Της Πόλυς Κρημνιώτη
Λίγο μετά τη συντριπτική ήττα του Βενιζέλου στις εκλογές του Νοεμβρίου 1920 και το ξήλωμα της εκπαιδευτικής μεταρρύθμισης του 1917, λίγο πριν τη Μικρασιατική Καταστροφή, που θα σημάνει μια σκληρή συνθήκη για την ελληνική κοινωνία, με τους δημοτικιστές και τους μεταρρυθμιστές υπό διωγμό, αλλά τις ανάγκες της εποχής να απαιτούν αλλαγή πλεύσης από τον νεοκλασικισμό που επαναφέρουν στο σχολείο οι φιλομοναρχικοί, ένα πρωτοπόρο εκπαιδευτικό εγχείρημα κάνει την εμφάνισή του.
Η Ανωτέρα Γυναικεία Σχολή ιδρύεται το 1921 σε μια Ελλάδα που ο γυναικείος αναλφαβητισμός ξεπερνάει το 70%, οι γυναίκες φυσικά δεν έχουν πολιτικά δικαιώματα, το κυρίαρχο ιδεολόγημα εξακολουθεί να περιορίζει την εκπαίδευσή τους στην παροχή εκείνης της γνώσης και των εργαλείων που θα την προετοιμάσουν για τον ρόλο της καλής συζύγου, μητέρας και νοικοκυράς. Η μεταρρύθμιση του '17 της δίνει το δικαίωμα να φοιτά στην κρατική Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση, όμως το ταξικό πρόσημο επιτρέπει στην πιο πλούσια γυναίκα της πόλης να μορφωθεί επαρκώς. Βέβαια υπάρχει ο Εκπαιδευτικός Όμιλος που κρατά ψηλά τη σημαία της μεταρρύθμισης και του δημοτικισμού, ενώ ο θαλερός ακόμα Δημήτρης Γληνός, παρότι η πρόταση που έχει υποβάλει μαζί με τον Δελμούζο στον Βενιζέλο για την ίδρυση ενός ελεύθερου νεοελληνικού πανεπιστημίου στο οποίο οι Φιλελεύθεροι θα μορφώνουν τους οργανικούς τους διανοούμενους μένει αναπάντητη, δεν διστάζει να βάλει τη γυναίκα ισότητα στο εκπαιδευτικό όραμά του και να συνεργαστεί με το ριζοσπαστικό φεμινιστικό κίνημα της εποχής. Μιας εποχής κατά την οποία ο φιλελεύθερος και μεταρρυθμιστικός άνεμος και παράλληλα η πολιτική οργάνωση της εργατικής τάξης ορίζουν το νέο πλαίσιο.
Η ανώτερη φιλοσοφική, κοινωνιολογική, ιστορική και καλλιτεχνική μόρφωση των Ελληνίδων ώστε να κατανοούν τη σύγχρονη κοινωνική και πολιτική ζωή και να συμμετέχουν ενεργά σ' αυτή γίνεται η αιχμή του δόρατος στην Ανωτέρα Γυναικεία Σχολή, που υπό τη σκέπη του Εκπαιδευτικού Ομίλου και με τη συνεργασία του νεοσύστατου Συνδέσμου για τα Δικαιώματα των Γυναικών που, ιδρυμένος το 1920, φέρνει το αίτημα της γυναικείας ψήφου στο προσκήνιο, ανοίγει τις πόρτες της και υποδέχεται τις πρώτες φοιτήτριες στις 10 Οκτωβρίου 1920. Ο Δημήτρης Γληνός στο εναρκτήριο μάθημα αναπτύσσει το ιδανικό τού "γυναικείου ανθρωπισμού".
Ιδανικό ζωής
"Είναι ένα νέο ιδανικό παιδείας για τη γυναίκα, βγαλμένο από ένα νέο ιδανικό ζωής. Δεν πρόκειται για εξανδρισμό, μα για εξανθρωπισμό της γυναίκας. Για μια σταδιακή αλλαγή της από ένα παρασιτικό και εξαρτημένο άτομο, περιορισμένο στον ιδιωτικό χώρο του σπιτιού, σε μια ολοκληρωμένη προσωπικότητα με ενεργή συμμετοχή στην κοινωνική ζωή του τόπου. Η γυναίκα θα κατακτήσει το ιδανικό αυτό με τη συμμετοχή στην παραγωγική εργασία, που θα της εξασφαλίσει οικονομική ανεξαρτησία και αυτοτέλεια, και αφετέρου με τη βαθιά και ουσιαστική μόρφωση που θα συνέβαλε στη συνειδητή συμμετοχή στην κοινωνική ζωή τόπου".
Σημαντικές γυναίκες, δημοτικίστριες και φεμινίστριες με κοινωνική, πνευματική, πολιτική και συνδικαλιστική δράση δίνουν το "παρών". Η Πηνελόπη Δέλτα χρηματοδοτεί την εκτύπωση του φυλλαδίου με τον "Γυναικείο ανθρωπισμό" του Γληνού και συμμετέχει στη Σχολή με την κόρη της Αλεξάνδρα. Μαζί τους η Ιουλία Δραγούμη, η Ιωάννα Σεφεριάδου μετέπειτα Τσάτσου, "Άλκης Θρύλος" (ψευδώνυμο της Ελένης Ουράνη), η ποιήτρια του ύμνου του ΕΛΑΣ Σοφία Μαυροειδή - Παπαδάκη, η Σοφία Λασκαρίδου, ζωγράφος που ζήτησε από τον βασιλιά Γεώργιο να γίνει δεκτή στην ΑΣΚΤ, η Ρόζα Ιμβριώτη, η Μαρία Δεσπίρη - Σβώλου οι φεμινίστριες Σμαράγδα Δημαρά, Άννα Παπαδημητρίου, Ελένη Πολιτάκη κ.ά.
"Είναι ένα πρωτοπόρο για τα ελληνικά δεδομένα εγχείρημα, γιατί είναι μια σχολή που επιδιώκει να προετοιμάσει τις γυναίκες όχι μόνο για τα καθήκοντα της μητέρας και νοικοκυράς, αλλά για τον νέο ρόλο που διεκδικούν στην αυγή του 20ού αιώνα, τον ρόλο της ενεργού πολίτη" λέει η Μαριάνθη Μπέλλα, εκπαιδευτικός και συγγραφέας της μελέτης "Η Ανωτέρα Γυναικεία Σχολή (1921-1923). Ένα προδρομικό παιδαγωγικό και πολιτικό εγχείρημα του Δημήτρη Γληνού" (εκδ. Τόπος και Ίδρυμα Γληνού), που φωτίζει επαρκώς το εγχείρημα αλλά και το ιστορικό, κοινωνικό και πολιτικό πλαίσιο στο οποίο αναπτύχθηκε.
Πρόεδρος ο Γληνός
Ο Εκπαιδευτικός Όμιλος και μια αίθουσα του Συλλόγου προς Διάδοσιν Ωφέλιμων Βιβλίων γίνονται η έδρα της σχολής, ενώ διοικείται από το Δ.Σ. με πρόεδρο τον Δημήτρη Γληνό και δεκαμελή εφορευτική επιτροπή στην οποία συμμετέχουν ισότιμα πέντε γυναίκες και πέντε άντρες. Το καινοτόμο πρόγραμμα μαθημάτων, που διδάσκονται στη δημοτική, περιλαμβάνει Φιλοσοφία, Ψυχολογία και ιδιαίτερα Ψυχολογία του Παιδιού, Ιστορία της Τέχνης, Ιστορία του Πολιτισμού και Αρχαία Ελληνική Λογοτεχνία και συνοδεύεται από σειρά διαλέξεων για την Κοσμολογία, τη Βιολογία, την Υγιεινή του Παιδιού, το Αστικό Δίκαιο, την Πολιτική Οικονομία, την Πολιτική Αγωγή και τη Νεοελληνική Λογοτεχνία.
"Με αυτά τα μαθήματα ο Γληνός θέλει να δώσει στις γυναίκες γνώσεις και διανοητικά εργαλεία για να απολαύσουν την κοινωνική πραγματικότητα μέσα στην οποία ζουν. Θέλει να μορφώσει μια ελίτ γυναικών που θα εργαστεί για την αναμόρφωση της ελληνικής κοινωνίας" λέει η Μ. Μπέλλα.
Η σχολή ωστόσο έρχεται να λύσει και μια σειρά πρακτικών ζητημάτων, όπως το βιοποριστικό πρόβλημα των δημοτικιστών που είχαν απομακρυνθεί από τη δημόσια εκπαίδευση και το πανεπιστήμιο μετά την επάνοδο του Κωνσταντίνου στον θρόνο. Τα δίδακτρά της ήταν ακριβά για την εποχή. Οι φοιτήτριες κατέβαλαν 100 δραχμές, τον μήνα, την ώρα που ο μισθός μιας δασκάλας ήταν 250 δραχμές. Βέβαια, όπως διαβάζουμε στο βιβλίο, γίνονταν εκπτώσεις στις εργαζόμενες, τις φοιτήτριες, τα μέλη της ίδια οικογένειας, ενώ δεχόταν και πληρωμή με δόσεις.
Η αρχή του τέλους
Τον πρώτο χρόνο της λειτουργίας της, η Ανωτέρα Γυναικεία Σχολή αριθμούσε 170 φοιτήτριες, την ώρα που στο πανεπιστήμιο φοιτούσαν 77 γυναίκες. Τον δεύτερο όμως χρόνο ο αριθμός φοιτητριών μειώνεται στις 132, ενώ τα μαθήματα παρακολουθούν επίσης 15 άντρες φοιτητές και δάσκαλοι. Αυτόν τον χειμώνα του 1922, με τη Μικρασιατική Καταστροφή να ανατρέπει κοινωνικά, οικονομικά και πολιτικά δεδομένα, οι γυναίκες σπεύδουν να βοηθήσουν στην επίβλεψη των καταυλισμών και την περίθαλψη των προσφύγων. Μόνο ο Σμυρνιός Δημήτρης Γληνός περιθάλπει στο σπίτι του 12 άτομα. Αν οι ανάγκες από τη Μικρασιατική Καταστροφή αφαίμαξαν τη σχολή από φοιτήτριες, το πολιτικό σκηνικό, με την επάνοδο του Βενιζέλου στην κυβέρνηση, της στέρησε τον επικεφαλής. Ο Γληνός μαζί με τον Δελμούζο και τον Τριανταφυλλίδη επανήλθαν στις κρατικές θέσεις τους στο υπουργείο Παιδείας, η εκπαιδευτική μεταρρύθμιση αποκαθίσταται, δημιουργούνται σχολές και διδασκαλείο και σιγά - σιγά το εγχείρημα της σχολής εγκαταλείπεται.
Ωστόσο, όπως επισημαίνει η Μαριάνθη Μπέλλα, "αυτό το βραχύβιο εγχείρημα, άφησε το στίγμα του στην ελληνική εκπαίδευση, γιατί έδωσε ένα εκπαιδευτικό πρότυπο το οποίο συμπυκνώνει τους όρους της ουσιαστικής συμμετοχής της γυναίκας στην κοινωνία και την πολιτική".
