ΤΗΣ ΠΕΡΣΑΣ ΚΟΥΜΟΥΤΣΗ
Η λογοτεχνία, δεν μπορεί παρά να συνδέεται, να επηρεάζεται και να εμπνέεται από την Ιστορία. Θα έλεγα μάλιστα ότι η ιστορία αναβιώνει μέσω της λογοτεχνίας, παίρνει σάρκα και οστά, ενώ συχνά γίνεται πιο προσιτή στους αναγνώστες, αν και πάντα μέσα από το πρίσμα και την οπτική του συγγραφέα. Το υποστηρίζουν άλλωστε σπουδαίες μορφές της λογοτεχνίας, όπως ο Βάλτερ Μπένιαμιν, Ο Κρότσε, ο Μπαχτίν, ο Κούντερα και άλλοι. Για τον Β. Μπένιαμιν, για παράδειγμα, κάθε παρόν επινοεί το παρελθόν του, υποστηρίζει επίσης ότι η λογοτεχνία είναι φτιαγμένη από παλαιότερες ιστορίες που διεκδικούν τη δική τους πραγματικότητα στο σήμερα. Ενώ για τον Κρότσε κάθε ιστορία όσο παλιά, είναι μια ιστορία σύγχρονη. Ο δε Κούντερα, μιλώντας για τον τρόπο με τον οποίο χειρίζεται την Ιστορία, υποστηρίζει πως ο συνδυασμός του ατομικού και του συλλογικού, ή αλλιώς της ιστορίας με την Ιστορία, συνθέτει την σπουδαία ποιότητα του μυθιστορήματος.
Χαρακτηριστικό παράδειγμα η τριλογία των Ακυβέρνητων Πολιτειών του Στρατή Τσίρκα, κορυφαίου συγγραφέα των Ελλήνων της διασποράς, που με το έργο του αναπαριστά εικόνες, χαρακτήρες και κοινωνικοπολιτικές καταστάσεις που βίωσε ο ίδιος από πρώτο χέρι στην περιοχή της Μ. Ανατολής και ειδικότερα της Αιγύπτου, όπου έζησε για σημαντική περίοδο της ζωής του. Ο κόσμος αυτός είχε ήδη αποτυπωθεί αν και διαφορετικά στο έργο του Καβάφη. (Στην ποίηση, ο αφαιρετικός, συχνά μεταφορικός λόγος αποδίδει τις ιστορικές εμπειρίες πιο έμμεσα, αλληγορικά ή συμβολικά) και άλλων Αιγυπτιωτών πεζογράφων. Τα χρόνια του Β΄ Παγκοσμίου απαρτίζουν το χρονικό πλαίσιο μέσα στο οποίο εξελίσσει τις ιστορίες του ο Τσίρκας, ενώ η Αλεξάνδρεια το Κάιρο και Ιερουσαλήμ, συνθέτουν έναν πολύχρωμο καμβά πάνω στο οποίο ανασυνθέτει τα ήθη, τις τάσεις και την ιδεολογία μιας ολόκληρης εποχής και σκιαγραφεί με ευρηματική φαντασία την εξέλιξη, και την πορεία των ηρώων του. (Άλλωστε, η ιστορία όπως υποστηρίζει ο Μπαχτίν, χωρίς τη φαντασία φαντάζει ‘ακίνητη’) Μια πορεία, που θα ήταν διαφορετική, αν έμενε ανεπηρέαστη από τα συνταρακτικά γεγονότα που έλαβαν χώρα στη περιοχή, εκείνη την κρίσιμη εποχή. Ούτε η εξέλιξη της δράσης , η πλοκή θα ήταν η ίδια, αν είχε μείνει ‘ασύνδετη’ ή ανεξάρτητη από τους μεγάλους δρασκελισμούς της Ιστορίας.
Αλλά και η αραβόφωνη λογοτεχνία που αναπτύχθηκε στον ίδιο αυτό γεωγραφικό ορίζοντα εμπνέεται από την Ιστορία και από τα συνταρακτικά γεγονότα που άλλαξαν άρδην το κοινωνκοπολιτικό τοπίο της περιοχής, κι μάλιστα αλλάζει μορφή και θεματολογία. Έχω μάλιστα αναφέρει σε προηγούμενα κείμενα μου, ότι η δραστική και ουσιαστική εξέλιξή της προκλήθηκε κυρίως μέσα από τις ραγδαίες κοινωνικές και πολιτικές διαφοροποιήσεις που έλαβαν χώρα, όταν αυτονομήθηκαν τα κράτη αποτινάσσοντας το βάρος και το στίγμα της αποικιοκρατίας, όπως επίσης και το Παλαιστινιακό, και λίγο αργότερα οι πόλεμοι στο Ιράκ και πιο πρόσφατα στη Συρία. Ταυτοχρόνως, η χειραφέτηση της γυναίκας, το δικαίωμά της στη μάθηση, ακόμα και στις πιο συντηρητικές κοινωνίες, αλλά και η μαζική μετανάστευση μιας μεγάλης μερίδας νέων πεζογράφων, δημιούργησαν μια νέα γενιά συγγραφέων που ‘υπηρέτησαν’ νέες ιδέες σε ό,τι αφορά την ελευθερία, την αυτεξουσιότητα, την έννοια της πατρίδας. Σταδιακά, η εσωστρέφεια και η υπαινικτική γραφή, αντικαταστάθηκε από μια πιο νεωτεριστική προσέγγιση, νέες ιδέες, τεχνική, γλώσσα και ύφος. Θα έλεγα με βεβαιότητα ότι η σύγχρονη αραβική λογοτεχνία αποτελεί απτό παράδειγμα για τον καταλυτικό ρόλο της Ιστορίας στην εξέλιξη και τη διαφοροποίησης της, της προοδευτικής της αλλαγής λόγω της επίδρασης της των ιστορικών και κοινωνικών εξελίξεων τα τελευταία χρόνια στη Μ. Ανατολή. Από τους πρώτους και σημαντικότερους πεζογράφους, που όχι μόνο, εμπνεύστηκαν από την Ιστορία αλλά τη μεταχειρίστηκαν ως πρώτη ύλη στα γραπτά τους, είναι ο νομπελίστας συγγραφέας Ναγκίμπ Μαχφούζ. Το παράδειγμα του ακολούθησαν έπειτα πολλοί συγγραφείς, κυρίως της γενιάς που βίωσε τους πολέμους του ’67 και του ’73 αλλά και εκείνης που έζησε την ‘Αραβική Άνοιξη’.
* Η Πέρσα Κουμούτση είναι πεζογράφος και μεταφράστρια αραβικής λογοτεχνίας
