“Είναι παράξενο το πώς σε μια εποχή όπου η εικόνα είναι κυρίαρχη και όλα, από την προσωπική στιγμή στην τουαλέτα έως τα μεγάλα επεισόδια της Αθήνας, καταγράφονται, στο συνταρακτικό γεγονός της δολοφονίας Γρηγορόπουλου δεν υπήρχε κανένα καταγεγραμμένο στοιχείο”. Με αυτή τη σκέψη να τον βασανίζει, ο εικαστικός Παντελής Μάκκας, με πολύχρονες σπουδές στο εξωτερικό πάνω στη performance, τη φωτογραφία και τις καλές τέχνες και ένα διδακτορικό πάνω στη μνήμη σε σχέση με το σώμα, βρέθηκε να συμμετέχει στις μεγάλες διαδηλώσεις της Αθήνας που ακολούθησαν τη δολοφονία κινηματογραφώντας τις συγκρούσεις. Ύστερα από τρία χρόνια προετοιμασίας παρουσιάζει στο Φεστιβάλ Αθηνών και στον χώρο Α2 της Πειραιώς 260 τη βιντεοεγκατάσταση “Αντιστολή”, αναπαράσταση της δολοφονίας του Αλέξανδρου Γρηγορόπουλου, που θα εγκαινιαστεί στις 10 Ιουνίου και θα ολοκληρωθεί στις 19 Ιουλίου.
“Μου δημιουργήθηκε η ανάγκη να αναπαραστήσω το γεγονός της δολοφονίας του Αλέξανδρου Γρηγορόπουλου έτσι ώστε να το ξαναπαρουσιάσω στον κόσμο για να θυμηθούν όσοι δουν το έργο πού βρίσκονταν εκείνη τη στιγμή, τι έκαναν και πώς την ώρα που κατακλυζόμαστε από αναρίθμητα γεγονότα, παγκόσμια και εγχώρια, ένα τέτοιο συγκλονιστικό ζήτημα διέτρεξε την επικαιρότητα πολύ γρήγορα. Έτσι αποφάσισα να το ξαναφέρω στην επιφάνεια, όχι σαν πολιτικό project, αλλά σαν κοινωνικό θέμα, για να καταδείξω την ανάγκη του θεατή να πατά μια παύση, να σταματά μπροστά σε τέτοια γεγονότα και να τα σκέφτεται εκ νέου. Κι όχι μόνο οι πολίτες και το κοινό, αλλά και οι θεσμοί, όπως η Δικαιοσύνη” επισημαίνει.
Σύγκρουση σε ένα πλάνο
Η διαδικασία του σχεδιασμού, της μελέτης, της συγκέντρωσης υλικού, των συνεντεύξεων και της οργάνωσης κράτησε τρία χρόνια, αρχίζοντας από το 2014. Ο πρώτος άνθρωπος στον οποίο ο Παντελής μετέφερε την ιδέα ήταν η χορογράφος Αγγελική Στελλάτου, που ξέρει καλά, όπως λέει, “να δαμάζει το πλήθος”.
Στο διάστημα μίας ημέρας, εξήντα performers, δέκα ηθοποιοί, σαράντα χορευτές και δέκα πολίτες που υποδύονται τους εξουσιαστές και τους εξουσιαζόμενους συγκεντρώνονται σε ένα στούντιο και συγκρούονται με την κινησιολογική καθοδήγηση της Αγγελικής Στελλάτου. Μια κάμερα μεγάλης ταχύτητας, με 400 καρέ ανά δευτερόλεπτο, καταγράφει με κάθε λεπτομέρεια σε ένα πλάνο διάρκειας 45 λεπτών, τη βία, την ένταση, τα συναισθήματα, τα σώματα, τα πρόσωπα, την ενέργεια, τον φόβο που η δυναμική του πλήθους δημιουργεί. Έτσι δημιουργείται το έργο "Αντιστολή", μια συμπαραγωγή της ΕΡΤ, που αποτελείται από την αναπαραγωγή σε αργή ταχύτητα ενός μονοπλάνου, χωρίς τη μεσολάβηση μοντάζ, του πυροβολισμού και της πτώσης.
“Βλέποντας κάποιος αυτό το έργο κινητοποιεί τη μνήμη του, που αρχίζει να ξυπνάει. Στο τέλος του γυρίσματος η παραγωγή της βίας φαινόταν αληθινή” σχολιάζει. “Δεν περίμενα ότι οι πολίτες θα ήταν περισσότερο εμπλεκόμενοι από τους επαγγελματίες καλλιτέχνες. Μετά από αυτό, οι ίδιοι άνθρωποι πιστεύω πως θα αντιδρούσαν το ίδιο και σε μια παρόμοια πραγματική συνθήκη. Άλλωστε, όταν με συναντούσαν αργότερα, με ρωτούσαν αν θα επαναληφθεί. Έχει ενδιαφέρον αυτό, καθώς στο γύρισμα επιλέχθηκαν ακόμη και άτομα που δεν είχαν συμμετάσχει ποτέ σε πορείες και μετά από αυτό ένιωσαν τη δυναμική της μάζας. Είναι πολύ σημαντικό να καταλαβαίνεις τη δύναμή σου. Κι αυτό ήθελα να καταδείξω”.
Ο δημιουργός, που αντικείμενό του είναι η ενασχόληση με τη μνήμη και πώς αυτή σχετίζεται με το σώμα, δεν παραλείπει να προσθέσει ότι στην Ευρώπη είναι πάρα πολύ συνηθισμένο να γίνονται αναπαραστάσεις σε πολιτικά και κοινωνικά γεγονότα. “Είναι κάτι που το έχουν κάνει πάρα πολλοί καλλιτέχνες, είναι κάτι σαν φόρμα, σαν συνταγή”. Άλλωστε, κι ο ίδιος έχει σχεδιάσει μια τριλογία πολιτικών δολοφονιών με τίτλο “Syndagma”, αρχής γενομένης από τον Γρηγορόπουλο, συνεχίζοντας με τον Λαμπράκη και ολοκληρώνοντας με τον Καποδίστρια.
"Στη σύγχρονη τέχνη το ενδιαφέρον για τη φόρμα της καλλιτεχνικής αναπαράστασης αυξάνεται. Η αναδημιουργία ιστορικών μαχών ή σημαντικών πολιτικών και κοινωνικών γεγονότων φαίνεται να ασκεί γοητεία, ιδιαίτερα επειδή παρέχει στους θεατές τη δυνατότητα να αποκτήσουν μια διαφορετική είσοδο στην Ιστορία και να την αντιμετωπίσουν εκ νέου. Η μνήμη μας, φιλτραρισμένη ή αφιλτράριστη, είναι το μόνο που έχει απομείνει. Η βιντεοσκόπηση του έργου με αργή κίνηση έχει σκοπό να προτείνει ένα νέο τρόπο μελέτης και κυρίως αξιολόγησης παρόμοιων γεγονότων. Σκοπός είναι να αντιπαρατεθεί η καλλιτεχνική αποτύπωση με τη γρήγορη καταγραφή εικόνων και τον ακόμα γρηγορότερο σχηματισμό απόψεων, με τον οποίο έχουμε εξοικειωθεί από τα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης και τα μέσα προσωπικής, κοινωνικής δικτύωσης. Είναι αυτή η δυνατότητα γρήγορης αποτύπωσης ο λόγος που κοιτάζουμε τα πάντα γρήγορα, με αποτέλεσμα το ίδιο γρήγορα να τα ξεχνούμε; Τι επίδραση θα έχει στους θεατές η καλλιτεχνική καταγραφή ενός ιστορικού γεγονότος με τους ρυθμούς και τους όρους ενός εικαστικού γεγονότος; Η άποψη που θα αποκομίσει ο θεατής θα υποστηρίξει ή θα υπονομεύσει την ιστορική μνήμη;" Αυτά, σύμφωνα με τον Παντελή Μάκκα, είναι ορισμένα από τα ερωτήματα που θέτει το έργο “Αντιστολή”.
Άλλωστε, όπως υπογραμμίζει, “οι καλλιτέχνες καλούνται πλέον να συμπληρώσουν κάποια κενά, ιστορικά, πολιτικά, κοινωνικά, φιλοσοφικά, κι έτσι η τέχνη αρχίζει και κινείται προς όλες αυτές τις κατευθύνσεις. Δεν έχουμε πια το δικαίωμα να παράγουμε τέχνη για την ομορφιά. Μόνο όταν υπάρχει ευμάρεια η τέχνη αναπαριστά την ομορφιά της. Όταν δεν υπάρχει, οφείλει και πρέπει να κινείται αλλιώς” .
Το κοινό, για να δει την “Αντιστολή”, θα εισέρχεται μέσα από έναν μακρύ σκοτεινό διάδρομο για να φτάσει σε ένα ξέφωτο όπου θα προβάλλεται η αναπαράσταση σε μια μεγάλων διαστάσεων οθόνη, διάρκειας 48 λεπτών, μια συνθήκη που θα μας κάνει να σκεφτούμε “πώς πρέπει να βλέπουμε τα γεγονότα από εδώ και πέρα, με τι ταχύτητες και πόσο να μην τα προσπερνούμε” όπως λέει ο δημιουργός.
