Είχα το μεγάλο προνόμιο να γνωρίσω από κοντά το σλοβακικό θέατρο, παρακολουθώντας το 11ο και το 13ο Φεστιβάλ Συγχρόνου Δράματος, το 2015 και 2017, στην Μπρατισλάβα, χάρις στην ευγενική πρόσκληση και στην περισσότερο από γενναιόδωρη φιλοξενία των διοργανωτών, ιδιαίτερα των κυριών Zuzana Ulicianska, διευθύνουσας του Φεστιβάλ, και Sviatoslava Fekete, διευθύντριας του Ινστιτούτου Θεάτρου της Σλοβακίας, τις οποίες, μαζί με τους άλλους φίλους, μας δίνεται η χαρά να έχουμε απόψε κοντά μας.
Με αφορμή το Φεστιβάλ του 2015, έγραψα, τότε ανάμεσα σε άλλα, τα πιο κάτω: «Το 11ο Φεστιβάλ Σύγχρονου Δράματος της Μπρατισλάβα, με θέμα τον σημερινό άνθρωπο στη δίνη μιας κρίσης που δεν είναι μόνο οικονομική αλλά, κυρίως, υπαρξιακή, κοινωνική, πνευματική, χαρακτηρίζει κυρίως η έντονη προσπάθεια σφυρηλάτησης μιας αυτόνομης συνείδησης και πνευματικότητας. Οι παραστάσεις εξέπεμπαν κάτι εντελώς καινούργιο σε μια Ευρώπη κουρασμένη από το συνεχές ‘σφυροκόπημα’ του απολιτικού - ανιστορικού θεάματος και της μεθοδικής αποδόμησης των ‘μεγάλων αφηγήσεων’ που έφτιαξαν τον πολιτισμό της Δύσης.
Ταυτόχρονα ένα θέατρο σωματικό χωρίς παραγκωνισμό του κειμένου, ένα θέατρο ελεύθερων σωμάτων δοσμένων στη δημιουργία και όχι αναγκασμένων να υπηρετούν δοσμένες φόρμες, κόντρα στη μόδα ολικής έκλειψης του κειμένου.
Μια σύντηξη ψυχής και σώματος, ύπαρξης και ιστορίας, όντος και μη όντος, όπως λέει ο σπουδαίος Μοραβός, θεολόγος, φιλόσοφος και παιδαγωγός Γιαν Άμος Κομένσκι ή Κομένιους (1592-1670). Μια συνάντηση αντιθέτων μέσα στο εν που είναι συγχρόνως πολλαπλό, μια ειρηνική συνύπαρξη αντιθέτων ανοικτή στο ‘πέραν’. Το ‘συναμφότερον’ του Θουκυδίδη αλλά και των Ελλήνων θεολόγων των μέσων χρόνων, όπως ο Άγιος Γρηγόριος Παλαμάς, που διατηρούν το αυθεντικό ελληνικό διαφωτιστικό πρόταγμα, απαλλαγμένοι από τον δυϊσμό ψυχής και σώματος. Από αυτή την αντίφαση του είναι θέλει να μας βγάλει το θέατρο που είδα να καλλιεργείται στη Μπρατισλάβα. Σύνθημά του θα μπορούσε να είναι το ντοστογιεφσκικό ‘η ομορφιά θα σώσει τον κόσμο’.
Ανάλογα έγραφα για το 13ο Φεστιβάλ Συγχρόνου Δράματος της Μπρατισλάβα, αφιερωμένο κυρίως στη σλοβακική δραματουργία. Ένας θεατρικός λόγος φρέσκος και νεανικός, στην υπηρεσία του ανθρώπου. Είδαμε έργα αξιόλογα που δεν «τυρβάζουν περί πολλά» και συγγραφείς που αδράχνουν την ιστορία των καιρών τους κυριολεκτικά «από τα μαλλιά» και χτυπούν το «καρφί» της πραγματικότητας κατ’ ευθείαν στο κεφάλι. Ένα θέατρο ζωντανό και παλλόμενο, που θα έπρεπε να είχε κληθεί να συμμετάσχει στο δικό μας Φεστιβάλ Αθηνών. Το κενό καλύπτει σήμερα με τον καλύτερο τρόπο το Φεστιβάλ «Αναλόγιο 2017». Θα παρακολουθήσουμε τρια σύγχρονα σλοβακικά έργα, που είναι, με τη σειρά, το «Euroroom» του Dodo Gombar σε σκηνοθεσία της Ελένης Γεωργοπούλου. «Η ημέρα που πέθανε ο Γκαγκάριν» του Viliam Kilimacek σε σκηνοθεσία του Μενέλαου Καραντζά και “Tagebuch” της Zuzana Ulicianska σε σκηνοθεσία Ρουμπίνης Μοσχοχωρίτη. Όλα σε μετάφραση του Γιώργου Παπαγιαννάκη.
ΥΓ.: Θέλω να γίνω λίγο πιο συγκεκριμένος επάνω σε αυτό που έγραφα, ότι το σύγχρονο θέατρο της Σλοβακίας στοχεύει στη σφυρηλάτηση μιας αυτόνομης συνείδησης και πνευματικότητας. Στέκει πιο ψηλά από τη μέση στάθμη της κοινωνίας τους, «βλέπει» καθαρά την Ιστορία, παρελθόν, παρόν και μέλλον. Παρά το ότι οι Ρωμαίοι, της παρακμής ιδίως, μας άφησαν εντέλει μια βαριά κληρονομιά για το θέατρο. Εξερχόμενοι κακήν κακώς από την Ιστορία, ονόμασαν χαιρέκακα τις εξόδους των θεάτρων τους με μια λέξη ιδιαίτερα προσβλητική: «Vomitoria». Δεν υπάρχει αντίστοιχη ελληνική, προέρχεται από το ρήμα vomito (ξερνώ) και δηλώνει το «στόμα» του θεάτρου που «ρεύεται» και «ξερνάει» τους θεατές μετά την παράσταση. Σαν τα ακόρεστα στόματα των συνδαιτυμόνων ενός «λουκούλλειου γεύματος». Ή σαν τα σαγόνια του Κύκλωπα μετά το μακάβριο δείπνο του. Ακόμα, σαν τους Δυτικούς που «ξέρασαν» από νωρίς αχώνευτα τα ανθρωπιστικά τους ιδεώδη. Ούτε εκατό χρόνια δεν κράτησε η Αναγέννησή τους και κάτι ψιλά ο διαφωτισμός τους. Ξαναθυμήθηκαν, αμέσως μετά, σταυροφόρους, κονκισταδόρους, μπουκαδόρους κ.ά. ευγενή ανθρωποφαγικά επαγγέλματα. Αυτοί οι άνθρωποι μπέρδεψαν, ως φαίνεται, την αριστοτελική κάθαρση με τις μόνιμες διαταραχές του πεπτικού τους συστήματος. Άκου «Vomitorium!» Λες και χάθηκε η ωραία ελληνική λέξη “πάροδος”!
(Το κείμενο αποτελεί την εισήγηση του Λέανδρου Πολενάκη στο αφιέρωμα στη σλοβακική δραματουργία του Αναλόγιου 2017 στο Θέατρο Τέχνης - Φρυνίχου).
