζει, νομίζω, κάθε δημιουργό το κράτησε μέχρι το τέλος της ζωής της" θυμάται η Κλειώ Μακρή.
"Με τον Βρεττάκο γνωρίστηκαν στη Βουδαπέστη την περίοδο της δικτατορίας. Ο Νικηφόρος και ο Μέμος ήταν φίλοι προπολεμικά και επανασυνδέθηκαν στενά μετά την επιστροφή των γονιών μου από την Ουγγαρία. Κάποια από τα σχέδια που είχε κάνει η Ζιζή με αφορμή τα ποιήματα του Βρεττάκου στη συνέχεια έγιναν χαρακτικά".
Αυτή η λεπτή πανέξυπνη γυναίκα, γαλλοσερβικής καταγωγής, με το αστείρευτο χιούμορ και το μαγικό χέρι, χαράκτρια με διεθνή διαδρομή και αναγνώριση, αγάπησε πολύ την Ελλάδα. Την πρωτογνώρισε τον Ιούνιο του 1960, όταν με εντολή του ΚΚΕ αναχωρεί από την Ουγγαρία και αναλαμβάνει να ταξιδέψει με πλαστό διαβατήριο στην Ελλάδα μαζί με τρεις Γάλλους κομμουνιστές, με σκοπό τη φυγάδευση του παράνομου στελέχους Φώκου Βέττα.
Την επομένη της άφιξής της στην Αθήνα συλλαμβάνεται και κρατείται στις Φυλακές Αβέρωφ. Εκεί θα δημιουργήσει την περίφημη ενότητα χαρακτικών και σχεδίων που απεικονίζουν κατά κύριο λόγο τη ζωή των ποινικών κρατουμένων συγκροτώντας για πρώτη φορά μια μοναδική πινακοθήκη των γυναικών που βίωσαν τον εγκλεισμό παράλληλα με τις πολιτικές κρατούμενες.
Μια δική τους συνεργασία
Ταγμένη στην Αριστερά και στην τέχνη της μέχρι το τέλος της ζωής αγάπησε πολύ τον Μέμο Μακρή. Οι δυο καλλιτέχνες "ποτέ δεν έτρεφαν αισθήματα ανταγωνισμού. Συμπλήρωνε ο ένας τον άλλον χωρίς να επεμβαίνουν στον τρόπο που δημιουργούσαν και είχαν κατορθώσει να έχουν μια δική τους συνεργασία που υπερέβαινε την ίδια την τέχνη" λέει η Κλειώ Μακρή. "Ο ένας μάθαινε από τον άλλον, χαιρόταν ο ένας το έργο του άλλου, αλληλοδιδάσκονταν" συμπληρώνει.
Η Ζιζή Μακρή, ωστόσο, ως παιδί ήθελε να γίνει πιανίστρια. Όταν η φυματίωση την καθήλωσε στο κρεβάτι, προπολεμικά στη Σερβία, άρχισε να σχεδιάζει για να περνάνε οι ώρες της αναγκαστικής απραξίας. Η Σχολή Καλών Τεχνών στο Βελιγράδι και μετά ο πόλεμος.
Με τη βοήθεια των Γάλλων και με την αντίστοιχη υποτροφία που πήραν οι Έλληνες του Ματαρόα, η Ζιζή με άλλους νέους γιουγκοσλάβους καλλιτέχνες, επιστήμονες και διανοούμενους, θα βρεθεί με τρένο στο Παρίσι. "Εκεί μέσω του Γιώργου Κανδύλη, που μια μέρα την προσκάλεσε να πάνε μαζί στο πάρτι του Μέμου Μακρή, που είχε φτάσει στο Παρίσι με το Ματαρόα. Έτσι γνώρισε τον πατέρα μου".
Στην Ουγγαρία, τη δεκαετία του 1950, αφού είχαν εκδιωχθεί με τον Μέμο Μακρή από τη Γαλλία, η Ζιζή αρχίζει να μαθαίνει ελληνικά και, καλλίφωνη όπως ήταν, να τραγουδάει τις ελληνικές επιτυχίες που έφταναν στην υπερορία. "Πολύ γρήγορα έμαθε καλά ελληνικά, γνώρισε σε βάθος την αρχαία και σύγχρονη ελληνική λογοτεχνία, διάβαζε διαρκώς, ήταν πολύ φίλη με τον Δημήτρη Χατζή. Έγραφε μάλιστα τόσο καλά ελληνικά ώστε ο Μέμος την έβαζε να γράφει τις επιστολές του" θυμάται η Κλειώ Μακρή. Για τη Ζιζή τα ελληνικά πρέπει να ήταν "παιχνιδάκι", αφού μιλούσε εννέα γλώσσες, ενώ έμαθε ρωσικά για να μπορεί να διαβάζει τους Ρώσους κλασικούς στη γλώσσα τους.
"Η Ζιζή ταξίδευε πολύ, σε όλη τη χώρα, με κάθε αφορμή" λέει η Κλειώ Μαρκή. Το βλέμμα της πάνω στην Ελλάδα θα συναντήσει ο επισκέπτης της έκθεσης, η οποία αναδεικνύει μια άγνωστη πτυχή του έργου της σπουδαίας χαράκτριας.
Την οργάνωση της έκθεσης έχει ο ιστορικός τέχνης Σπύρος Μοσχονάς και την επιμέλεια η Μυρτώ Βουδούρη.
Αυτή τη μοναδική σχέση της Ζιζής Μακρή με τη χώρα του Μέμου που τελικά έγινε δική της πατρίδα αναδεικνύει η έκθεση "Ζιζή Μακρή, η Ελλάδα της" που εγκαινιάστηκε χθες και θα μείνει ανοιχτή έως τις 6 Ιουνίου, στο Poem's & crimes των εκδόσεων Γαβριηλίδης
