Του Πάνου Σκουρολιάκου*
Οι εποχές που περνούν αφήνουν πίσω τη μυρωδιά και την προίκα τους. Στους χώρους των τεχνών ό,τι μένει, και πιθανόν να θεωρείται ή και να είναι παλιό πια, κάποτε ήταν νέο, ενδιαφέρον και ίσως ήταν και πρωτοποριακό.
Άλλα από αυτά που μας κατέλειπε το παρελθόν ήταν δυνατά πρωτοποριακά εγχειρήματα και άντεξαν στον χρόνο και άλλα ήταν ρηχά και χωρίς σημασία, που χρησιμοποιήθηκαν για φθηνό εντυπωσιασμό, από αμηχανία ή και από άγνοια.
Στην εποχή μας, όσον αφορά το θέατρο, νομίζω πως η παγκόσμια αλλά και η ελληνική σκηνή που θέλουν να προτείνουν το νέο δοκιμάζουν πολλούς τρόπους. Ένα νεωτερικό στοιχείο που το συναντά κανείς παντού είναι η χρησιμοποίηση της εικόνας ως στοιχείο - ταμπού στις παραστάσεις. Η τηλεοπτική παντοκρατορία επέβαλε την εικόνα ως απόλυτο διαμεσολαβητή για το καθετί. Επιβλήθηκε η εικόνα, ως πανάκεια σχεδόν στο θέατρο, περισσότερο από κάθε άλλη περίοδο της ιστορίας του. Οι σύγχρονες τεχνολογίες στους φωτισμούς και στον σκηνικό χώρο, συμβάλλουν τα μέγιστα στην εξέλιξη της τάσης αυτής. Το πρόβλημα ανακύπτει από τη στιγμή που η εικόνα, το «θεατρικό ενσταντανέ», δεν συμμετέχει οργανικά στην παράσταση για να υποστηρίξει τη σκηνοθετική γραμμή και το νόημα του έργου, αλλά επιβάλλεται ως κάτι όμορφο αισθητικά και αυτόνομο, σε απόσταση όμως από τον οργανικό κορμό του θεατρικού εγχειρήματος.
Υπάρχουν όμως κι άλλες πρωτοποριακές επινοήσεις. Μου κάνει εντύπωση η πληθωρική χρήση των μικροφώνων σε κάποιες παραστάσεις. Όχι εκείνων που βοηθούν τη φωνή του ηθοποιού να φτάσει παντού σε μεγάλους χώρους, αλλά μικροφώνων που εντάσσονται στην ανάγνωση του σκηνοθέτη για το ανέβασμα ενός έργου. Πρόκειται για ωραία αισθητικά μικρόφωνα σαν εκείνα της δεκαετίας του ’50. Στημένα περήφανα στη σκηνή, περιμένουν τους ηθοποιούς να τρέξουν προς αυτά, να εκφωνήσουν την ατάκα τους και να ξαναγυρίσουν πίσω στη θέση τους. Μέγα το πλήθος των παραστάσεων μετά μικροφώνου. Ωσάν να θεωρείται απαραίτητο στοιχείο καλλιτεχνικής επιτυχίας! Ή μήπως αναγκαίο πιστοποιητικό νεωτερικότητας και πρωτοπορίας;
Ας σταματήσουμε εδώ με τις ενδιαφέρουσες ή μη επινοήσεις των ηθοποιών και σκηνοθετών για να βάλουμε στη συζήτηση και ένα άλλο στοιχείο: Το κείμενο.
Ενώ η αγωνία για το νέο στη σκηνική παρουσίαση είναι μεγάλη, σημαντική θεωρώ πως είναι η ενασχόληση με κείμενα παλιότερων εποχών. Αρχαίοι ποιητές, Σαίξπηρ, Μολιέρος και άλλοι κλασικοί συγγραφείς τιμώνται δεόντως στις θεατρικές σκηνές παγκόσμια. Διαβάζονται με σύγχρονη ματιά και υλοποιούνται σκηνικά με τις νέες τάσεις σαν αυτές που περιγράψαμε αλλά και άλλες. Με ουσία ή χωρίς.
Βεβαίως, αναγκαίο είναι τα σκηνικά εργαλεία που επιλέγονται για να υπηρετήσουν το παλιό κείμενο να παράγουν αποτέλεσμα που σηματοδοτεί και τη σύγχρονη εποχή. Ίσως να είναι προτάσεις που ξεπερνούν την εποχή, για να συντροφεύσουν αργότερα και άλλες, επερχόμενες εποχές.
Και επειδή στο θέατρο το ζητούμενο είναι η παράσταση, καλό είναι, αν αγνοούνται το νόημα, ο στόχος και η δυναμική του θεατρικού έργου ώστε να αποθεωθούν τα μέσα, να δηλώνεται πως προτείνεται μια παράσταση «με αφορμή» π.χ. τον «Βασιλιά Ληρ» του Σαίξπηρ, εφ όσον αυτό που... περίσσεψε από τον Σαίξπηρ στην εν λόγω παράσταση δεν είναι ευκόλως αναγνωρίσιμο.
Οι νέες τάσεις και οι επαναστατικές προτάσεις, είναι γοητευτικές, όταν κατ’ αρχάς υπάρχουν. Και γίνονται ακόμα πιο ελκυστικές, όταν γεννούν νέα ερεθίσματα και εμπνέουν καινούργιες αφηγήσεις με αφορμή παλιά ή νέα έργα τέχνης. Η χρήση εργαλείων της εποχής μας, όπως η μονοκρατορία της εικόνας αδιακρίτως, ή άλλες αισθητικές προτάσεις «γενικής χρήσεως», φοβούμαι πως μετατρέπουν τις πρωτοποριακές αυτές επιλογές σε επιλογές του συρμού, χωρίς ενδιαφέρον και δημιουργική διάσταση.
Καλοδεχούμενη η πρωτοπορία, φτάνει να μη της διαφεύγει η ουσία. Γιατί τότε γίνεται του συρμού, χωρίς καμία αξία...
* Ο Πάνος Σκουρολιάκος είναι μέλος της Κ.Ε. του ΣΥΡΙΖΑ και βουλευτής Περιφέρειας Αττικής
