ΤΟΥ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ ΜΠΟΥΡΑ
ΚΩΣΤΑΣ ΑΚΡΙΒΟΣ, Γάλα μαγνησίας, μυθιστόρημα, εκδόσεις Μεταίχμιο, σελ. 312
Σε δίσημη ανάγνωση ο τίτλος, αφού δεν χρησιμοποιείται κυριολεκτικά αλλά μεταφορικά κι ενδεχομένως ειρωνικά. Δεν πρόκειται για το πλούσιο σε μαγνήσιο γάλα που λαμβάνουν οι πάσχοντες από έλκος αλλά για το γάλα που μοιραζόταν στα μειράκια και στους εφήβους του οικοτροφείου του Νομού Μαγνησίας.
Μία ελεγεία για την εφηβεία, με στοιχεία αστυνομικού μυθιστορήματος και υπερχειλίζουσα ποιητική πρόζα, που αποφεύγει όμως και το μελοδραματικό και το ρομαντικό, χάρη στο σαρκασμό, στον υφέρποντα ερωτισμό και στην πανταχού παρούσα απομυθοποιητική, ανατρεπτική ειρωνεία, που μαζί με μια προσεκτική έγνοια για το «πολιτικώς ορθόν» δίνουν σε αυτό το αφήγημα μια ανάγλυφη διάσταση, αφού φωτίζονται κι οι αντιθετικές πλευρές με ίσο δικαίωμα κατανομής.
Τα ιστορικά γεγονότα (η τουρκική εισβολή στην Κύπρο, η πτώση της Χούντας κι η Μεταπολίτευση) περνούν βέβαια σε δεύτερο πλάνο, επηρεάζουν όμως τον μικρόκοσμο των αντι-ηρώων που είναι τόσο αληθοφανείς και κυνικοί έτσι ώστε να μοιάζουν σαν αντεστραμμένοι ενήλικες. Ο πρωτοπρόσωπος αφηγητής δίνει τη θέση του σε τριτοπρόσωπο παντογνώστη αφηγητή μόνο στα δύο κεφάλαια που αφορούν την ανάκριση (13 Ιουνίου, πρωί, και 13 Ιουνίου, μεσημέρι). Αμέσως μετά πηδάμε «Χρόνια μετά» όπου ο ομιλών και αφηγούμενος γίνεται προφανώς παραλλαγμένη μάσκα του συγγραφέα Κώστα Ακρίβου, αφού κι αυτός είναι συγγραφέας και μάλιστα μέλος της Εταιρείας Συγγραφέων.
Αυτή η σχεδόν διαθλαστική ταύτιση δεν αίρει την μυθοπλαστική σύμβαση αλλά την ενισχύει με την υπόνοια αυτοβιογραφικών στοιχείων, όμως ο καλός και έμπειρος λογοτέχνης και καθηγητής φιλόλογος σε Γυμνάσια και Λύκεια, ξέρει καλά πώς ν’ αποφεύγει κακοτοπιές παντός είδους κι έτσι σπεύδει ευθύς εξαρχής να δηλώσει πως: «Κανένα από τα πρόσωπα και κανένα από τα γεγονότα που αναφέρονται στο βιβλίο δεν υπήρξε ή συνέβη ποτέ, παρά μονάχα στη διάσταση που η λογοτεχνία ξέρει να δημιουργεί». Παρ’ όλα αυτά και τον μακαριστό Χριστόδουλο και την Μάνια Τεγοπούλου μπορούμε να διακρίνουμε θολά πίσω από τις σκιές και τα παραμορφωτικά κάτοπτρα.
Αυτό όμως δεν είναι το ατού του βιβλίου που ξεχωρίζει για τον ισορροπημένο τόνο του και τον λαογραφικό του χαρακτήρα. Μπροστά από τα έκθαμβα εσωτερικά μάτια του αναγνώστη περνάει μια ολόκληρη εποχή μέσα από το παραμορφωτικό μικροσκόπιο συνηθισμένων παραβατικών εφήβων, που δεν είναι τόσο κακοί ώστε να γλιτώσουν από τις ντοστογιεφσκικές ενοχές τους. Καίρια τα κοινωνιολογικά σχόλια για τις αλλεπάλληλες εκπαιδευτικές μεταρρυθμίσεις, το γλωσσικό ζήτημα, τον καθημερινό φασισμό, τον ρατσισμό και την ξενοφοβία, την μισαλλοδοξία των κρατούντων έναντι όλων όσων αποκλίνουν από το κυρίαρχο μικροαστικό πρότυπο ζωής, που, όσο κι αν διαφοροποιήθηκε κάπως, δεν φαίνεται να άλλαζε σημαντικά από την χούντα των συνταγματαρχών μέχρι σήμερα.
Κι αυτή είναι η πικρή διαπίστωση «κάτω από τις γραμμές» του ευπώλητου ετούτου μυθιστορήματος: το ανθρώπινο είδος δεν αλλάζει τόσο δραματικά στη διάρκεια μισού αιώνα κι αυτό ακριβώς είναι που το καθιστά συμπαθές (στον αναγνώστη) και τις όποιες αστοχίες του συγγνωστές κι -εν τέλει- αμελητέες. Ανθρωπίλα κι ανθρωπιά (και με τις δυο τους έννοιες) αναδίδει αυτό το καλογραμμένο βιβλίο που αξίζει να προσεχθεί για την αισθητική του πιστότητα και την ομοιογένεια του ύφους, ενώ ο ρυθμός παίρνει κινηματογραφικές διαστάσεις με την προαγγελία του πνιγμού και την μυθιστορηματική του κορύφωση.
* Ο Κωνσταντίνος Μπούρας είναι ποιητής και κριτικός λογοτεχνίας
