Στο ήρεμο περιβάλλον του κήπου του Μεγάρου Μουσικής, η Ρουάν Ράχμε και ο Μπάζελ Αμπάς από την Παλαιστίνη δημιούργησαν ένα μικρό σύμπαν ήχων, εικόνων, λέξεων και ιδεών που αντλεί από τις πιο ταραγμένες περιοχές του πλανήτη και τις πιο ανήσυχες σκέψεις εμβληματικών δημιουργών. Η εγκατάστασή τους "Περιστασιακοί εξεγερμένοι" χειρονομεί μια αξιοπρόσεκτη εκδοχή της σύγχρονης τέχνης στο νεοσύστατο κέντρο για τις εικαστικές τέχνες του Μεγάρου, το Annex M της Άννας Καφέτση, στο πλαίσιο της έκθεσης "Ο τελευταίος αναγνώστης" για τις εκδηλώσεις στο πλαίσιο της Αθήνας Παγκόσμιας Πρωτεύουσας Βιβλίου. Εντάσσοντας βιογραφικά στοιχεία, ιστορικά τεκμήρια και αποσπάσματα από έργα του Βικτόρ Ζερζ και του Ρομπέρτο Μπολάνιο στον καμβά της δικής τους video and sound art δημιουργίας και εμπλέκοντάς τα με δικά τους κείμενα, εικόνες και ήχους, διανύουν την απόσταση ενός αιώνα ιδεών, συγκρούσεων και αποτυχιών για να φτάσουν στην καρδιά του σύγχρονου κόσμου μας και της δικής τους ματωμένης Παλαιστίνης.
Στο Project Space, αυτόν τον "απρόβλεπτο" χώρο του Μεγάρου τον οποίο επέλεξε η Άννα Καφέτση για να φιλοξενήσει το έργο των δύο καλλιτεχνών, κρεμασμένες οθόνες από την οροφή και ένα μικρό φωτεινό αραβούργημα, σαν λάμπα, στο πάτωμα, πλάι από τον τοίχο, συνθέτουν το περιβάλλον της τετρακάναλης συγχρονισμένης εγκατάστασης. Δυνατοί ήχοι και χρώματα συντείνουν στη δύναμη των λέξεων που ακούγονται από τις οθόνες. "Όταν η πτώση του λεξικού αφήνει όλες τις λέξεις να κείτονται στον δρόμο" ονόμασαν ο Μπάζελ και η Ρουάν τα δύο τελευταία μέρη της συνολικής εγκατάστασης "Περιστασιακοί εξεγερμένοι" που επέλεξαν να παρουσιάσουν στην Αθήνα.
Η Ρουάν Ράχμε δημιουργεί στον χώρο του video art, ενώ ο Μπάζελ Aμπάς δραστηριοποιείται στο πεδίο των ήχων. Όταν πρωτοσυναντήθηκαν, ένιωσαν ότι τα δύο πεδία, ο ήχος και η εικόνα, δεν ήταν αρκετά από μόνα τους να συνθέσουν αυτό που οι ίδιοι ήθελαν μέσω της τέχνης να εκφράσουν. Όταν άρχισαν να δημιουργούν μαζί, διαπίστωσαν ότι ο ήχος και η εικόνα αλληλοσυμπληρώνονται, τουλάχιστον στη δική τους περίπτωση. Ταυτόχρονα, ήρθε και ο έρωτας για να συμπληρώσει το παζλ στην προσωπική τους ζωή. Ζευγάρι πια οι δυο τους. Γεννημένη η Ρουάν στην Αμερική και μεγαλωμένη στην Ιερουσαλήμ, νιώθει την ασφάλεια που της παρέχει το αμερικανικό διαβατήριο. Γεννημένος στην Κύπρο ο Μπάζελ Αμπάς και μεγαλωμένος στη Δυτική Όχθη, αρκείται προς το παρόν στην πράσινη κάρτα. Έχουν έτσι τη δυνατότητα να μοιράζουν τη ζωή και τον χρόνο τους ανάμεσα στη Νέα Υόρκη και την Παλαιστίνη. Και νοιώθουν τυχεροί.
Συνέντευξη στην Πόλυ Κρημνιώτη
* Πώς εμπνευστήκατε την εγκατάσταση "Περιστασιακοί εξεγερμένοι", το τελευταίο μέρος της οποίας παρουσιάζετε στην Αθήνα;
Ξεκινήσαμε το 2012, τον καιρό των αραβικών επαναστάσεων στην Αίγυπτο και την Τυνησία. Μας επηρέασαν πολύ, όχι μόνο σαν καλλιτέχνες αλλά και σαν πολίτες. Εκείνες τις ημέρες διαβάζαμε τα απομνημονεύματα του Βικτόρ Σερζ και μας έκαναν εντύπωση η ζωή του και ιδιαίτερα η περίοδος που ήταν στο Παρίσι, το 1910, και έκανε παρέα με μια ομάδα αναρχικών. Είναι η εποχή που οι άνθρωποι νιώθουν έτοιμοι για την αλλαγή, για την επανάσταση, αλλά τα υπάρχοντα πολιτικά σχήματα δεν τους εκφράζουν και αποτυγχάνουν. Ο Σερζ μας προσέφερε την ατμόσφαιρα εκείνης της περιόδου με την αποτυχία των κινημάτων να εκφράσουν την κοινωνία. Το ίδιο συνέβαινε και το 2011, στη διάρκεια της Αραβικής Άνοιξης. Έτσι ξεκινήσαμε την εγκατάστασή μας, εστιάζοντας τη θεματική μας στο πρώτο μέρος στη φιγούρα του ληστή και έχοντας στο μυαλό μας τη λογική του πολιτικού φαντασιακού. Έτσι ξεκινάμε με τον Σερζ, από τον αναρχικό ως ληστή, και στη συνέχεια εντάσσεται ο Μπολάνιο, με τον καλλιτέχνη ως ληστή, και ξεδιπλώνονται επανειλημμένες επαναφορές της φιγούρας του ληστή.
* Αυτό είναι το νήμα που ενώνει τον Μπολάνιο με τον Σερζ στην εγκατάστασή σας;
Ρ.Ρ.: Μας ενδιέφερε να πάρουμε στοιχεία από τη ζωή των δύο αυτών εμβληματικών προσωπικοτήτων και να τα εντάξουμε μυθιστορηματικά στην εγκατάστασή μας. Πολλές φορές δεν είναι σαφής η διαφορά μεταξύ του χρόνου ή του τόπου. Μας ενδιαφέρει η ιδέα ενός συγκεκριμένου χαρακτήρα και η διασύνδεση του ενός με τον άλλο. Το ίδιο το κείμενο άλλωστε της εγκατάστασης αντλεί στοιχεία από τα κείμενα του Σερζ και του Μπολάνιο αλλά και από μανιφέστα και από διάφορες άλλες πηγές. Αυτό που μας ενδιαφέρει να δείξουμε είναι οι διαφορές τους. Ο Μπολάνιο διαθέτει ειρωνεία και ένα ειδικό χιούμορ αλλά και οι δύο νιώθουν την αποτυχία της επανάστασης. Όσο προχωράει ο χρόνος, νιώθεις περισσότερο την έννοια της αποτυχίας στο κείμενο του Μπολάνιο και λιγότερο σε εκείνο του Σερζ.
Μ.Α.: Μπλέκουμε τα κείμενα του Σερζ και του Μπολάνιο με τα κείμενά μας για να εκφράσουμε τη δική μας κατάσταση στην Παλαιστίνη.
* Πώς διαβάζετε δηλαδή τον Μπολάνιο και τον Σερζ;
Μ.Α.: Ειδικά στον Μπολάνιο, η αίσθηση της αποτυχίας είναι πολύ έντονη, γιατί δεν κάνει κριτική μόνο στην επανάσταση, κάνει κριτική στην ίδια τη γλώσσα, στην ίδια την ποίηση. Αυτό, αν το συνδέσεις με την Παλαιστίνη, που είναι μια σειρά από αποτυχίες και επαναλήψεις αυτών των αποτυχιών, αυτό το στοιχείο στον Μπολάνιο μας συνδέει, αυτό το στοιχείο εμένα με γοητεύει ιδιαίτερα.
Ρ.Ρ.: Αυτό που είναι ενδιαφέρον στον Σερζ είναι το γεγονός ότι κατάφερνε πάντα να βρίσκει πόρους σε μια εξαιρετικά σκοτεινή περίοδο, ιδιαίτερα κοντά στο τέλος της ζωής του. Για μας ως Παλαιστινίους το θέμα δεν είναι μόνο πώς θα επιβιώσουμε σ' αυτή τη συνθήκη, αλλά πώς θα προωθήσουμε το πολιτικό φαντασιακό ώστε να ξεπεράσουμε την απλή επιβίωση στη χώρα. Με τον τρόπο που η γραφή έσωσε τη ζωή του Σερζ, με την ίδια λογική η τέχνη μας σώζει και τις δικές μας ζωές.
* Είναι εύκολο αυτό όταν ζεις μέσα σε διακεκαυμένη ζώνη;
Μ.Α.: Εκτός από την άμεση φυσική βία, τους βομβαρδισμούς, τα τανκς, τα πολυβόλα, υπάρχει και η αργή βία, η οποία δουλεύει πάνω στο φαντασιακό και γι' αυτό είναι πολύ σημαντικό να μπορέσουμε ως καλλιτέχνες να το ξεπεράσουμε διαβάζοντας και γράφοντας.
* Ποια είναι αυτή η σιγανή, αργή βία στην οποία αναφέρεστε;
Ρ.Ρ.: Είναι η βία η οποία επηρεάζει κάθε κομμάτι του ιστού της καθημερινής ζωής. Είναι η βία που βλέπεις αναγκαστικά μπροστά σου, η ανικανότητα να μετακινηθείς από το ένα μέρος στο άλλο. Ακόμα και το πώς ζεις σε μια κατοχή και πώς η κατοχή επηρεάζει τις κοινωνικές σχέσεις σου, την ποιότητα της τροφής σου, του νερού, του ηλεκτρικού, που σε κάνουν να θέλεις να μισήσεις τον εαυτό σου. Είναι αόρατη, αλλά την ονομάζουμε αργή γιατί χρειάζεται χρόνο να γίνει προφανής. Δεν είναι κάτι που φαίνεται.
* Μέσα σ' αυτό υπάρχει και η συνθήκη του φόβου;
Ρ.Ρ.: Ο φόβος είναι μία από τις κύριες όψεις αυτής της αργής βίας. Σε κρατάει πάντα σε εγρήγορση.
* Η τέχνη βοηθάει να αντιμετωπίσετε αυτή τη βίαιη κατάσταση;
Ρ.Ρ.: Φυσικά βοηθάει και όχι μόνο εμάς, αλλά εμείς από την πλευρά μας προσπαθούμε και η δική μας τέχνη να βοηθάει και τους άλλους να αντιμετωπίσουν τέτοιους είδους καταστάσεις.
* Πώς αποφασίσατε να συνεργαστείτε;
Μ.Α.: Όταν συναντηθήκαμε, είχαμε ήδη διαπιστώσει ότι μεμονωμένος ο χώρος που δραστηριοποιείται ο καθένας μας δεν αρκούσε για να εκφράσουμε αυτό που θέλαμε. Οι συζητήσεις που είχαμε μεταξύ μας γύρω απ' αυτό το ζήτημα μας έκαναν να συνεργαστούμε γιατί θεωρούσαμε ότι το κάθε μέσο ξεχωριστά δεν διέθετε τη δύναμη. Οι εικόνες οι οποίες έρχονταν από την Παλαιστίνη για την Παλαιστίνη είχαν μια επανάληψη και αυτή η επαναληπτικότητα άρχισε να αφαιρεί τη δύναμή τους. Αυτό που θέλαμε να προκύψει από τη δουλειά μας ήταν να επαναφέρουμε τη δύναμη της εικόνας για ό,τι συμβαίνει στην Παλαιστίνη. Συνεργαζόμενοι νιώσαμε να αλληλοσυμπληρώνονται τα δύο πεδία.
* Πώς είναι να βλέπεις την Παλαιστίνη από τη Νέα Υόρκη;
Μ.Α.: Αυτή η αργή βία όταν είσαι στην Παλαιστίνη σε κατακυριεύει. Γι' αυτό είναι σημαντικό να βγεις από τη χώρα και να τη δεις από μακριά. Από την άλλη, δεν μπορείς να την εγκαταλείψεις. Είμαστε προνομιούχοι που ζούμε εκτός Παλαιστίνης, αλλά είμαστε εξίσου τυχεροί που μπορούμε να επιστρέφουμε, γιατί για πολλούς Παλαιστίνιους πρόσφυγες είναι αδύνατο να επιστρέψουν.
* Εσείς πως το καταφέρατε;
Ρ.Ρ.: Η μητέρα μου κατάφερε να αποκτήσει μια βίζα για να με γεννήσει στην Αμερική. Έτσι, παρότι μεγάλωσα στην Ιερουσαλήμ έχω αμερικανικό διαβατήριο.
Μ.Α.: Εγώ γεννήθηκα στην Κύπρο. Οι γονείς μου ήταν πρόσφυγες από την Παλαιστίνη και τη δεκαετία του '90 επέστρεψαν στη Δυτική Όχθη. Έχω πράσινη κάρτα και θα κάνω αίτηση για αμερικανικό διαβατήριο και εγώ.
* Πώς είναι να ζεις στις ΗΠΑ, ο Πρόεδρος των οποίων μετέφερε την πρεσβεία της χώρας στο Τελ Αβίβ;
Ρ.Ρ.: Ζούμε σε πολύ δύσκολους καιρούς, όπου βλέπεις τη ανάδυση του νεοφασισμού και του εξτρεμισμού παντού. Σαν καλλιτέχνης νιώθω αυτή την κρίση.
* Αυτή η συνθήκη που βιώνουμε τα τελευταία χρόνια, όπου το φάντασμα του φασισμού απλώνεται σε μεγάλο κομμάτι του πλανήτη, κινητοποιεί έναν καλλιτέχνη;
Ρ.Ρ.: Είναι το ίδιο φάντασμα του φασισμού για το οποίο μίλαγε ο Ζερζ τη δεκαετία του '10 στο Παρίσι. Δεν είναι μόνο η συνθήκη της οπλοκρατίας, της αποικιοκρατίας και του ιμπεριαλισμού που εμείς στη χώρα μου τη νιώθουμε καθημερινά, αλλά είναι και το πως οι άνθρωποι αντιστέκονται σ' αυτή την κατάσταση και δημιουργούν όλους τους αναγκαίους χώρους για να την αντιμετωπίσουν. Ως καλλιτέχνες και ως πολίτες μας ενδιαφέρει πώς θα μπορέσουμε να αποαποικειοποιήσουμε όχι μόνο την Παλαιστίνη αλλά και τους ίδιους μας τους εαυτούς. Αυτό μας ενδιαφέρει να ενισχύσουμε αυτές τις στιγμές.
* Πώς είναι οι Νεοϋορκέζοι απέναντι στον Τραμπ;
Μ.Α.: Ο Τραμπ είναι σαν να κράτησε έναν καθρέφτη απέναντι σε πολλούς ανθρώπους. Μέσα απ' αυτόν τον καθρέφτη, ουσιαστικά, βλέπεις ολόκληρη την κοινωνία. Αυτό δεν συνέβη μόνο με τον Τραμπ, και με τον Ομπάμα το είδαμε. Ιδιαίτερα τους έγχρωμους στην Αμερική που αντιμετωπίζουν όλη αυτή την καθημερινή κατάσταση εναντίον τους, τώρα με τον Τραμπ ακόμα περισσότερο, τους βάζει να σκεφτούν τι συμβαίνει γενικά για την αμερικανική κοινωνία και όχι τόσο για τον ένα ή τον άλλο Πρόεδρο.
* Από την Παλαιστίνη βλέπουμε εικόνες βίας, πολέμου, έντασης. Στο πεδίο της τέχνης τι γίνεται;
Ρ.Ρ.: Υπάρχουν εκθέσεις, περφόρμανς, ανώνυμες δημοσιεύσεις. Λειτουργούν ομάδες συνεργατικά. Η μουσική σκηνή της Παλαιστίνης είναι πολύ δυνατή. Δεν συμβαίνει το ίδιο με τη σύγχρονη τέχνη, αλλά υπάρχει.
