Της Ευγενίας Μπογιάνου
Ο Peter Handke, σε μια συνέντευξή του στον E. Fillipini, λέει μεταξύ άλλων: «Ο Κάφκα θα μείνει το μοντέλο του αιώνα. Γνωρίζουμε πόσο κοστίζει η κάθε του φράση, πόσο του στοίχισε». Στο «Η αγωνία του τερματοφύλακα πριν από το πέναλτι», έργο που όταν πρωτοκυκλοφόρησε το 1970 έκανε μεγάλη αίσθηση και ώθησε τον Βιμ Βέντερς να το μεταφέρει με εξαιρετική επιτυχία στην οθόνη του σινεμά, η παρουσία του Κάφκα βρίσκεται παντού. Από το τελείως καφκικό όνομα του πρωταγωνιστή Γιόζεφ Μπλοχ, την ξενάγηση στον πύργο και την αίσθηση της μεταμόρφωσης που παραπέμπουν άμεσα στον Κάφκα, μέχρι την όλη αποστασιοποιημένη ατμόσφαιρα του κειμένου, όπου αυτό που κυριαρχεί είναι η αποξένωση, η αμηχανία και το άγχος του ανθρώπου που περιδιαβαίνει μόνος του μέσα σε ένα εχθρικό περιβάλλον.
Το κύριο χαρακτηριστικό αυτού του ολιγοσέλιδου μυθιστορήματος είναι η φόρτιση. Πίσω από κάθε λέξη, πίσω από κάθε παράγραφο του Handke, και παρά την απουσία γεγονότων στις περισσότερες σελίδες του, υπάρχει μια υποβόσκουσα ένταση, που παρασύρει τον αναγνώστη με μια ανεξήγητη σαγήνη, δίνοντας την εντύπωση πως πρόκειται για ένα μωσαϊκό όπου η κάθε ψηφίδα, έπειτα από σχολαστική σκέψη -κι εδώ φαίνεται πόσο του «κοστίζει η κάθε φράση»- έχει πάρει τη θέση εκείνη που της επιτρέπει να δώσει το μεγαλύτερο δυνατό αποτέλεσμα: να χτυπήσει στο μέτωπο τον αναγνώστη, να τον αιφνιδιάσει, να τον σοκάρει ίσως, να τον γεμίσει ερωτηματικά.
Ο Μπλοχ είναι μια ανεξιχνίαστη φιγούρα, ένα σύμβολο πιο πολύ και λιγότερο ένας άνθρωπος με σάρκα και οστά, και τέτοια παραμένει μέχρι το τέλος. Είναι πρώην τερματοφύλακας, με διαλυμένο γάμο και ένα αποξενωμένο παιδί, ο οποίος χωρίς προφανή αιτία, με απόλυτη έλλειψη αναστολών και με την αβίαστη φυσικότητα που εκτελεί κανείς κινήσεις καθημερινές, σκοτώνει την ταμία ενός κινηματογράφου αφού πρώτα έχει κάνει έρωτα μαζί της. Από κει και μετά αρχίζει η φυγή - περιπλάνησή του, που δεν έχει τόσο σκοπό την κάλυψη του εγκλήματος ή την επιδίωξη της ατιμωρησίας -ο Μπλοχ χωρίς ενσυναίσθηση, άρα και χωρίς συναίσθηση των συνεπειών των πράξεων του-, αλλά πρόκειται για μια παράλογη και ατέρμονη κίνηση, με μόνο ίσως αμφίβολο σκοπό τη λύτρωση από μια απελπισία που δείχνει να έχει κυριεύσει κάθε πόρο του, και που φαίνεται να την κουβαλά πάνω του σαν πανοπλία. Ο Μπλοχ, λόγω αυτής της υπαρξιακής απελπισίας, «ντύνεται» με μια παράνοια, που μοιάζει να είναι η μόνη πραγματικότητα που αναγνωρίζει και που, με τη σειρά της, «ντύνει» τις πράξεις του με έναν μανδύα ακατανοησίας και φρίκης. Σε κάθε λεπτομέρεια, σε κάθε κίνηση, σε κάθε χαιρετισμό ή σε κάθε μη χαιρετισμό, σε κάθε αντικείμενο, σε κάθε λέξη κρύβεται ένας υπαινιγμός που ο Μπλοχ προσπαθεί να αποκρυπτογραφήσει, μια απειλή που στον κόσμο όμως του Handke καθιστά τη μόνη κανονικότητα. Δεν υπάρχει σχεδόν καμία περιγραφή ψυχικών καταστάσεων ή συναισθημάτων, υπάρχουν μόνο γεγονότα, τα οποία έχουν ισόποση σημασία για τον Μπλοχ, τονίζοντας έτσι την απουσία κάθε νοήματος. Το πτώμα ενός παιδιού δεν του κάνει μεγαλύτερη εντύπωση από τις κοιμισμένες αγελάδες στα βοσκοτόπια. Βρίσκεται σε μια εγωκεντρική δίνη, στην οποία αφήνεται με υποδειγματική παραίτηση, δίχως να έχει το σθένος ή την πρόθεση να ξεφύγει, κάτι που τονίζεται ακόμη περισσότερο από το ανοιχτό τέλος του βιβλίου.
Η αστυνομική πλοκή είναι μόνο η πρόφαση για να μιλήσει ο Handke για πράγματα που τον απασχολούν και σε άλλα έργα του, αλλά κυρίως για τη μοναξιά της ανθρώπινης ύπαρξης μέσα σε ένα αφιλόξενο σκηνικό που μπορεί να οδηγήσει στην αντικοινωνικότητα και την τρέλα.
Την εξαιρετική μετάφραση, καθώς και την κατατοπιστική εισαγωγή υπογράφει ο Αλέξανδρος Ίσαρης. Μια συζήτηση του Peter Handke με τον E. Fillipini, καθώς και αναλυτική χρονοβιογραφία συμπληρώνουν την πολύ προσεγμένη έκδοση της σειράς Aldina, που εμπνεύστηκε και οργάνωσε ο Δημήτρης Αρμάος.
Peter Handke «Η αγωνία του τερματοφύλακα πριν από το πέναλτι»
Μετάφραση: Αλέξανδρος Ίσαρης
Εκδ. Gutenberg
177 σελ. Τιμή: 13,00 ευρώ
