Με αφετηρία τον άδικα συκοφαντημένο ελληνικό θεατρικό 19ο αιώνα, μπορούμε σήμερα να παρακολουθήσουμε τη δύσκολη πορεία του νεοτέρου θεάτρου μας, από τη γενέθλια κρητική “Ερωφίλη” του Χορτάτση ώς την επτανησιακή “Στέλλα Βιολάντη” του Ξενόπουλου και ώς το πολύ πρόσφατο “Στέλλα Κοιμήσου” του Γιάννη Οικονομίδη. Τρία σημαδιακά έργα τριών διαφορετικών εποχών, με θέμα κοινό, τη φονική πατριαρχία, που μοιάζει σαν να βγαίνουν “τηλεσκοπικά” το ένα μέσα από το άλλο. Ο Ξενόπουλος μεταφέρει προσφυώς την κρητική “Ερωφίλη” στα αγγλοκρατούμενα Επτάνησα, με τον αστό έμπορο πατέρα-αφέντη Βιολάντη πολύ σκληρότερο και από τον φεουδάρχη βασιλιά - πατέρα του κρητικού δράματος. Ενώ ο Γιάννης Οικονομίδης αποκολλά τη δική του “Στέλλα” από τον μικρόκοσμο της Επτανήσου για να τη μεταφέρει στη σκληροτράχηλη και μαφιόζικη “μάτσο” Αθήνα του σήμερα.
Όπως επισημαίνει ο Δημήτρης Σπάθης, μετά την ίδρυση του νεοελληνικού κράτους, η κωμωδιογραφία θα γνωρίσει μεγάλη άνθιση. Η ελληνική κωμωδία θα χαράξει τον δικό της δρόμο. Πράγματι, έργα όπως ο “Βασιλικός” του Μάτεση, ο “Φιλάργυρος” του Κωνσταντίνου Οικονόμου, όπως οι “ηθογραφικές” κωμωδίες του Χουρμούζη, του Ρίζου - Νερουλού, οι σάτιρες του Αλέξανδρου Σούτσου, του Σοφοκλή Καρύδη και του ώς πρόσφατα άγνωστου σχεδόν Γ.Η. Ησαΐα με το εκρηκτικό περιεχόμενο χαράσσουν τον δικό τους δρόμο μέσα στις νέες πραγματικότητες που διαμορφώνονται στο ανεξάρτητο ελληνικό κράτος. Μια διαδικασία που είχε ήδη ξεκινήσει προεπαναστατικά στις οικονομικά ανεπτυγμένες ελληνικές κοινότητες της διασποράς. Χαρακτηριστικό παράδειγμα, ο “Φιλάργυρος” του Κωνσταντίνου Οικονόμου, μια ελεύθερη διασκευή ομώνυμης της κωμωδίας του Μολιέρου, σάτιρα της συντηρητικής τότε κοινωνίας της Σμύρνης, η οποία πολέμησε λυσσαλέα το παιδευτικό έργο του φωτισμένου κληρικού και δάσκαλου Οικονόμου, κλείνοντας το σχολείο του, στο οποίο φοιτούσαν αγόρια και κορίτσια ισότιμα.
Με το ίδιο κίνητρο γράφει τον δικό της “Φιλάργυρο”, λίγα χρόνια αργότερα στη Ζάκυνθο, στα 1823-1824, η πολυγραφότατη, παρότι πέθανε νέα, Ελισάβετ Μουτζάν Μαρτινέγκου. Μια πικρά αυτοβιογραφική “κωμωδία” με διάθεση αυτοσαρκασμού. Μια μακροσκόπηση, θα έλεγα, του πανταχού παρόντος, σε όλες τις εποχές και σε όλες τις κοινωνίες, ενδημούντος “οικογενειακού” φασισμού μας. Όπως επισημαίνει καίρια η σκηνοθέτιδα και διασκευάστρια Μαρία Φραγκή στο προλογικό της σημείωμα, “το έργο αυτό είναι δύσκολο να το χαρακτηρίσει κανείς κωμωδία. Πρόκειται για μια ξεκάθαρη μετατόπιση από το κλίμα της λόγιας κωμωδίας προς το ύφος της ‘σοβαρής κωμωδίας’ προς το ‘σοβαρό είδος’ και προς το ‘αστικό δράμα’. Ξεχωρίζει από τα γνωστά δείγματα του είδους με το έντονο στηλιτευτικό μένος που διαποτίζει ακόμα και τις λεπτομέρειες του δράματος”.
Στον Πολυχώρο Αλεξάνδρεια της πλατείας Αμερικής παρακολουθήσαμε μια εμπνευσμένη παράσταση του έργου της Μαρτινέγκου, σε άρτια δραματουργική επεξεργασία, σκηνοθεσία και μουσική επιμέλεια της Μαρίας Φραγκή. Σε χρώματα “ασπρόμαυρα”, με ονειρικούς φωτισμούς του Παναγιώτη Μανούση, σε επεξεργασμένο, διυλισμένο ύφος “κομέντια” (κίνηση εξαιρετική της Νερίνας Ζάρπα και ιδεώδης διδασκαλία καντάδας του Γιάννη Βρυζάκη), με θαυμάσιους, ολοκληρωμένους ρόλους. Ο Βασίλης Βλάχος, ένας κομεντιάντε ολκής, δίνει τα ρέστα του. Η Δανάη Καλαχώρα, μια ηθοποιός μεγάλης ευαισθησίας, με πρόσωπο που “γράφει” και εσωτερική μινιμαλιστική κίνηση, “κεντάει” με γαιώδη χρώματα μια ιδανική περσόνα “γυναίκας της υπομονής”. Η Κλεοπάτρα Ροντήρη με τον “δαίμονα του θεάτρου” μέσα της, αενάως κινούμενη σε μήκος - πλάτος, κατακτά δυναμικά τον χώρο. Οι Τάσος Ζιάκας, Λεονάρντο Θίμο, Επαμεινώνδας Μουντζουρέας, χαρισματικές, μεταβατικές μορφές, ανθρώπινα νευρόσπαστα ενός “θιάσου σκιών”.
