Της Χρυσούλας Κατσαβριά - Σιωροπούλου*
«10 Τσιγγάνικα παραμύθια» πέρασαν από το «Στόμα στο χαρτί» και ταξιδεύουν εδώ και 18 μήνες. Γεννήθηκαν στον παλιό οικισμό Ρομά Σοφάδων με πολλή αγάπη και μεράκι. Ταξίδεψαν στην Αθήνα και φιλοδοξούν να αγκαλιάσουν κάθε γωνιά όπου ζουν Ρομά, κάθε πόλη ή μικρή κοινότητα ενεργών και ανήσυχων Ελλήνων πολιτών που διατηρούν ζωντανό το συλλογικό πνεύμα και την πίστη στην ανθρώπινη αξία.
Αυτό το μικρό χρονικό διάστημα, τα “10 Τσιγγάνικα Παραμύθια” αποτέλεσαν πρωτότυπο και μοναδικό υλικό που αξιοποιήθηκε από σχολεία σε εκπαιδευτικά προγράμματα μαθητών. Δραματοποιήθηκαν από παιδικές θεατρικές σκηνές, μεταφέροντας το τσιγγάνικο παραμύθι στον αστικό χώρο.
Ένα μεγάλο κοινό εκπαιδευτικών, μαθητών, καλλιτεχνών και απλών πολιτών έγινε κοινωνός για πρώτη φορά της προφορικής παράδοσης των Ρομά. Μιας λαϊκής παράδοσης και αυθεντικής θυμοσοφίας, ενός πλέγματος αξιών και συμπεριφορών που, ενώ αποτελούν ιδιαίτερα στοιχεία της φυλής των Ρομά, τελικά αποκαλύπτουν κοινά σημεία αναφοράς, κοινή αντίληψη για το καλό και το κακό, το δίκαιο και το άδικο, την καλοσύνη και την ευγένεια,. Προβάλλουν μια οικεία ετερότητα που αξίζει να γνωρίσουμε και έναν κόσμο μέσα στον κόσμο μας που έχει πολλά να μας δώσει.
Η πρότασή μου για την καταγραφή της προφορικής λαϊκής παράδοσης των Ρομά ήταν ουσιαστικά η διατύπωση μιας έλλειψης και μιας ανάγκης που με βασάνιζε πολύ πριν γίνω βουλευτής. Μιας έλλειψης που βίωσα από παιδί ακόμα στο χωριό, όπου το βιβλίο ήταν είδος πολυτελείας. Αργότερα, ως υπεύθυνη για τις παιδικές βιβλιοθήκες, διαπίστωσα ότι ο αποκλεισμός από το βιβλίο εξακολουθούσε στα παιδιά Ρομά.
Η ιδέα της μεταγραφής των τσιγγάνικων παραμυθιών έγινε δεκτή με ενθουσιασμό από μια ομάδα νέων Ρομά των Σοφάδων Καρδίτσας. Τελικά, έγινε πραγματικότητα με τη συνδρομή της Βουλής των Ελλήνων. Ο πρόεδρος της Βουλής Ν. Βούτσης αναγνώρισε τη σημασία και την αναγκαιότητα για ένα βιβλίο με την προφορική παράδοση των Ρομά και έτσι τυπώθηκε από το Τυπογραφείο της Βουλής.
Τον Απρίλιο του 2017 στη Βουλή, με αφορμή την Παγκόσμια ημέρα των Ρομά, έγινε η επίσημη παρουσίαση των “10 Τσιγγάνικων παραμυθιών”. Μια εκδήλωση που στηρίχθηκε θερμά από την υπουργό Εργασίας κ. Φωτίου.
Η έκδοση του βιβλίου από την ελληνική Βουλή αλλά και η προβολή τού όλου εγχειρήματος σε τόσο υψηλό επίπεδο δηλώνουν τον σταθερό προσανατολισμό αυτής της κυβέρνησης στην αντιμετώπιση των διακρίσεων, τη στήριξη των ευπαθών ομάδων, στον σεβασμό μας για το παιδί.
Τα παραμύθια των Ρομά Σοφάδων ήταν ο καταλύτης ώστε η πολιτική μας για την πλήρη ενσωμάτωση των Ρομά ως ισότιμων Ελλήνων πολιτών και η προστασία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων τους να λάβουν έναν νέο προσανατολισμό.
Για μια ουσιαστική αλλαγή πιστεύουμε ότι πρέπει να ξεπεράσουμε τις οικονομικές παροχές που απλά κατευνάζουν και συντηρούν την περιθωριοποίησή τους. Για μια αποτελεσματική πολιτική κοινωνικής ενσωμάτωσης, είναι αναγκαίο να εστιάσουμε στην εκπαίδευση και την ισότιμη προσέγγιση αυτού του πληθυσμού. Στην κατανόηση και την αποδοχή της διαφορετικότητάς του, στην ανάδειξη και την καταξίωση στη συνείδηση όλων της μοναδικότητας του πολιτισμικού φορτίου που κουβαλούν.
Ο σεβασμός και η ομαλή ένταξη πρέπει να ξεκινήσει από τα παιδιά Ρομά. Αυτό το βιβλίο λοιπόν έχει δύο αποδέκτες. Τους Έλληνες που δεν είναι Ρομά και θέλουμε να τους δώσουμε την ευκαιρία να ανακαλύψουν τον κόσμο των Ρομά, των ανθρώπων που είναι δίπλα τους, αλλά φοβούνται, αποφεύγουν και αγνοούν.
Το βιβλίο αυτό απευθύνεται όμως και στους Ρομά που έχουν αποδεχτεί την απαξίωση και την αφάνεια του πολιτισμού και της γλώσσας τους. Από τα 10 εκατ. Ρομά, τα 8 εκατ. ζουν σε χώρες της Ευρώπης, σε ορισμένες από τις οποίες η γλώσσα Ρομανί έχει κηρυχθεί παράνομη.
Πέρα από τη γενοκτονία που βίωσαν σαν φυλή την περίοδο 1933-1945 από τους ναζί, η βίαιη απαγόρευση σε ορισμένα ευρωπαϊκά κράτη να επικοινωνούν στη μητρική τους γλώσσα είναι μια γενοκτονία ακόμα πιο επικίνδυνη.
Τα «10 τσιγγάνικα παραμύθια» διέσωσαν για πρώτη φορά ως γραπτή καταγραφή τη γλώσσα των Ρομά, τα Ρομανί Τσιπ, μια γλώσσα που δεν είναι γραπτή και παραδίδεται προφορικά από γενιά σε γενιά. Πιστεύουμε ότι αυτή η καταγραφή μπορεί να βοηθήσει στη διατήρηση και αποκρυπτογράφησή της.
Μεταφράστηκαν στην ελληνική γλώσσα, μεταγράφηκαν και εικονογραφήθηκαν αφιλοκερδώς από μια ομάδα σημαντικών συγγραφέων και εικονογράφων που ασχολούνται με το παιδικό βιβλίο και το παραμύθι, από τον Κύκλο του Ελληνικού Παιδικού Βιβλίου, μέλους της Διεθνούς Οργάνωσης για Βιβλία για Παιδιά και Νέους - IBBY, και την καθοδήγηση της Βασιλικής Νίκα.
Η γλώσσα αποτελεί αναπόσπαστο στοιχείο της άυλης πολιτιστικής κληρονομιάς κάθε λαού. Οι προφορικές παραδόσεις και εκφράσεις πρέπει να αξιοποιηθούν στην κατεύθυνση μιας πολιτικής πολιτιστικής διαφύλαξης και προστασίας των ανθρωπίνων δικαιωμάτων.
Η γλώσσα Ρομά κινδυνεύει, αλλά μπορεί να προστατευτεί μέσα από ένα πλέγμα μέτρων διαφύλαξης που αφορούν προφορικές παραδόσεις ή διαδικασίες προφορικής μεταβίβασης από γενιά σε γενιά μιας παραδοσιακής τεχνογνωσίας, σαν κι αυτή που επιχειρήσαμε με αυτό το βιβλίο.
Κοινότητες φορέων της άυλης πολιτιστικής κληρονομιάς, όπως η κοινότητα Ρομά, αξίζουν την προσοχή μας γιατί μόνο μέσα από πολιτικές πολιτιστικής προσέγγισης και αλληλοσεβασμού θα πετύχουμε την κοινωνική ισορροπία και μια βιώσιμη ανάπτυξη για όλους.
Μια και οι Ρομά δεν έχουν γραπτή γλώσσα, υπάρχει μεγάλη δυσκολία στην καταγραφή, διατήρηση και μελέτη του γλωσσικού τους ιδιώματος. Οι διάφορες ομάδες μιλούν ιδιώματα που έχουν αρκετά μεγάλη σχέση μεταξύ τους και συναπαρτίζουν αυτό που αποκαλείται "τσιγγάνικη διάλεκτος". Συνήθως χρησιμοποιείται μεταξύ τους σαν συνθηματική γλώσσα. Στις επαφές τους με τους ντόπιους χρησιμοποιούν τη γλώσσα του τόπου που διαμένουν.
Δυστυχώς, δεν υπάρχει καμία γραπτή κοινή γλώσσα των Ρομά, ούτε υπάρχει αλφάβητο της τσιγγάνικης γλώσσας. Είναι καιρός να επιδιώξουμε την αποτύπωση της τσιγγάνικης γλώσσας με τη δικιά της γραμματική, το δικό της συντακτικό, το δικό της λεξικό και το δικό της αλφάβητο. Μια γλώσσα ινδοευρωπαϊκή με χίλια χρόνια ιστορίας είναι κρίμα να παραμένει στην αφάνεια.
Η γλώσσα, ζωντανό στοιχείο ενός πολιτισμού, συνιστά ουσιαστικά την εξωτερική εκδήλωση και απόδειξη της ύπαρξής του. Κάθε γλώσσα, όσο μικρός κι αν είναι ο πληθυσμός που τη μιλάει, όσο πρωτόγονος κι αν είναι ο πολιτισμός που τη γέννησε και που τον εκφράζει, κλείνει μέσα της την Ιστορία του, τα βιώματα των ανθρώπων του, τα συναισθήματα που δοκίμασαν στην πορεία τους στον χώρο και τον χρόνο, τα επιτεύγματά τους, τις αγωνίες τους.
* Η Χρυσούλα Κατσαβριά - Σιωροπούλου είναι βουλευτής Νομού Καρδίτσας του ΣΥΡΙΖΑ
ΜΟΤΟ 1
Για μια αποτελεσματική πολιτική κοινωνικής ενσωμάτωσης, είναι αναγκαίο να εστιάσουμε στην εκπαίδευση και την ισότιμη προσέγγιση των Ρομά
ΜΟΤΟ 2
Τα “10 τσιγγάνικα παραμύθια” αποτέλεσαν πρωτότυπο και μοναδικό υλικό που αξιοποιήθηκε από σχολεία σε εκπαιδευτικά προγράμματα μαθητών
