Live τώρα    
23°C Αθήνα
ΑΘΗΝΑ
Ελαφρές νεφώσεις
23 °C
21.7°C24.6°C
2 BF 54%
ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ
Ελαφρές νεφώσεις
22 °C
18.0°C24.3°C
2 BF 53%
ΠΑΤΡΑ
Αίθριος καιρός
18 °C
18.2°C20.9°C
4 BF 66%
ΗΡΑΚΛΕΙΟ
Σποραδικές νεφώσεις
21 °C
19.9°C20.8°C
3 BF 56%
ΛΑΡΙΣΑ
Ελαφρές νεφώσεις
24 °C
23.4°C23.9°C
2 BF 35%
Στην παγκόσμια πρωτεύουσα του Μπαουχάους
  • Μείωση μεγέθους γραμματοσειράς
  • Αύξηση μεγέθους γραμματοσειράς
Εκτύπωση

Στην παγκόσμια πρωτεύουσα του Μπαουχάους

Παρότι πολύ κοντά λειτουργούσε ήδη η Μεγάλη Συναγωγή, το 1926 τέθηκε ο θεμέλιος λίθος για τη συναγωγή Μοσάβ Ζεκενίμ, στον αριθμό 89 της οδού Άλενμπι και αποπερατώθηκε το 1928. Πρόκειται για μία από τις ωραιότερες συναγωγές της πόλης, εξαιρετικό δείγμα Εκλεκτικισμού, έργο του αρχιτέκτονα Γιεχούντα Μαγκίντοβιτς. Η πρόσοψη χωρίζεται συμμετρικά σε τρία μέρη, καθένα και με μία αψίδα. Πάνω από την κύρια είσοδο, μαζί με το όνομά της, αναγράφεται και το απόσπασμα 70, 9 των ψαλμών στα εβραϊκά ("μη απορρίψης με εις καιρόν γήρως, εν τω εκλείπειν την ισχύν μου μη εγκαταλίπης"). Ενδιαφέρον έχουν και τα κεραμικά που ζωγράφισε ο Ζέεβ Ραμπάν με τα εμβλήματα των δώδεκα Φυλών του Ισραήλ

Κείμενο - φωτογραφίες: ΘΑΝΟΣ ΠΑΝΑΓΟΠΟΥΛΟΣ

Χάρη σε μια ευτυχή συγκυρία, τα 100 χρόνια από την ίδρυση του Μπαουχάους με βρήκαν τον Μάρτιο του 2019 στην "πρωτεύουσα" αυτής της αρχιτεκτονικής σχολής, η οποία, σημειωτέον, την ίδια χρονιά έτυχε να γιορτάζει τα 110 χρόνια από την ίδρυσή της. Μπορεί ο ιδρυτής του Μπαουχάους, ο Βάλτερ Γκρόπιους, να ήταν Γερμανός, μπορεί η σχολή του να ιδρύθηκε στην Βαϊμάρη, όμως η παγκόσμια πρωτεύουσά του βρίσκεται χιλιάδες χιλιόμετρα μακριά, στο Τελ Αβίβ, την πόλη με τα περισσότερα από 4.000 κτήρια Μπαουχάους.

Ο λόγος για τον οποίο η ισραηλινή αυτή πόλη υποδέχθηκε και ανέπτυξε αυτό το κίνημα είναι ο ναζί. Οι Γερμανοί εθνικοσοσιαλιστές ήταν εχθρικοί στα περισσότερα ρεύματα μοντερνισμού στη ζωγραφική, την αρχιτεκτονική και τη γλυπτική, και έτσι κήρυξαν τον πόλεμο στο Μπαουχάους. Αλλά και ο ίδιος ο Γκρόπιους εγκατέλειψε οριστικά την πατρίδα του ακριβώς λόγω της ανόδου του Χίτλερ στην εξουσία. Έτσι, όταν το 1933 οι ναζί έκλεισαν την σχολή Μπαουχάους, συμπεριλαμβάνοντας και τον μινιμαλισμό της στη γενικότερη κατηγορία της "εκφυλισμένης τέχνης", όπως αποκαλούσαν τα σύγχρονα στιλ, οι σχεδιαστές του Μπαουχάους εγκατέλειψαν τη χώρα. Ένας από τους δημοφιλείς δε προορισμούς τους έγινε το Τελ Αβίβ.


Στη διασταύρωση της Ρότσιλντ με το 118 της Άλενμπι βρίσκεται το παλαιότερο ξενοδοχείο του Τελ Αβίβ, το Μπεν Ναχούμ. Χτίστηκε το 1921 σε σχέδια του Γιεχούντα Μαγκίντοβιτς, σε μια εποχή κατά την οποία η μεν Ρώτσιλντ ήταν πάρκο περιπάτου, η δε Άλενμπι δρόμος με κατοικίες. Ενδιαφέρον έχει ότι η είσοδος είναι τοποθετημένη σε καμπυλωτή γωνία που βλέπει και προς τους δύο δρόμους

Ο λόγος που αρκετοί πρωτοπόροοι του Μπαουχάους προτίμησαν τον Λόφο της Άνοιξης, ο οποίος έως λίγα χρόνια νωρίτερα εθεωρείτο κάτι σαν προάστιο της Γιάφας, ήταν πολύ συγκεκριμένος. Το Τελ Αβίβ ήταν μια καινούργια πόλη. Ιδρύθηκε μόλις το 1909. Οι ιδρυτές του όμως προνόησαν να προσδώσουν "προσωπικότητα" στην πόλη προτού ακόμη ιδρυθεί, έχοντας ως όραμα μια "πόλη του μέλλοντος", καθαρή και σύγχρονη, χωρίς τα ελαττώματα εκείνα που χαρακτήριζαν πολλές μεσανατολικές πόλεις της εποχής. Τρία χρόνια προτού ιδρυθεί η πρώτη πρωτεύουσα του Ισραήλ, οι μπροσούρες που απευθύνονταν στους υποψήφιους δημότες της διαφήμιζαν ακριβώς αυτή τη σύγχρονη κοσμοπολίτικη αύρα που επιδίωξαν να της προσδώσουν, με αποχετευτικά συστήματα ανάλογα των ευρωπαϊκών, με συστήματα ύδρευσης των ευρωπαϊκών μεγαλουπόλεων, με πεζόδρομους, με ηλεκτρισμό, με ό,τι τέλος πάντως θα ανταποκρινόταν στα "στάνταρ" των νεωτερικών πόλεων.

Μπορεί λοιπόν η πόλη να ιδρύθηκε το 1909, όμως η μαζικότερη άφιξη πληθυσμών σημειώθηκε τη δεκαετία του 1920 και ακόμη περισσότερο του 1930. Από τα μοντέρνα αρχιτεκτονικά κινήματα της εποχής, αυτό που ταίριαζε στο περιβάλλον και στη φύση της περιοχής ήταν το Μπαουχάους. Καθώς όμως πολλοί νεοφερμένοι προέρχονταν από διαφορετικές χώρες, εισήγαγαν και άλλα στιλ της εποχής.


Στην Πλατεία του Άστρου του Δαβίδ, δυτικά του κεντρικού δρόμου Άλενμπ και στην αρχή την Ναχαλάτ Μπινιαμίν, βρίσκεται το ξενοδοχείο Poli House. Χτίστηκε το 1934, αρχικά με σκοπό να στεγάσει γραφεία, σχεδιασμένο σε ρυθμό Μπαουχάους

Η εισαγωγή του Εκλεκτικισμού

Αρκετοί Εβραίοι αρχιτέκτονες και πολιτικοί μηχανικό, όπως ο Λευκορώσος Γιόζεφ Μπερλίν, ο Ουκρανός Γιόζεφ Τίσλερ ή ο συμπατριώτης του Γιεχούντα Μαγκίντοβιτς, ο οποίος διετέλεσε πρώτος αρχιμηχανικός του Τελ Αβίβ, ήρθαν από διάφορες ευρωπαϊκές πόλεις, εισάγοντας στοιχεία της τρέχουσας αισθητικής. Για παράδειγμα, εισήχθη και έγινε δημοφιλές το συνδυαστικό ύφος του Εκλεκτικισμού. Με τον εκλεκτικισμό συνδυάστηκαν στοιχεία από διαφορετικά στιλ. Έτσι, ελληνικά και ρωμαϊκά δείγματα "παντρεύτηκαν" με ανατολίτικες αψίδες και με θόλους. Ιδιαίτερη έμφαση δόθηκε στους άξονες συμμετρίας, κυρίως τους "πρωτογενείς", εκείνους δηλαδή που διχοτομούν κάθετα ένα κτήριο σε δύο ίσα μέρη, τα οποία το ένα είναι συμμετρικό του άλλου. Το ίδιο διακριτοί είναι λόγου χάρη και κάποιοι "δευτερογενείς" άξονες χάρη στους οποίους αντικατοπτρίζονται από τη μία και την άλλη πλευρά διακοσμητικά στοιχεία, ενώ διακριτές είναι συχνά και οι οριζόντιες γραμμές στις προσόψεις, οι οποίες "υποδεικνύουν" στο βλέμμα του περαστικού τον διαχωρισμό σε έδαφος, κατοικήσιμο χώρο και οροφή.

Τα εισαγόμενα στοιχεία δεν υιοθετήθηκαν υπό μορφήν απομίμησης. Συχνά οι προσόψεις των κτηρίων που ανεγέρθηκαν τις πρώτες δεκαετίες από την ίδρυση της πόλης διακρίνονται από μια εμφανή "εβραϊκότητα". Χαρακτηριστικό παράδειγμα μιας τέτοιας "εβραϊκότητας" είναι οι στήλες "Γιαχίν" και "Μποάζ" στις προσόψεις που παραπέμπουν στον Ναό του Σολομώντος, στο Άστρο του Δαβίδ ή στην Επτάφωτη Λυχνία.


Τη Δευτέρα 9 Ιουνίου 2018, οι "Τελαβιβίμ" είδαν με έκπληξη το "Σιντριβάνι φωτιά και νερό" να δεσπόζει ξανά στο κέντρο της Πλατείας Ντίζενγκοφ, καθώς είχε αφαιρεθεί το 2016 λόγω ανακατασκευής των δρόμων, έστω κι αν δεν είχαν επανατοποθετηθεί τα χρωματιστά γυαλιά που του έδιναν το ιδιαίτερο ύφος του. Ολόγυρά του, περικυκλώνουν την πλατεία ολόλευκα κτήρια σε ρυθμό Μπαουχάους

Η Λευκή Πόλη

Η άφιξη Εβραίων της διασποράς, όπως ο Άριεχ Σαρόν, και η όσμωση με ντόπιους αρχιτέκτονες, όπως ο Μπεν Αμί Σούλμαν, καθιέρωσε το Μπαουχάους και έτσι σιγά - σιγά σείστηκε μια πόλη σε αυτό το ύφος. Αυτή έμεινε γνωστή ως Λευκή Πόλη, καθώς η μεσογειακή ζέστη και οι καύσωνες της ερήμου επέβαλαν το λευκό και απαλά μπεζ χρώματα στα κτήρια, ώστε να αντανακλούν τη θερμότητα. Σε αντίθεση με το ευρωπαϊκό Μπαουχάους το οποίο, ακμάζοντας σε ψυχρότερα κλίματα και με λιγότερες ημέρες ηλιοφάνειας, επέβαλε τα μεγάλα γυάλινα παράθυρα για να φωτίζονται τα διαμερίσματα και τα γραφεία, το ισραηλινό Μπαουχάους επέβαλε, για τον ακριβώς αντίθετο λόγο, τα στενά παράθυρα. Η ανάγκη των πληθυσμών της μεσανατολίτικης ηλιοφάνειας και ζέστης για σκιά ήταν ο λόγος για τον οποίο άλλη μία ειδοποιός διαφορά του ισραηλινού από το ευρωπαϊκό Μπαουχάους είναι και η δημιουργία μακρόστενων μπαλκονιών τα οποία καλύπτονται από το ακριβώς επάνω μπαλκόνι και όλα αυτά καταλήγοντας σε μια ταράτσα η οποία και προξενεί σκιά κάτω της με γείσο την ημέρα, αλλά χρησιμεύει και ως τόπος συναθροίσεων των ενοίκων με κάθε ευκαιρία.

Το πολεοδομικό πλάνο της νέας πόλης η οποία θα υποδεχόταν τον αρχιτεκτονικό μοντερνισμό από όλη την Ευρώπη σχεδίασε την εποχή της βρετανικής διοίκησης, στα μέσα της δεκαετίας του 1920, ο Σκώτος ρυμοτόμος, κοινωνιολόγος, γεωγράφος και βιολόγος Πάτρικ Γκέντες. Αυτός έλαβε υπόψιν του στον σχεδιασμό αφενός την αλληλεπίδραση -από τις συγκοινωνίες μέχρι τις υποδομές και την κοινή ωφέλεια- των οικισμών, των συνοικιών και των εγγύς πόλεων οι οποίες με τον χρόνο συγχωνεύθηκαν και αφετέρου το περιβάλλον. Σχεδιάζοντας το Τελ Αβίβ, ο Γκέντες παράλλαξε το μότο του Γάλλου μηχανικού και κοινωνιολόγου του 19ου αιώνα Φρεντερίκ Λε Πλε ότι το κλειδί για την αρμονική κοινωνία είναι το "Lieu, Travail, Famille" ("Τόπος, Εργασία, Οικογένεια") σε "Τόπος, Εργασία, Λαός", σημειώνοντας ότι κατοικίες και τόποι εργασίας θα πρέπει να παρέχουν υγιεινή διαβίωση και για το σώμα, και για το πνεύμα.


Το Cinema Hotel, ένα καλαίσθητο Μπαουχάους κτήριο με τα "κορδελίσια" μπαλκόνια, που αρχικά στέγαζε τον κινηματογράφο Έστερ, έναν από τους παλαιότερους του Τελ Αβίβ, και σήμερα λειτουργεί ως ξενοδοχείο. Χτίστηκε το 1938/1939 σε σχέδια του αρχιτέκτονα Γιεχούντα Μαγκίντοβιτς

Εκτός του Μπαουχάους, ήταν και ο Εκλεκτικισμός που χαρακτήρισε τα κτήρια της Λευκής Πόλης του Τελ Αβίβ, σε τόσο έντονο βαθμό, που δύσκολα συναντάς σε ευρωπαϊκές πόλεις τέτοιον πλουραλισμό τάσεων μοντερνισμού -και στη συγκεκριμένη περίπτωση του 20ού αιώνα- οι οποίες συν τοις άλλοις, αναμείχθηκαν με το ντόπιο ύφος. Ένα αποτέλεσμα ήταν και το να συνυπάρξουν αυλές, κήποι, πέργκολες, σιντριβάνια, αγροτικά και αστικά στοιχεία, σκάλες, μπαλκόνια, γραμματοκιβώτια, περβάζια, πόρτες, που, παρά το πλήθος τους, παρά τις διαφορετικές επιρροές και παρά τις εναλλαγές των στιλ μέσα στον χρόνο, συμβιώνουν συνθέτοντας έναν ενιαίο χαρακτήρα, ο οποίος δεν αλλοτριώθηκε με την πάροδο των δεκαετιών.


Μπεν Γιεχούντα και Μέντελε

Στην Πλατεία Ντίζενγκοφ

Η "Καρδιά" του Τελ Αβίβ είναι η Πλατεία Ντίζενγκοφ, τόσο πολιτιστικά -με τα θέατρα και τους κινηματογράφους- όσο και αρχιτεκτονικά. Γύρω από την πλατεία, την οποία σχεδίασε το 1934 η ουκρανικής καταγωγής Γκένια Άβερμπουτς, τέσσερα λευκά κτίρια σε ρυθμό Μπαουχάους σχηματίζουν κύκλο. Κοινό χαρακτηριστικό των κτηρίων αυτών είναι η αντικατάσταση των γωνιών που βλέπουν προς την πλατεία από καμπύλες, οι καθαρές οριζόντιες γραμμές, τα οριζόντια παράθυρα και η "ανάγλυφη επιφάνεια" πάνω στην πρόσοψη.


Χρώμα, σχήμα, κύβοι, παραλληλόγραμμα παράθυρα, σκεπαστή ταράτσα, μπαλκόνια, λιτότητα: όλα τα στοιχεία του κτηρίου υπακούουν στους κανόνες του Μπαουχάους

Κάτι που επίσης αποτυπώνει το ισραηλινό Μπαουχάους είναι και οι οιονεί "σοσιαλιστικές" ιδέες του "κιμπουτσισμού". Η απλή γεωμετρία, η έλλειψη σχεδίων και διακοσμητικών μορφών, η απλότητα και το χαμηλό κόστος οικοδόμησης αρμόζουν με τις ιδέες των νεοαφιχθέντων των δεκαετιών 1920 και 1930. Ίσως το πιο τρανταχτό παράδειγμα των σοσιαλιστικών θεωριών πίσω από το Μπαουχάους είναι η Κατοικία Εργατών Χοντ στην οδό Φρίσμαν. Ο αρχιτέκτονας του κτηρίου Άριεχ Σαρόν έζησε ένα διάστημα σε κιμπούτς και μετέφερε στα σχέδια την ιδεολογία της συμβίωσης των εργατών παράλληλα με τις ανάλογες ιδέες του καθηγητή του στη Γερμανία, του Ελβετού αρχιτέκτονα Χανς Μάγιερ: χρηστικότητα, απλότητα, λιτότητα και ισότητα. Το μινιμαλιστικό αυτό κτήριο σχεδιάστηκε έτσι ώστε να περιλαμβάνει ένα κοινό ισόγειο για συγκεντρώσεις των ενοίκων, έναν κοινό κήπο, νηπιαγωγείο, αναγνωστήριο, ιατρείο, ακόμη και ένα πικρό παντοπωλείο.

Ο συνδυασμός διακόσμησης και πρακτικότητας είναι πολύ χαρακτηριστικός σε ένα άλλο κτήριο, αυτό επί της οδού Φρουγκ 5. Το λεγόμενο και "σπίτι - θερμόμετρο" λόγω του κάθετου σχήματος με τις οριζόντιες αυλακώσεις, έχει τη διάταξη των παραθύρων παράλληλη με της εσωτερικές σκάλες, ώστε τα διαμερίσματα να λούζονται με φως, χωρίς όμως και μπαίνει και ζέστη.

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

ΓΝΩΜΕΣ

ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ

EDITORIAL

ΑΝΑΛΥΣΗ

SOCIAL