Με την εμφάνισή της η τηλεόραση αντιμετώπισε ως ανταγωνιστικό μέσο τον κινηματογράφο. Αφού τον υπερκέρασε σε εμπορικότητα ενσωματώνοντάς τον σε μεγάλο βαθμό, προχώρησε στην επίθεση προς την έντυπη πληροφόρηση. Τις εφημερίδες. Τις ξεπέρασε κι αυτές, επηρεάζοντας τες άλλοτε ελάχιστα και άλλοτε καθοριστικά, συνήθως όμως προς το χειρότερο. Πέτυχε η TV την τηλεοπτική μετάλλαξη των κινηματογραφικών ταινιών και την κινηματογραφοποίηση του δελτίου ειδήσεων.
Έτσι λοιπόν, η πληροφορία στα δελτία ειδήσεων αποκτά υπόσταση μόνο μέσω της εικόνας. Σε αυτά δεν υπάρχει η άδολη παρουσίαση του γεγονότος. Οργανώνεται μια επιμελημένη κινηματογράφησή του, με αυστηρή σκηνοθεσία που περιλαμβάνει τα κατάλληλα είδη πλάνων (κοντινό, μακρινό κ.λπ.), τις αποτελεσματικές γωνίες λήψης, την ενδεδειγμένη μουσική υπόκρουση και βέβαια την ύπαρξη ενός σεναρίου το οποίο εξυπηρετείται από τα εργαλεία που προαναφέραμε. Η τηλεοπτικοποίηση των ειδήσεων υπακούει σε συγκεκριμένους κανόνες, αναλόγως του είδους της είδησης. Για την εξυπηρέτηση του αστυνομικού ρεπορτάζ, για παράδειγμα, αξιοποιούνται οι σπουδαιότερες παρακαταθήκες αστυνομικών ταινιών, για να εμπνεύσουν την κατάλληλη δραματική εκφώνηση της είδησης, τη μουσική επένδυση, τα συνήθως άσχετα με τη συγκεκριμένη είδηση πλάνα από περιπολικά που ουρλιάζουν μέσα στη νύχτα, εικόνες από τις φυλακές, αίμα στους δρόμους κ.λπ.
Κατάφερε η τηλεοπτική ενημέρωση να επιβάλει την εικόνα ως μοναδικό και αδιαμφισβήτητο στοιχείο της είδησης. Η είδηση υφίσταται μόνο όταν υποστηρίζεται από εικόνα! Με αποδεικτικό στοιχείο την παντοδύναμη εικόνα που πολλές φορές όπως είπαμε, δεν έχει σχέση με τη συγκεκριμένη είδηση, η TV επιβάλλει τον μύθο της απόλυτης αντικειμενικότητας. Η παρουσία πολιτικών προσώπων και άλλων παραγόντων ζωντανά στα δελτία ειδήσεων προσφέρει την ψευδαίσθηση της επαφής με την εξουσία και του ελέγχου σε ατομικό - προσωπικό επίπεδο. Η συνύπαρξη σοβαρών ειδήσεων και θεμάτων με ασήμαντα και ανούσια, που προβάλλονται ως σημαντικά, μπερδεύει τον θεατή, ο οποίος χάνει τον στόχο για τη σοβαρότητα των ειδήσεων. Χάνει, ακόμα, την πολυτέλεια της αντίδρασης που οφείλει να έχει ο πολίτης - θεατής όσον αφορά πραγματικά προβληματικές καταστάσεις. Δεχόμενος μπαράζ παραπλανητικής πληροφόρησης καθημερινά, ουσιαστικά απενεργοποιείται, αναθέτοντας στους τηλεοπτικούς φωστήρες την αντιμετώπιση θεμάτων που τον απασχολούν.
Άριστοι μαθητές αυτής της σχολής τηλεοπτικής ενημέρωσης είναι η συντριπτική πλειονότητα των ελληνικών ιδιωτικών καναλιών.
Και η έντυπη ενημέρωση; Αυτή έχει δύο επιλογές. Ή να προσπαθήσει να ανταγωνιστεί την ψηφιακή ενημέρωση, μετατρέποντας τις εφημερίδες σε κακέκτυπα ενός τηλεοπτικού δελτίου, ή να υποστηρίξει την ύπαρξή της με εργαλεία από το οπλοστάσιο της μακρόχρονης παράδοσης της σοβαρής έντυπης δημοσιογραφίας.
Στην πρώτη περίπτωση, τα φύλλα των εφημερίδων φιλοξενούν μικρά κείμενα. Έχουν πολλές φωτογραφίες, με τις ανάλογες αβανταδόρικες λεζάντες. Χρωματιστά πλαίσια και πολλές ειδήσεις «καλόπιστης κοινωνικής κριτικής». Στο επίπεδο της πολιτικής είναι συνήθως φανατικά ενταγμένες με τα συμφέροντα μίας παράταξης, για την οποία είναι έτοιμες ανά πάσα στιγμή να προβάλουν τις πιο απίθανες ψευδείς ειδήσεις. Είτε για να αποσταθεροποιήσουν τους αντίπαλους, είτε για να ενδυναμώσουν τη φίλια παράταξη. Τα εγκλήματα εδώ παρουσιάζονται με εικόνες προκλητικές και ανύπαρκτης αντικειμενικότητας ρεπορτάζ. Η προβολή προσώπων και επιχειρήσεων γίνεται πάντα στη βάση του «δούναι και λαβείν».
Για τη δεύτερη περίπτωση, τις εφημερίδες που πασχίζουν να διατηρήσουν ένα επίπεδο δημοσιογραφικής αξιοπρέπειας δηλαδή, δυστυχώς δεν έχουμε και πολλά σημεία αναφοράς. Όμως θα έπρεπε να τολμήσουν οι εκδότες να ακολουθήσουν τη γραμμή της έντιμης, αντικειμενικής και χωρίς φιοριτούρες ενημέρωσης. Είναι μάταια η μετάλλαξη μιας εφημερίδας ώστε να προσομοιάζει με ένα αναξιόπιστο φανταχτερό δελτίο ειδήσεων. Ο καταναλωτής ειδήσεων μπορεί να έχει το τηλεοπτικό πρωτότυπο. Γιατί να αναζητήσει το έντυπο κακέκτυπό του;
Είναι σαφές ότι, λιγότερο ή περισσότερο, όλες οι εφημερίδες έχουν πολιτική τοποθέτηση. Προτιμότερο είναι να κρατά στα χέρια του κανείς μια εφημερίδα με συγκεκριμένο χρώμα, αλλά με προσήλωση στη στοιχειώδη αντικειμενικότητα και σοβαρότητα, κάνοντας στη συνέχεια τις δικές του αναγωγές, παρά να κολυμπά στα θολά νερά της τηλεοπτικής ή έντυπης παραγωγής και αναπαραγωγής χυδαιότητας και ψευδών ειδήσεων.
Για τους παραπάνω αλλά και για άλλους πολλούς λόγους, στον αγώνα TV - εφημερίδες σημειώνουμε 1!
Πηγές: «Τηλεόραση και ελληνική κοινωνία», κείμενο Στάθη Βαλούκου, εκδ. ΕΙΚΩΝ - Κέντρο Πολιτιστικών Μελετών, 2004.
«Παράδοση και νεωτερικότητα στις πολιτιστικές δραστηριότητες της ελληνικής οικογένειας: Μεταβαλλόμενα σχήματα», ΕΚΚΕ, 1984.
*Ο Π. Σκουρολιάκος είναι μέλος της ΚΕ του ΣΥΡΙΖΑ, βουλευτής Περιφέρειας Αττικής
