Στα τέλη του 19ου αιώνα, η φυγή του ζωγράφου Πολ Γκογκέν από την Ευρώπη (εγκαταλείποντας μια καριέρα χρηματιστή!) και η αναζήτηση έμπνευσης αλλά και ενός "αυθεντικού" τρόπου ζωής στα νησιά του Ειρηνικού υποδηλώνουν την απόρριψη όχι μόνο του σύγχρονου πολιτισμού αλλά και του επερχόμενου αιματηρού 20ού αιώνα, με τους δύο παγκόσμιους πολέμους που υποβίβασαν οριστικά την άλλοτε κυρίαρχη πλανητικά Ευρώπη σε δύναμη δεύτερης κατηγορίας. Η άφιξη του Γκογκέν στην Ταϊτή το 1893 συμπίπτει χρονικά με τον θάνατο του τελευταίου βασιλιά των Μαορί. Θάνατος που επισφραγίζει και τυπικά το τέλος μιας παράδοσης χιλιάδων χρόνων στον Ειρηνικό. Ο Γκογκέν δεν το αντιλαμβάνεται πλήρως στην αρχή, αλλά τη σκυτάλη παίρνουν οι ιεραπόστολοι και οι εκπρόσωποι του γαλλικού κράτους...
Ο Γκογκέν, με καταγωγή από Ισπανούς αποίκους στη Λατινική Αμερική, γεννήθηκε στο Παρίσι, αλλά πέρασε τα παιδικά του χρόνια στην πρωτεύουσα του Περού Λίμα. Από μικρός είχε μέσα του τον δαίμονα της περιπλάνησης. Ταξίδεψε με εμπορικά πλοία για έξι χρόνια, επέστρεψε στη Γαλλία το 1870, εργάστηκε ως βοηθός χρηματιστή, αλλά η ζωή στις πόλεις τον απωθούσε. Αν και οι πρώτες προσπάθειές του στη ζωγραφική ήταν αδέξιες, γρήγορα εξελίσσεται και συμμετέχει με έργα του στις εκθέσεις των ιμπρεσιονιστών. Το 1884 μετακόμισε με την οικογένειά του στην Κοπεγχάγη, αλλά τελικά επέστρεψε στο Παρίσι το 1885, αφήνοντας γυναίκα και πέντε παιδιά στη Δανία, αποφασισμένος να αφοσιωθεί ολοκληρωτικά στη ζωγραφική. Την περίοδο 1886-1891 ο Γκογκέν μετακόμισε στην περιοχή της Βρετάνης, όπου είχαν εγκατασταθεί αρκετοί ζωγράφοι, συγκροτώντας τη Σχολή της Ποντ-Αβέν. Επηρεασμένος από τον ζωγράφο Εμίλ Μπερνάρ, ο Γκογκέν μετέβαλε το ύφος της ζωγραφικής του. Δήλωνε πλέον απογοητευμένος από τον ιμπρεσιονισμό. Στα 1888, ήρθε σε επαφή με το έργο του Βίνσεντ Βαν Γκογκ και συνδέθηκε φιλικά μαζί του, τόσο ώστε να συγκατοικήσουν για δύο μήνες στην Αρλ. Αλλά η συγκατοίκηση αυτή κατέληξε σε έντονη διαμάχη μεταξύ τους και σε απόπειρα του Βαν Γκογκ να τον σκοτώσει...
Σε κακή ψυχολογική κατάσταση, ο Γκογκέν εγκατέλειψε την Ευρώπη το 189 για να ταξιδέψει στην Πολυνησία. Αρχικά εγκαταστάθηκε στην Ταϊτή και αργότερα στα νησιά Μαρκέζας. Εκεί πέρασε σχεδόν όλη την υπόλοιπη ζωή του, πραγματοποιώντας μόνο μία επίσκεψη στη Γαλλία, όπου προσπάθησε να πουλήσει τα έργα του με ελάχιστη επιτυχία. Ο Ντεγκά αγόρασε έναν πίνακα, περισσότερο από συναδελφική αλληλεγγύη, σχολιάζοντας αμφίσημα την τεχνική του Γκογκέν, με τη φράση ότι "ζωγραφίζει σαν λύκος".
Σήμερα, τα έργα της περιόδου αυτής θεωρούνται τα καλύτερα δείγματα της δουλειάς του και ξεχωρίζουν για τον έντονο συμβολισμό τους, με δημιουργικά αφομοιωμένες τις επιρροές από την κουλτούρα των ιθαγενών της Πολυνησίας. Το σύνολο του έργου του Γκογκέν και κυρίως οι πειραματισμοί του γύρω από τη χρήση των χρωμάτων θεωρείται πως επηρέασαν τα καλλιτεχνικά ρεύματα του 20ού αιώνα.
Με αφετηρία το αυτοβιογραφικό βιβλίο του Γκογκέν «Noa Noa», ο Γάλλος σκηνοθέτης Εντουάρ Ντελίκ γύρισε την ταινία "Γκογκέν", που βγαίνει αυτή την εβδομάδα στους κινηματογράφους στην Ελλάδα. Με αρκετές απλουστεύσεις, και με προεξάρχουσα τη "γαλλική" ματιά, η ταινία δεν διεκδικεί κάποια πρωτοτυπία στην ανάγνωση του έργου του καλλιτέχνη, αλλά η παρουσία του Βενσάν Κασέλ στον ρόλο του Γκογκέν "ισοφαρίζει" σε σημαντικό βαθμό τις σεναριακές αδυναμίες.
Ποιοι έχουν υποδυθεί μέχρι σήμερα τον Γκογκέν στον κινηματογράφο; Μια μικρή έρευνα στα ιστορικά του κινηματογράφου κρύβει εκπλήξεις. Το 1954, στη φιλόδοξη αμερικανική παραγωγή "Lust for Life", που σκηνοθέτησε ο Βινσέντε Μινέλι, τον Γκογκέν υποδύεται ο Άντονι Κουίν (και ο Κερκ Ντάγκλας τον Βαν Γκογκ), ενώ στο "Βίνσεντ και Τεό" (1990) του Ρόμπερτ Όλτμαν, τον Γκογκέν ερμηνεύει ο βουλγαρικής καταγωγής Βλαντιμίρ Γιορντάνοφ. Ο Ντόναλντ Σάδερλαντ θα επιλεγεί για τον ρόλο του Γκογκέν το 1986 στην ταινία που σκηνοθέτησε ο Δανός Χένινγκ Κάρλσεν, ενώ το 2003, σε μια αυστραλέζικη παραγωγή για τη ζωή του Γκογκέν στην Πολυνησία, έδωσαν τον ρόλο στον γιο του Ντόναλντ Κίφερ Σάδερλαντ!
Ζωγραφική στο σινεμά
Στις αρχές της δεκαετίας του ’90, σε μια εποχή που πολλοί έσπευδαν να προεξοφλήσουν τον θάνατο του κινηματογράφου όπως τον ξέραμε μέχρι τότε, ο Ζακ Ριβέτ έδωσε μια εντυπωσιακή απάντηση μεταφέροντας ελεύθερα (και με διάρκεια τέσσερις ώρες!) στη μεγάλη οθόνη "Το άγνωστο αριστούργημα" του Μπαλζάκ, στην ταινία με τίτλο «Η ωραία καβγατζού» ("La belle noiseuse", 1991). Αν και κυκλοφόρησε και μία δίωρη βερσιόν, η ανάδειξη του "χρόνου της δημιουργίας" είναι καταλυτική στην τετράωρη πρωτότυπη εκδοχή, με την προσπάθεια του καλλιτέχνη (Μισέλ Πικολί) να πετύχει την "ολοκλήρωση" του έργου του απέναντι στο μοντέλο (Εμανουέλ Μπεάρ).
Μια αβανγκάρντ εκδοχή για τον Καραβάτζιο έχει δώσει ο Βρετανός Ντέρεκ Τζάρμαν (1986), ενώ, επίσης στη Βρετανία, ο μονίμως εικαστικός στην κινηματογραφική του ματιά Πίτερ Γκριναγουέι με "Το συμβόλαιο του σχεδιαστή" ("The Draughtsman’s Contract", 1982) επαναφέρει το "μυστήριο" της αναπαραστατικής λειτουργίας στις ρίζες του, στον 17ο αιώνα, με τον ήρωα-καλλιτέχνη να μπλέκεται σε μια περίπλοκη υπόθεση καλλιτεχνικής πράξης, ερωτισμού και θανάτου...
