Της Γιούλης Κόκκορη
Στις 6 Φεβρουαρίου 2018 συμπληρώνονται 30 χρόνια από τον θάνατο της αξέχαστης εκδότριας του «Κέδρου» Νανάς Καλιανέση.
Της γυναίκας που (μαζί με τον σύζυγό της Νίκο), έφεραν μια νέα και ζωογόνα πνοή στον εκδοτικό τομέα, αναδεικνύοντας τους συγγραφείς και ποιητές της Αριστεράς και προωθώντας νέους ταλαντούχους λογοτέχνες.
Αναδιφώντας το σημαντικό της αρχείο, ανακαλύψαμε μια άγνωστη πτυχή του βίου της, άκρως ενδεικτική της προσωπικότητας και της στάσης της, την οποία και σας παρουσιάζουμε σήμερα.
Η Νανά (Αθηνά) Καλλιανέση, το γένος Σταματίου, γεννήθηκε στην Κύμη το 1915. Ήταν κόρη του Κωστή Σταματίου, δικηγόρου της Εθνικής Τράπεζας, και της Νίνας Παπανικολάου, αδερφής του διεθνούς φήμης γιατρού Γεωργίου Παπανικολάου (Dr Pap).
Ιδανικό για την εποχή του ήταν το περιβάλλον στο οποίο μεγάλωσε η Νανά. Γονείς μορφωμένοι, με πλούσια πνευματικά ενδιαφέροντα και ιδιαίτερη αγάπη και αφοσίωση στα παιδιά τους αλλά και σε όλους τους συγγενείς, διατηρούσαν ένα σπιτικό πάντα ανοικτό.
Τα ενδιαφέροντά τους, η συναισθηματική ατμόσφαιρα που επικρατούσε μέσα στο σπίτι, η ποιότητα ζωής και η αλτρουιστική διάσταση έπαιξαν σημαντικό ρόλο στη διαμόρφωση της προσωπικότητας όλων των παιδιών και ιδιαίτερα της Νανάς.
Ψηλή, λυγερή, όμορφη, ελκυστική, χαμογελαστή, η Νανά ήταν πάντα το καμάρι των δικών της και η ψυχή της συντροφιάς. Η βαθιά ευαισθησία της, που είχε ήδη από εκείνα τα χρόνια αρχίσει να καλλιεργείται, ήταν φανερό ότι θα την οδηγούσε στο να γίνει άνθρωπος της προσφοράς. Σε όλη της τη ζωή ήταν πάντα πρόθυμη να βοηθήσει τους συνανθρώπους της σε κάθε τους πρόβλημα, χωρίς ποτέ να σκεφτεί τα ανταλλάγματα.
Τέταρτη ανάμεσα σε πέντε παιδιά, η Νανά πέρασε τα παιδικά της χρόνια στην Κύμη, όπου έμεινε μέχρι που τέλειωσε το Γυμνάσιο.
Στα δύσκολα χρόνια που θα έρθουν, η Νανά θα προσχωρήσει στο ΕΑΜ ενστερνιζόμενη τα ιδεώδη της ελευθερίας και της δημοκρατίας.
Από εδώ και πέρα η πορεία της θα είναι απόλυτα συνεπής με τις αξίες και τις αρχές της Αριστεράς: θα συμμετάσχει ενεργά στην Εθνική Αντίσταση και για τους αγώνες και τη δράση της αυτή θα εκτοπιστεί στη Χίο, τη Μακρόνησο και το Τρίκερι. Τη δοκιμασία της εκτόπισης θα αντιμετωπίσει με γενναιότητα, παρά τα προβλήματα υγείας που σταδιακά θα εμφανιστούν.
Ένα έλκος στομάχου θα αρχίσει να τη βασανίζει καθημερινά και, με δεδομένες τις κακές συνθήκες υγιεινής και διατροφής, θα επιδεινώσει την ασταθή της υγεία. Η κατάστασή της αποτυπώνεται με ενάργεια στα γράμματα που γράφει τακτικά προς τους γονείς της.
Έτσι, σε επιστολή που τους αποστέλλει στις 25.10.48, σημειώνει: «τα περισσότερο απαραίτητα (να μου στείλετε) είναι λάδι, τυρί, λίγο ζάχαρι, καφέ, λίγο ρύζι, τραχανά και ό,τι άλλο καταλαβαίνετε ότι χρειάζεται για το στομάχι μου...». Και λίγο αργότερα στις 8.11.48, τονίζει: «πολύ σας σκέπτομαι που σας κουράζω, αλλά είναι βλέπεις αυτό το στομάχι...».
Για τον σκοπό αυτό, η ίδια θα ζητήσει από τις αρχές του στρατοπέδου να της δώσουν άδεια για να νοσηλευθεί. Παράλληλα, ο πατέρας, διαβάζοντας τα γράμματα της Νανάς, ανησυχεί ιδιαίτερα για το πρόβλημα της υγείας της κι απευθύνεται σε γνώριμούς του, που θα μπορούσαν να μεσολαβήσουν ώστε η κόρη του να νοσηλευθεί και να θεραπευτεί.
Ο «γνωστός» εντοπίζεται τελικά στον Βόλο. Θα είναι ένας εν ενεργεία αξιωματικός, που μετά από λίγο καιρό απαντά στον Κωστή Σταματίου: «Κατέβαλον πάσαν προσπάθειαν να εύρω τον οικείον φάκελλον, ίνα μελετών τούτον συστήσω τι δέον να γίνη...». Και κυνικά προτείνει το μόνο ενδεδειγμένο για την εποχή φάρμακο: τη δήλωση μετανοίας!
Αναφέρει μάλιστα ότι ο συνταγματάρχης της Χωροφυλακής Σωτόπουλος (δυσανάγνωστο) «επεσκέφθη τελευταίως το Τρίκκερι και εξήτασε πολλάς αιτήσεις μετανοίας προς απόλυσιν και ασφαλώς θα εξετάσθη και ο φάκελλος της κυρίας Καλιανέση».
Γίνεται δε ο στρατιωτικός αυτός περισσότερο σαφής, εξηγώντας πως στην τότε εμφυλιοπολεμική Ελλάδα η μόνη αποδεκτή λύση ήταν η.... μετάνοια. «Δεν γνωρίζω αν η κυρία Καλιανέση υπέβαλε δήλωσιν μετανοίας. Εάν δεν υπέβαλε, να υποβάλη. Εάν αύτη σήμερον δεν είναι πιστευτή είτε διότι την βαρύνει αντίθετος δράσις είτε διότι έχει επίπτωσιν ο φάκελλος του συζύγου της1, δέον προς λήξιν των δεινών να επαναληφθή δημοσιευομένη εις μίαν εφημερίδα, τα σχετικά δε μαζί με δήλωσιν μετανοίας να υποβληθούν εις την Επιτροπήν Ασφαλείας, ήτις διέταξε την εκτόπισιν, προς ανάκλησιν αυτής».
Λίγο πιο κάτω όμως ο υπογράφων αξιωματικός θα δηλώσει ανερυθρίαστα κάτι πραγματικά συγκλονιστικό : «Ενέργεια με σκοπόν την διακοπήν της εξορίας, ίνα υποβληθή εις θεραπείαν έλκους στομάχου, είναι καταδικασμένη εις αποτυχίαν. Ούτε φυματικών με φανεράν και δρώσαν φυματίωσιν διακόπτεται η εξορία, εάν είναι επικίνδυνοι»!
Με λίγα λόγια, η «επικινδυνότητα» ενός πολιτικού κρατούμενου υπερίσχυε ακόμα και της ανάγκης για θεραπεία και νοσηλεία, ενός δηλαδή από τα αυτονόητα και θεμελιώδη ανθρώπινα δικαιώματα. «Μόνον πραγματική μετάνοια», υποστήριζε ο στρατιωτικός με θρησκευτική έπαρση που θα ζήλευε και ο φανατικότερος ιεράρχης, «είναι εκείνη ήτις, γινομένη πιστευτή, δύναται να σώση την κατάστασιν». «Άλλως τε» κατέληγε, «σήμερον, ότε εκπνέει ο συμμοριτισμός», «η μετάνοια είναι άκρως επιβεβλημένη προς επάνοδον της ειρήνης εις την οικογένειάν σας. Αλλά η μετάνοια δέον να είναι αυθόρμητος και ειλικρινής»!
Στις πιέσεις και τις νουθεσίες αυτές η Νανά ουδέποτε θα υποκύψει. Κρατά ψηλά το φρόνημα και την υπερηφάνεια της, φροντίζοντας να κατευνάσει τα συμπτώματα του έλκους με προσεγμένη διατροφή και μεγάλη υπομονή και γενναιότητα. Και δεν θα κάνει ποτέ δήλωση μετανοίας.
Η όλη της πορεία και στάση θα χαραχθεί πάνω στον άξονα της συνέπειας προς τις αρχές και τις αξίες της ελευθερίας, της δημοκρατίας και της ουσιαστικής προσφοράς προς τον συνάνθρωπο.
* Η Γιούλη Κόκκορη είναι δημοσιογράφος - ερευνήτρια
1) Νίκος Καλιανέσης: ενεργό μέλος της αντιστασιακής οργάνωσης «Προμηθέας ΙΙ», διέφυγε το 1942 στη Μ. Ανατολή όπου και συμμετείχε στο Κίνημα του Ναυτικού. Συνελήφθη και καταδικάστηκε σε ισόβια δεσμά. Με την αμνηστία του 1945, επέστρεψε στην Ελλάδα, για να ξανασυλληφθεί όμως το 1948 και να εκτοπιστεί στην Ικαρία, τη Μακρόνησο και τον Άη Στράτη μέχρι το 1952.
