Live τώρα    
25°C Αθήνα
ΑΘΗΝΑ
Αίθριος καιρός
25 °C
23.2°C25.8°C
2 BF 33%
ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ
Αίθριος καιρός
24 °C
23.4°C26.8°C
2 BF 33%
ΠΑΤΡΑ
Αίθριος καιρός
21 °C
20.0°C24.8°C
2 BF 49%
ΗΡΑΚΛΕΙΟ
Ελαφρές νεφώσεις
21 °C
20.2°C21.0°C
2 BF 69%
ΛΑΡΙΣΑ
Ελαφρές νεφώσεις
25 °C
24.0°C24.9°C
2 BF 33%
Αντικρίζοντας το βλέμμα της Λούλας Αναγνωστάκη
  • Μείωση μεγέθους γραμματοσειράς
  • Αύξηση μεγέθους γραμματοσειράς
Εκτύπωση

Αντικρίζοντας το βλέμμα της Λούλας Αναγνωστάκη

Της Ελευθερίας Ράπτου

Το θέατρο είναι το χρηστικό εργαλείο κριτικής ανάτμησης τόσο της πολιτικής σκηνής όσο και της ωρίμανσης των κοινωνικών σχέσεων. Η παραγωγική εξέλιξη και οι μεταβάσεις εγγράφονταν ανέκαθεν στην πολιτική παραγωγή, στις σχέσεις ισχύος, στις πολιτικές ιδιολέκτους, για να μεταδομηθούν στη συνέχεια μέσα από την τέχνη. Στο πλαίσιο αυτό η δραματουργία της Λούλας Αναγνωστάκη αφομοιώνει, ενδοβάλλει και στη συνέχεια μετουσιώνει ισχυρά το πραγματικό και το συντελεσμένο.

Η Αναγνωστάκη ανασημασιοδοτεί το πραγματικό, το ιστορικό, το πολιτικό, το διαπροσωπικό μέσα από μια πράξη επανάστασης και ανασύστασης του βλέμματος. Μέσα από την επανίδρυση του τρόπου που βλέπει κανείς τον Εαυτό του, τον Άλλο, τον δημόσιο και ιδιωτικό χώρο. Στη γραφή της εμφιλοχωρεί μια πράξη αναστροφής της ποιότητας του φωτός, μια εικαστική και συγχρόνως εικονοκλαστική ματιά. Ξαναδιαβάζοντας την τριλογία της Πόλης (1965), αναζητώ την καταγωγή, τις χροιές, του προσωπικού βλέμματος της Αναγνωστάκη πάνω στο πραγματικό και στις παραθλάσεις του. Το βλέμμα της Αναγνωστάκη είναι ζωγραφικό. Είναι δηλητηριώδες και ιαματικό. Ανατέμνει τις ανθρώπινες σχέσεις, την αμοιβαία εξάρτηση των γυναικών και των αντρών, του αρσενικού και του θηλυκού, μέχρι του σημείου εξαέρωσης κάθε ειδοποιού διαφοράς. Το βλέμμα, η αίσθηση της όρασης, η πράξη τού να κοιτάς και να σε κοιτούν, η ποιότητα και ο τρόπος παρατήρησης, η πλαισίωση του βλέμματος και η αναπλαισίωσή του είναι μοτίβα που γεωγραφούν τον δραματουργικό κόσμο της δραματουργού.

Προσεγγίζοντας εκ νέου τη Διανυκτέρευση, την Πόλη, την Παρέλαση, χωρίς τη διαμεσολάβηση μιας εξωγενούς σκηνοθεσίας (παρά μόνο της υποκειμενικής εμπλοκής), αναγνωρίζω την αισθητική συγγένεια με τα έργα του Αμερικανού ζωγράφου Edward Hopper.

Στη Διανυκτέρευση, η νεαρή Σοφία φιλοξενείται στο μικρό διαμέρισμα του Μίμη. Μίζερες προσωπικές ιστορίες, κοινωνικές φοβίες, διαπροσωπική δυσχέρεια, παράλληλη απόγνωση. Το έξω αντιδικεί με το μέσα. Το φως δυσκολεύεται να συνδιαλαγεί με το κακοφωτισμένο δωμάτιο και το δράμα που συντελείται εντός του. Ο ένας βλέπει τον άλλο, αλλά δεν τον αγγίζει. Κοιτάζονται, αλλά δεν επικοινωνούν παρά σημειακά και αντιστικτικά. Η Σοφία θέλει να αρπάξει την ευκαιρία μιας νέας ζωής, ο Μίμης πολιορκείται από τον έξω κόσμο, επιδιώκει μάταια μια παραιτημένη ακηδία. Στον πίνακα του Hopper «Αίθουσα Ξενοδοχείου» (1943) και «Ξενοδοχείο κοντά σε σιδηρόδρομο» (1952) το φως και το βλέμμα δεν αγγίζουν πραγματικά τα πρόσωπα, τα προσπερνούν. Πρόσωπα περίκλειστα, ερμητικά, όπως τα πρόσωπα της Αναγνωστάκη στη Διανυκτέρευση. Πρόσωπα θρηνητικά αλλά χωρίς αποσαφηνισμένο δράμα. Πρόσωπα που βλέπονται αλλά δεν επικοινωνούν. Φωτίζονται για να συσκοτιστούν. Βρίσκονται σε αναμονή.

Στην Πόλη, το ζευγάρι και ο φωτογράφος είναι οι παίκτες ενός παιχνιδιού όπου το αστικό περιβάλλον προσπαθεί να εισβάλει καθαρτικά στο σκοτεινό δωμάτιο. Τα πρόσωπα κοιτούν το ένα το άλλο, ποθούν, μισούν, βλέπουν τον κόσμο μέσα από πλαίσια. Ακόμα και ο θάνατος γίνεται αντικείμενο ηδονοβλεψίας. Η Αναγνωστάκη στην Πόλη προβλέπει μια εποχή, τη δική μας, όπου η φωτογραφία ισοδυναμεί με την πραγματική παρουσία, όπου η σκηνοθεσία οικονομεί τη ζωή ή τον θάνατο (συμβολικό ή πραγματικό). Μιλάει για το τέλος της ειδυλλιακής φωτογραφίας ήδη από τη δεκαετία του ’60. Το αίσθημα της κλειστότητας, της περίσφιξης, της αγωνίας και της αδυναμίας για πραγματική επικοινωνία ηγεμονεύει και κανοναρχεί τον εσωτερικό χώρο. Οι δραματουργικές παραδοξότητες αποδομούν αυτό που πραγματικά κοιτάζει κανείς και προσκαλούν τον θεατή σε μια ιδιότυπη ιμπρεσιονιστική όψη του άλλου και του χώρου στον οποίο βρίσκεται. Σαν το «Δωμάτιο στη Νέα Υόρκη» ή τη «Συνεδρίαση τη Νύχτα» (1932), όπου ο Hopper φωτίζει εξωτερικά τα πρόσωπα, αλλά αυτά αρνούνται να συνομιλήσουν, μένοντας μαζί και συγχρόνως εξαιρετικά μονήρη εντός του κτισμένου και αρχιτεκτονικά συμπαγούς χώρου.

Στην Παρέλαση, τα δύο αδέρφια, η Ζωή και ο Άρης, βλέπουν τον δημόσιο χώρο, την πλατεία, μέσα από φεγγίτη. Βλέπουν μερικά, αποσπασματικά. Σε ένα δωμάτιο χωρίς καθρέφτες, ο ένας κοιτάζει τον άλλο αγωνιώντας να καθρεφτίσει τον εαυτό του. Η πόλη εντέλει εισβάλλει βιαίως και χλευαστικά στον περίκλειστο κόσμο τους και τους αποκολλά από την επίπλαστη ασφάλεια, τους απογυμνώνει, τους εξαναγκάζει να την αντικρύσουν. Όπως στα «Νυχτερινά Παράθυρα» (1928), όπου ο Hopper αφήνει το φως της πόλης να εισβάλει ηδονοβλεπτικά, αποκαλυπτικά σχεδόν, στο δωμάτιο της πολυκατοικίας, για να προβάλει το γυναικείο σώμα που βρίσκεται εντός του.

Η Αναγνωστάκη σε όλα τα έργα της ανασκάπτει και ανασυντάσσει διαρκώς το βλέμμα, την απεύθυνση στον Άλλο. Εμπλουτίζει και εξελίσσει την τεχνική του βλέμματος και της σπηλαιώδους οπτικής. Εγκαθιστά τη δική της φαινομενολογία. Μέσα από την παράλληλη ανάγνωση με τη ζωγραφική (και αναπόφευκτα την προσωπική σκηνοθεσία) αντικρίζω καθαρά αυτό που καθιστά το έργο της Αναγνωστάκη διαχρονικό και πολυεστιακό. Γιατί η Αναγνωστάκη κατάφερε με τρόπο πολύ προσωπικό να ενσωματώσει, και να δραματοποιήσει εικαστικά, τις κινήσεις, τα ρεύματα, τα κύματα της ελληνικής κοινωνίας, ανεκβίαστα και αυθεντικά. Να εξεικονίσει,χωρίς να πλαισιώσει.

Στο έργο της, η ηγεμονία του βλέμματος χτίζει εικαστικά το πραγματικό. Ως δραματουργός επιδίδεται σε μια θεατρική βιοαρχιτεκτονική, που συνέχει πρωτίστως την ίδια, χωρίς να έχει τον χαρακτήρα μιας ντετερμινιστικής οργάνωσης. Με αυτή την έννοια η Αναγνωστάκη στο σύνολο του έργου της δεν καθηλώθηκε σε έναν στρουκτουραλισμό, σε μια μορφοκρατία, αλλά σε μια διαρκή θυμωμένη εξομολόγηση, σε μια εκμυστήρευση. Σε μια εικαστική αποτίμηση. Σε μια προσπάθεια εντέλει δει κατάματα τον Άλλο.

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

ΓΝΩΜΕΣ

ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ

EDITORIAL

ΑΝΑΛΥΣΗ

SOCIAL