Live τώρα    
17°C Αθήνα
ΑΘΗΝΑ
Αίθριος καιρός
17 °C
14.5°C18.7°C
2 BF 61%
ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ
Ελαφρές νεφώσεις
16 °C
12.4°C18.0°C
1 BF 66%
ΠΑΤΡΑ
Αίθριος καιρός
16 °C
13.7°C16.0°C
2 BF 65%
ΗΡΑΚΛΕΙΟ
Ελαφρές νεφώσεις
16 °C
14.3°C18.0°C
0 BF 57%
ΛΑΡΙΣΑ
Αίθριος καιρός
16 °C
15.7°C15.7°C
1 BF 69%
Ο Αντόνιο Γκράμσι μιλάει για τον Αντόνιο Γκράμσι
  • Μείωση μεγέθους γραμματοσειράς
  • Αύξηση μεγέθους γραμματοσειράς
Εκτύπωση

Ο Αντόνιο Γκράμσι μιλάει για τον Αντόνιο Γκράμσι

“Μορφωθείτε, οργανωθείτε, κινητοποιηθείτε”, έλεγε περιφραστικά ένα σύνθημα του Αντόνιο Γκράμσι που συνηθίζαμε να χρησιμοποιούμε στην ΕΚΟΝ Ρήγας Φεραίος τη δεκαετία του '70 και του '80 και που ίσως περιέγραφε με τον πιο ανάγλυφο τρόπο τη σκέψη και τη δράση ενός από τους πιο εξαιρετικούς στοχαστές και επαναστάτες της κομμουνιστικής Αριστεράς του προηγούμενου αιώνα. Ο φασισμός, με οδηγίες του ίδιου του Μουσολίνι, τον καταδίκασε και τον φυλάκισε πιστεύοντας ότι θα σταματήσει τη σκέψη του ανθρώπου που προσπάθησε μέσα από το στενό και απάνθρωπο κελί της φυλακής του Τούρι να ανοίξει τους ορίζοντες των κομμουνιστών και των ανθρώπων σε ένα μέλλον χωρίς δογματισμούς, στεγανά και προκαταλήψεις. Γιατί ο Γκράμσι δεν ήταν μόνο ένας επαναστάτης κομμουνιστής, πολιτικός και δημοσιογράφος, αλλά και ένας κοινωνικός ερευνητής, γλωσσολόγος και παιδαγωγός, ιστορικός και φιλόσοφος, κριτικός και μεταφραστής.

Στις 21 Ιανουαρίου έκλεισαν 97 χρόνια από την ίδρυση του μεγαλύτερου Κομμουνιστικού Κόμματος της δυτικής Ευρώπης στο Λιβόρνο το 1921, ενώ το προηγούμενο έτος συμπληρώθηκαν 80 χρόνια από τον θάνατο ενός από τους ιδρυτές του, του Αντόνιο Γκράμσι, στη Ρώμη, στις 27 Απριλίου του 1937. Η Κομμουνιστική Επανίδρυση του Τορίνο, πόλης - σύμβολο των ιταλικών εργατικών αγώνων, των Εργατικών Συμβουλίων, του “Όρντινε Νουόβο” (Ordine Nuovo) του Γκράμσι και του αντιφασισμού, διοργάνωσε διήμερο συνέδριο για τον ρόλο του Γκράμσι στη σύγχρονη σκέψη με έναν απροσδόκητο καλεσμένο: τον Αντόνιο Γκράμσι τον νεώτερο, τον Τζούνιορ, όπως συνηθίζουν να τον αποκαλούν οι Ιταλοί για τον διακρίνουν από τον παππού του. Ο Χάρης Γολέμης πήρε μάλιστα τον λόγο στο συνέδριο αυτό για να μιλήσει για τον δικό μας στοχαστή του ανανεωτικού κομμουνισμού και της Αριστεράς, τον Νίκο Πουλαντζά, και τις σχέσεις της σκέψης του με τον Ιταλό επαναστάτη.

Ο 52χρονος Αντόνιο Γκράμσι, ο νεώτερος, έχει επίγνωση ότι η σύγχρονη σκέψη και κυρίως αυτή της μεταπολεμικής Αριστεράς άλλαξε πολύ από τη δημοσίευση των έργων του παππού του. Η κατάρρευση του υπαρκτού σοσιαλισμού επέτρεψε στον Αντόνιο να αναζητήσει στα αρχεία των σοβιετικών αρχών τα νήματα της ιστορίας των δύο μεγάλων οικογενειών των επαναστατών του προηγούμενου αιώνα, της οικογένειας Γκράμσι και της οικογένειας των μπολσεβίκων της γυναίκας του, Τζούλια Σουχτ. Τα νήματα μιας ιστορίας που αφορούν τις ρίζες του δημοκρατικού κομμουνισμού και της απελευθέρωσης του ανθρώπου από μια εκκλησιαστική αντίληψη της καθημερινότητας. “Νήματα” που περιγράφει διεξοδικά στα βιβλία που έχει εκδώσει και στα οποία εμφανίζονται μεγάλες προσωπικότητες της εποχής, από τις σχέσεις με την οικογένεια του Λένιν, τον Στάλιν και τον Έρκολε - Τολιάτι έως την ηγεσία της Κομιντέρν, από ανθρώπους που έχαναν την εύνοια του δικτάτορα και εξαφανίζονταν στο πουθενά κινδυνεύοντας να παρασύρουν και τον περίγυρό τους.

Ο Αντόνιο με πολύ απλό τρόπο περιγράφει στην “Αυγή” ορισμένες πτυχές από τη ζωή του “άλλου” Αντόνιο, του επαναστάτη που πέθανε στη φασιστική φυλακή, και της οικογένειάς του, που κινδύνευε να εξαφανιστεί από τους διωγμούς του Στάλιν. Την παρακολούθηση των γιων και των οικογενειών του επαναστάτη, Ντέλιο και Τζουλιάνο, του πατέρα του Αντόνιο, και τέλος του ίδιου του νεαρού φοιτητή Αντόνιο, εξαιτίας του ειδικού βάρους του επιθέτου που είχαν και ό,τι αυτό συμβόλιζε κυρίως μετά τη δεκαετία του '60 και την ευρωκομμουνιστική στροφή του Ενρίκο Μπερλινγκουέρ, που δεν κουραζόταν να επαναλαμβάνει ότι οι ρίζες του εγχειρήματος βρίσκονταν στα “Τετράδια της Φυλακής” του Γκράμσι. Ο σημερινός κόσμος έχει αλλάξει. Προς τα πίσω; Το σπίτι του Γκράμσι στο Τορίνο, μετά στην αδιαφορία των, “αριστερών” και μη, δημοτικών αρχών, μετατράπηκε από μια ρωσική εταιρεία σε πολυτελές ξενοδοχείο, με “σπα” και πισίνα. Ο Αντόνιο ο νεώτερος όμως ενδιαφέρεται για τις μεγάλες ανισότητες στη σημερινή Ρωσία και τον κόσμο και εκφράζει την ευαισθησία του αυτή με το ταμπούρο, το φλάουτο και τα άλλα μουσικά όργανα με τα οποία παίζει μεσαιωνικές, μεσογειακές και βαλκανικές μουσικές.

* Η αλήθεια είναι ότι μου προκαλεί δέος να μιλάω με τον Αντόνιο Γκράμσι. Πώς είναι να έχεις ένα τέτοιο επίθετο και να προέρχεσαι από δύο οικογένειες επαναστατών;

Μου δίνει ένα μεγάλο αίσθημα ευθύνης. Για εμένα, αλλά και για όλη μας την οικογένεια, αποτελεί τιμή μας που έχουμε το επίθετο ενός ανθρώπου, ενός μεγάλου διανοούμενου και ηγέτη, που αγωνίστηκε και πέθανε στις φασιστικές φυλακές. Κανείς μας δεν μπορεί να μην λογαριαστεί με αυτή την ιστορία και να μην αισθάνεται δεμένος με την τύχη της χώρας του, να μην ενδιαφέρεται για τις εξελίξεις. Η γιαγιά μου ανήκε και αυτή σε οικογένεια επαναστατών και μπολσεβίκων. Η μητέρα μου αγωνίστηκε εναντίον του ναζισμού. Ένα μέλος της οικογενείας φυλακίστηκε από το τσαρικό καθεστώς μαζί με τον αδελφό του Λένιν, που τον εκτέλεσαν το 1887. Ο προπάππους μου σώθηκε και συμμετείχε στην Επανάσταση του Οκτώβρη. Η οικογένεια του Λένιν είχε μέχρι το τέλος πολύ φιλικές σχέσεις με τη δική μας οικογένεια.

* Η οικογένεια του Λένιν όμως παραμερίστηκε από τον Στάλιν...

Είναι αλήθεια, αλλά μέχρι το τέλος τους και κυρίως στη δεκαετία του '30 δεν έπαψε ποτέ να βοηθά την οικογένειά μου. H αδελφή του Λένιν ήταν πολύ καλή φίλη με τη γιαγιά μου και τις αδελφές της, έως τον θάνατό της στα μέσα της δεκαετίας του '30. Όλα τα σχόλια που έχω ακούσει ήταν πάντα πολύ θετικά. Ήταν πολύ δύσκολα χρόνια και χωρίς την βοήθεια της Άννας, της αδελφής του Λένιν, θα ήταν ακόμη χειρότερα για την οικογένειά μας. Η οικογένειά μας διέτρεχε διαρκώς τον κίνδυνο να πέσει θύμα της σταλινικής καταστολής. Ο προπάππους μας ήταν γερμανικής και ευγενούς καταγωγής και φίλος του Λένιν, που ήταν ακόμη χειρότερο. Είχε μεταναστεύσει και είχε ζήσει πολλά χρόνια στο εξωτερικό. Όλα αυτά τα στοιχεία αποτελούσαν έναν μεγάλο κίνδυνο για την οικογένειά μας, γιατί για το σταλινικό καθεστώς αποτελούσαν ανατρεπτικά στοιχεία. Η συγγένειά μας όμως με την οικογένεια Γκράμσι, που είχε ένα διεθνές κύρος που έβγαινε και έξω από τα σύνορα της ΕΣΣΔ, μας έσωσε. Ίσως γι' αυτό η οικογένειά μας δεν διώχθηκε και δεν εξαφανίστηκε. Δεν έχουμε καμιά αμφιβολία γι' αυτό.

* Ο Παλμίρο Τολιάτι, που η γιαγιά σου αναφέρει με το γνωστό του ψευδώνυμο Έρκολε (Ηρακλής) στα γράμματά της προς τον Στάλιν, τι ρόλο έπαιξε για την οικογένειά σας;

Σήμερα στην Ιταλία πολλοί ιστορικοί και ερευνητές μιλούν άσχημα για τον Τολιάτι και δεν το καταλαβαίνω. Ισχυρίζονται πράγματα που δεν έχουν σχέση με την πραγματικότητα που ζήσαμε εμείς. Έχουμε πολλές και άμεσες μαρτυρίες ότι ο Τολιάτι βοήθησε πάρα πολύ την οικογένειά μας κατά τη διάρκεια της διαμονής του στην Ρωσία και αργότερα. Κυρίως την περίοδο του πολέμου, αλλά και πιο πριν. Η παρουσία του Τολιάτι αποτέλεσε την εγγύηση για την επιβίωση της οικογένειας τη δύσκολη περίοδο των διωγμών.

* Είχα γνωρίσει τον πατέρα του Τζουλιάνο σε ένα από τα ταξίδια του στην Ιταλία μετά την πτώση του υπαρκτού σοσιαλισμού και φαινόταν εντελώς διαφορετικός στη συμπεριφορά του από τα προηγούμενα ταξίδια του...

Ο πατέρας μου ήταν πάντα σοβαρός και πράος. Δεν ανακατευόταν ποτέ με τα πολιτικά. Στο σπίτι της γιαγιάς μαζεύονταν συγγραφείς και διανοούμενοι, δημοσιογράφοι που ήθελαν να της πάρουν συνεντεύξεις. Τον πατέρα μου τον καλούσαν σε αρκετές εκδηλώσεις. Ο πατέρας μου θα έλεγα ότι ήταν α-πολίτικος, βυθισμένος στις σπουδές του, στη μουσική του, στις συναυλίες του, γιατί ήταν πολύ γνωστός μουσικός και συνθέτης. Θα έλεγα ότι ήταν αυτός που γνώρισε στη Ρωσία την μπαρόκ μουσική. Ήταν καθηγητής μουσικής και δεν ενδιαφερόταν για την πολιτική. Δεν έγινε ποτέ μέλος του Κομμουνιστικού Κόμματος. Δεν τολμούσαν να τον αγγίξουν. Ήταν όμως πολύ προσεκτικός. Για εμάς ήταν ξεκάθαρο ότι την οικογένειά μας την παρακολουθούσαν συνεχώς οι μυστικές υπηρεσίες. Το τηλέφωνό μας ήταν υπό συνεχή παρακολούθηση και υπάρχουν πάρα πολλές μαρτυρίες ότι ήμασταν υπό στενή παρακολούθηση. Πολλά χρόνια αργότερα, ένας πρώην συμφοιτητής μου από το πανεπιστήμιο μου αποκάλυψε τη δεκαετία του '90 ότι με παρακολουθούσε για λογαριασμό των μυστικών υπηρεσιών. Ο πατέρας μου ήταν πολύ προσεκτικός. Εγώ πολύ λιγότερο. Ο πατέρας μου δεν εκφραζόταν για ό,τι αφορούσε την πολιτική. Μόνο με τους πολύ, μα πολύ στενούς του φίλους ξέδινε λίγο και έλεγε τα ανέκδοτα για το καθεστώς. Όταν ερχόταν στην Ιταλία, οι δημοσιογράφοι του δεξιού Τύπου τον προκαλούσαν πάντα να μιλήσει κατά της ΕΣΣΔ. Δεν είχε εκφραστεί ποτέ κατά της ΕΣΣΔ και μάλιστα με αντικομμουνιστικά χαρακτηριστικά. Γι' αυτό τον άφηναν να ταξιδεύει, όπως και όλη μας την οικογένεια. Για τον Τζουλιάνο Γκράμσι το να μπορεί να έρθει στην Ιταλία όποτε ήθελε αποτελούσε προνόμιο για έναν Σοβιετικό πολίτη. Το ίδιο ίσχυε και για μένα.

* Πώς είδατε την κατάρρευση του υπαρκτού σοσιαλισμού;

Άσχημα, πάρα πολύ άσχημα. Κυρίως σε ό,τι αφορά την οικονομική κατάσταση. Ξεκίνησε η φτωχοποίηση του κόσμου. Στην πραγματικότητα, την οικογένειά μας δεν τη βοήθησε η Ιταλία, αλλά η Γερμανία. Μετά την κατάρρευση του Τείχους και την επανένωση της Γερμανίας ο Χέλμουτ Κολ ήθελε να κάνει ένα δώρο στον Μιχαήλ Γκορμπατσόφ και άρχισε να στέλνει δέματα με τρόφιμα στους βετεράνους του πολέμου.

* Η Γερμανία του Κολ έστελνε τρόφιμα στους ανθρώπους που είχαν νικήσει τον ναζισμό;

Ναι, ακριβώς. Η μητέρα μου ήταν βετεράνος του πολέμου και έρχονταν στο σπίτι μας μεγάλα δέματα με τρόφιμα από τη Γερμανία, που μας βοήθησαν να πάμε μπροστά.

* Σας λείπει ο υπαρκτός σοσιαλισμός;

Ναι, γιατί σήμερα έχουμε έναν άγριο καπιταλισμό με τεράστιες αδικίες και ανισότητες. Ο πλούτος ανήκει σε λίγους, εάν όχι σε ελάχιστους. Ο κόσμος δεν πεθαίνει από την πείνα, αλλά υπάρχουν πολλοί φτωχοί και οι ανισότητες είναι απαράδεκτες. Οι νέοι δεν μπορούν να σπουδάσουν, γιατί τα δίδακτρα στα πανεπιστήμια είναι πανάκριβα και είναι τα ίδια για όλους και όχι ανάλογα με τα εισοδήματα των οικογενειών τους. Δεν υπάρχει προοδευτική φορολογία αλλά ένας κοινός σε ποσοστά φόρος που πληρώνουν οι φτωχοί και οι πλούσιοι. Δυστυχώς, η Ιταλία μού φαίνεται περισσότερο σοσιαλιστική από τη σημερινή Ρωσία. Ακόμη και στη Σουηδία, που ζει από τη δεκαετία του '80 η αδελφή μου Όλγκα Γκράμσι, διαλύεται το κοινωνικό κράτος και κάθε είδος προστασίας για τα ασθενέστερα κοινωνικά στρώματα.

* Με τι ασχολείται η οικογένειά σας;

Διδάσκω Φυσική σε Λύκειο, διδάσκω στην Ιταλική Σχολή, παίζω μουσική σε διάφορα γκρουπ, εργάζομαι σε δύο θέατρα ως μουσικός, γράφω άρθρα. Η μητέρα μου έχει περάσει τα 90. Ήταν διευθύντρια χορωδίας. Η σύντροφός μου παίζει βιολί και ο γιος μου, ο Ταρκουίνιο, θα τελειώσει φέτος το Λύκειο. Από τη μουσική μπαρόκ που έπαιζε ο πατέρας μου πέρασα στη μεσαιωνική μουσική. Εκτός από Βιολογία σπούδασα μεσαιωνική και αναγεννησιακή μουσική και τα τελευταία χρόνια έστρεψα το ενδιαφέρον μου στην εθνική μουσική. Ασχολήθηκα πάρα πολύ και με τη βαλκανική ρυθμική και μουσική και ασφαλώς την ελληνική.

* Είδα όμως ότι ο γιος σου σε συνοδεύει στα κομμάτια της μεσαιωνικής και μεσανατολίτικης μουσικής που παίζεις...

Στην οικογένεια είχαμε καλλιτεχνικές ρίζες και είμαι ευχαριστημένος που ο γιος μου ενδιαφέρεται για τη μουσική και με συνοδεύει.

* Το τελευταίο κομμάτι που παίξατε προέρχεται από το βαλκανικό σας ρεπερτόριο;

Τα Βαλκάνια έχουν ιδιαίτερη και πλούσια μουσική και αποτελούν τη γέφυρα ανάμεσα στη Μέση Ανατολή, την Ασία και τη Δύση.

* Είμαστε και εμείς Βαλκάνιοι. Πως θα σου φαινόταν να έρθεις στην Ελλάδα για να μιλήσουμε για τις δύο μεγάλες οικογένειες επαναστατών, του Αντόνιο Γκράμσι και της Γιούλκα - Τζούλια Σουχτ, και να μας γνωρίσεις τη μουσική σου;

Πολύ ευχαρίστως. Θα ήταν περιττό να αναφερθώ σε εσάς για τον ρόλο της Ελλάδας στην παγκόσμια ιστορία και τον πολιτισμό. Ο “συρτός” είναι χορός που χορεύεται σε πολλά μέρη της Βαλκανικής. Θα ήταν τιμή μου να σας παίξω μια μουσική που ενώνει τους ανθρώπους και όλους τους πολιτισμούς μας. Στην οικογένειά μας προσπαθήσαμε πάντα να ενώσουμε τους ανθρώπους για κάτι καλύτερο. Ακόμη και με τις νότες.

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

ΓΝΩΜΕΣ

ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ

EDITORIAL

ΑΝΑΛΥΣΗ

SOCIAL