Ο Θόδωρος Αντωνίου, από τις σημαντικότερες μορφές της σύγχρονης μουσικής, πέθανε την Τετάρτη σε ηλικία 84 χρόνων, μετά από πολύχρονα προβλήματα με την υγεία του. Με τον θάνατό του κλείνει ένα σημαντικό κεφάλαιο της σύγχρονης μουσικής, την οποία υπηρέτησε με δημιουργικό και ερευνητικό ζήλο, αφήνοντας έντονο το στίγμα του και επηρεάζοντας πλήθος μουσικών. Η οικογένεια, η ομότεχνοι, οι μαθητές του θα τον αποχαιρετήσουν σήμερα στις 11 το πρωί στο Α' Νεκροταφείο Αθηνών, όπου θα τελεστεί η πολιτική κηδεία του.
Συνθέτης, μαέστρος, παιδαγωγός και ακαδημαϊκός, άφησε έργο και δραστηριότητα διεθνούς εμβέλειας, με εξίσου σημαντική παιδαγωγική δραστηριότητα τόσο σε μεγάλα πανεπιστήμια του εξωτερικού όσο και στη χώρα μας.
Το ευρείας κλίμακας έργο του, που περιλαμβάνει περί τα 450 έργα, όπερες και χορωδιακά έργα, έργα μουσικής δωματίου, μουσική για τον κινηματογράφο και το θέατρο, ορχηστρικά έργα. Κατόρθωσε να συνδέσει εντελώς πρωτοποριακές τάσεις με αναμνήσεις ήχων παλιοτέρων εποχών, ενώ κινήθηκε ανάμεσα στην τονικότητα και την ατονικότητα με τρόπο εντελώς προσωπικό.
"Η μουσική είναι μια πράξη, όχι μια θεωρία" έλεγε. Δημιουργώντας μουσική που έσπασε τα όρια της φόρμας και τη ίδιας της μουσικής πράξης, χωρίς όμως να θέτει τους φραγμούς που η καινοτομία δημιουργεί στο μεγάλο κοινό, ο Θόδωρος Αντωνίου κατόρθωσε να σπάσει τα σύνορα της χώρας και αναδείχτηκε σε έναν από τους κορυφαίους της σύγχρονης μουσικής διεθνώς, σε έναν δημιουργό που αναζητούσε διαρκώς τις νέες διαστάσεις της τέχνης του αλλά και τις λιγότερο προβεβλημένες δημιουργίες της μουσικής παρακαταθήκης. Εξερευνούσε το όλον της μουσικής, ενώ παράλληλα φρόντιζε, είτε μέσα από τα σημαντικά σύνολα που δημιούργησε είτε με το παιδαγωγικό του έργο, να καθιστά τη μουσική πράξη δημόσια υπόθεση.
Γεννημένος στην Αθήνα το 1935, σπούδασε Βιολί, Φωνητική και Σύνθεση στο Εθνικό Ωδείο και το Ελληνικό Ωδείο της Αθήνας και συνέχισε τις σπουδές του στη Σύνθεση και Διεύθυνση Ορχήστρας στη Μουσική Ακαδημία του Μονάχου και στο Διεθνές Μουσικό Κέντρο του Ντάρμστατ, πλάι σε κορυφαίους της σύγχρονης μουσικής όπως ο Πιέρ Μπουλέζ, ο Στοκχάουζεν κ.ά.
Δίδαξε μουσική στα Πανεπιστήμια του Στάνφορντ και της Γιούτα των Ηνωμένων Πολιτειών, στη Μουσική Ακαδημία της Φιλαδέλφειας και στο Πανεπιστήμιο της Βοστώνης, του οποίου ομότιμος καθηγητής ανακηρύχθηκε το 2008.
Από το 1974 έως το 1985 υπήρξε συνδιευθυντής όλων των δραστηριοτήτων σύγχρονης μουσικής στο Μουσικό Κέντρο του Τάνγκελγουντ, ενώ από το 1989 ήταν πρόεδρος της Ένωσης Ελλήνων Μουσουργών. Ίδρυσε την Πειραματική Σκηνή της Λυρικής Σκηνής και υπήρξε καλλιτεχνικός διευθυντής της από το 2004 έως το 2011. Πολύ σημαντική υπήρξε η δραστηριότητα και η επίδραση των συνόλων που δημιούργησε, η Alea (I, II, III), το Ελληνικό Συγκρότημα Σύγχρονης Μουσικής και το Εργαστήρι Σύγχρονης Μουσικής.
Υπήρξε πολυγραφότατος, ενώ μέσα από το έργο του συνομίλησε με την αρχαιοελληνική γραμματεία. Το έργο του περιλαμβάνει τις όπερες "Περίανδρος" (1977-1979), "Βάκχες" (1991-1992) και "Οιδίπους επί Κολωνώ" (1997), τρεις συμφωνίες, την καντάτα "Νενικήκαμεν" (1972), που ήταν παραγγελία της Συμφωνικής Ορχήστρας της Ραδιοφωνίας και της πόλης του Μονάχου για τους Ολυμπιακούς Αγώνες του 1972, πέντε κοντσέρτα για πιάνο, τρία κοντσέρτα για βιολί, έξι κουαρτέτα εγχόρδων κ.ά. Παράλληλα, έγραψε περί τα 150 έργα για το θέατρο και τον κινηματογράφο, εκ των οποίων τα 60 είναι μουσική για αρχαίες τραγωδίες.
Έχει διευθύνει πολλές μεγάλες ορχήστρες και μουσικά σύνολα παγκοσμίως, όπως την ορχήστρα δωματίου της Συμφωνικής Ορχήστρας της Βοστώνης, τις ορχήστρες των ραδιοφωνιών του Βερολίνου, του Παρισιού και της Βαυαρίας, την Ορχήστρα Tonhalle της Ζυρίχης, την Ορχήστρα της Εθνικής Λυρικής Σκηνής, την Κρατική Ορχήστρα Αθηνών, την Καμεράτα κ.ά.
Για το πλούσιο έργο του απέσπασε διεθνείς διακρίσεις, ανάμεσά τους το Βραβείο Richard Strauss της πόλεως του Μονάχου, το Βραβείο Κάρολος Κουν, το Αριστείο Διδασκαλίας Metcalf του Πανεπιστημίου της Βοστώνης, το Βραβείο της Ακαδημίας Αθηνών για το σύνολο της προσφοράς του στη μουσική. Ανακηρύχθηκε επίτιμος διδάκτωρ του Τμήματος Μουσικών Σπουδών του Ιονίου Πανεπιστημίου και του Τμήματος Μουσικών Σπουδών του Πανεπιστημίου Αθηνών, ενώ τιμήθηκε επίσης με τον Ταξιάρχη του Τάγματος της Τιμής από τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας, με το Βραβείο Τιμώντας τον Ελληνικό Πολιτισμόαπό το Πανεπιστήμιο του Χάρβαρντ και το Βραβείο Απόλλων από την ΕΛΣ και την ΕΦΕΛΣ.
Τα θερμά του συλλυπητήρια εκφράζει ο πρωθυπουργός Αλέξης Τσίπρας στην οικογένεια του Θόδωρου Αντωνίου. "Συνθέτης και μαέστρος διεθνούς εμβέλειας, με σημαντικό παιδαγωγικό έργο, ο Θόδωρος Αντωνίου υπήρξε πυλώνας της σύγχρονης ελληνικής μουσικής και της μουσικής έρευνας" αναφέρει χαρακτηριστικά στην ανάρτησή του στον προσωπικό του λογαριασμό στο Twitter ο πρωθυπουργός. "Εκφράζω τα ειλικρινή μου συλλυπητήρια στην οικογένεια και στους οικείους του".
Για "μεγάλη απώλεια για τον πολιτισμό" κάνει λόγο το Τμήμα Πολιτισμού του ΣΥΡΙΖΑ. Στην ανακοίνωσή του σημειώνει μεταξύ άλλων: "Η μουσική του ευφυΐα, ο δημιουργικός και ερευνητικός του ζήλος, η απαράμιλλη γενναιοδωρία του προς τους μαθητές και τους ομοτέχνους του, αλλά και η δημόσια παρουσία του μέσα από το πλήθος των δραστηριοτήτων του τον κατέστησαν κεντρικό πόλο της σύγχρονης μουσικής στη χώρα μας και διεθνώς.
Με την πολυδιάστατη μουσική δραστηριότητά του επηρέασε τη διαμόρφωση της μουσικής προσωπικότητας ολόκληρων γενιών συνθετών διεθνώς, οι οποίοι με τη σειρά τους διαδραμάτισαν σημαντικό ρόλο στη μουσική ζωή του τόπου τους. Με το δημιουργικό, ερευνητικό και παιδαγωγικό του έργο συνέβαλε στην ευρύτερη πρόσληψη της λόγιας μουσικής του 20ού αιώνα, δίνοντας έμφαση τόσο στη συναυλιακή παρουσίασή της όσο και στη σύνδεσή της με άλλες μορφές τέχνης.
Η διεθνής εμβέλεια του έργου του συνδέθηκε γόνιμα με την ελληνική μουσική σκηνή, για την οποία έδειχνε διαρκώς και εμπράκτως το ενδιαφέρον του. Έτσι συνέβαλε καθοριστικά ώστε να συνδεθεί η Ελλάδα με τα μουσικά ρεύματα της Ευρώπης και της Αμερικής".
Συλλυπητήρια για τον θάνατο του Θόδωρου Αντωνίου εξέφρασαν επίσης η Ακαδημία Αθηνών, το ΚΚΕ, η Εθνική Λυρική Σκηνή, το Κρατικό Θέατρο Βορείου Ελλάδος και το Μέγαρο Μουσικής Αθηνών, το οποίο προαναγγέλλει ότι τιμώντας τον θα αφιερώσει μία από τις μεγάλες προσεχείς εκδηλώσεις του στη μνήμη του και θα διοργανώσει ειδική εκδήλωση σε συνεργασία με μουσικούς φορείς με τους οποίους είχε συμπράξει ο σπουδαίος δημιουργός.
Πόλυ Κρημνιώτη
