Live τώρα    
20°C Αθήνα
ΑΘΗΝΑ
Ελαφρές νεφώσεις
20 °C
19.2°C21.2°C
3 BF 71%
ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ
Ασθενής ομίχλη
17 °C
13.6°C19.4°C
2 BF 78%
ΠΑΤΡΑ
Αίθριος καιρός
18 °C
17.7°C19.4°C
3 BF 67%
ΗΡΑΚΛΕΙΟ
Σποραδικές νεφώσεις
25 °C
22.7°C24.8°C
6 BF 33%
ΛΑΡΙΣΑ
Ελαφρές νεφώσεις
17 °C
16.8°C18.5°C
0 BF 82%
ΠΟΛΥ - ΠΟΛΙΤΙΣΜΙΚΑ / Χτιστάδες θεατρίνοι
  • Μείωση μεγέθους γραμματοσειράς
  • Αύξηση μεγέθους γραμματοσειράς
Εκτύπωση

ΠΟΛΥ - ΠΟΛΙΤΙΣΜΙΚΑ / Χτιστάδες θεατρίνοι

Του Πάνου Σκουρολιάκου*

Η ενασχόληση με έργα τέχνης, πριν ακόμα περάσει στην κυρίαρχη ευθύνη των κατ’ επάγγελμα δημιουργών, αποτέλεσε το πεδίο καλλιτεχνικής δράσης της ίδιας της κοινωνίας και των ανθρώπων που συγκροτούσαν συλλογικότητες φυλετικές, πολιτισμικές, επαγγελματικές κ.λπ. Αυτήν τη λυτρωτική ενασχόληση συνέχισαν οι κοινωνικές ομάδες και μετά τη συγκρότηση των καλλιτεχνικών συντεχνιών που κατ΄ αποκλειστικότητα παράγουν καλλιτεχνικό έργο.

Χτιστάδες, μελισσοκόμοι και εποχιακοί εργάτες γης από την Ήπειρο για παράδειγμα, κατά τον 19ο αιώνα ασχολήθηκαν με το θέατρο και το μεταλαμπάδευσαν από τα νησιά του Ιονίου στη Δυτική Ελλάδα. Στην Ήπειρο δηλαδή, τη Δυτική Ρούμελη και έως και το Φανάρι Καρδίτσας.

Με την πτώση της Κρήτης στους Οθωμανούς, λόγιοι κρητικοί κατέφυγαν στα Ιόνια Νησιά που ήταν υπό την κυριαρχία της Γαληνοτάτης Ενετικής Δημοκρατίας, φέρνοντας μαζί και τον πνευματικό τους πλούτο. Κορυφαία ανάμεσα σε άλλα πολλά δημιουργήματα του Κρητικού Θεάτρου και η τραγωδία «Ερωφίλη» του Γεωργίου Χορτάτζη, γραμμένη γύρω στα 1595. Σε αυτό το έργο, ο έρωτας της βασιλοπούλας Ερωφίλης με τον Πανάρετο, έναν νέο που ζει στην αυλή του βασιλιά, καταλήγει σε τραγωδία μιας και ο βασιλιάς διατάζει να σκοτώσουν τον εραστή της κόρης του και να της παρουσιάσουν το τεμαχισμένο κορμί του σε ένα καλάθι! Αυτό καθ’ αυτό το θέμα και η πλοκή του έργου, αγαπιέται πολύ από το κοινό, ξεφεύγει από την κειμενική του διάσταση και αποτελεί πια μέρος της προφορικής παράδοσης η οποία με τη σειρά της ενεργοποιεί μικρές θεατρικές διασκευές που παίζονταν από απλούς ανθρώπους. Αυτές οι παραστάσεις, λάμβαναν χώρα όπως είπαμε στα Επτάνησα προς τέρψιν των λαϊκών στρωμάτων. Το κρητικό θέατρο άλλωστε είχε προλάβει να «μπολιάσει» και τις «Ζακυνθινές Ομιλίες» που είναι ένα σημαντικό είδος λαϊκού θεάτρου έως σήμερα.

Στα νησιά του Ιονίου, αναζητούσαν εργασία εποχιακοί εργάτες και επαγγελματίες από την απέναντι τουρκοκρατούμενη Δυτική Ελλάδα. Χτιστάδες Ηπειρώτες που διέτρεχαν την Επτάνησο αλλά και τις σκλαβωμένες περιοχές σε Θεσσαλία, Πελοπόννησο κ.λπ., φτιάχνοντας σπίτια και γεφύρια, ήρθαν σε επαφή με παραστάσεις αυτών των διασκευών και όπως πάντα συμβαίνει, μαγεύτηκαν από το γεγονός της θεατρικής παράστασης. Πιθανόν στη συνέχεια, να συμμετείχαν σε κάποιες από αυτές, κάνοντας ένα είδος μαθητείας - μύησης στην τέχνη του Διόνυσου. Το σίγουρο πάντως είναι πως μετέφεραν στην απέναντι στεριά τα κείμενα, ενώ σε πολλές περιπτώσεις διαμόρφωσαν και δικά τους, δίνοντας παραστάσεις των διασκευών της «Ερωφίλης», αλλάζοντας όμως τον τίτλο και κάνοντάς τον «Πανάρετος».

Καταγράφονται πολλές τέτοιες παραστάσεις από τη Νότια Ήπειρο έως την Τριχωνίδα. Υπάρχει μάλιστα καταγραφή παράστασης από μελισσοκόμους, στο Σούλι, το 1886. Τα επαγγέλματα, όπως ήδη σημειώσαμε, ταξίδευαν. Το επάγγελμα του χτίστη απαιτούσε ακόμα μακρύτερα ταξίδια. Ο «Πανάρετος» λοιπόν, έφτασε μέχρι τον Θεσσαλικό κάμπο και συγκεκριμένα το Φανάρι Καρδίτσας. Εδώ, τον έφερε ο μαστρο - Τασιός Παπαγεωργίου, σε διασκευή γραμμένη σε ένα τετράδιο, το 1918, ενώ η τελευταία παράσταση καταγράφεται στα 1981. Ενδιαφέρον έχει ότι εδώ στο Φανάρι για τα κωμικά μέρη χρησιμοποιείται η ιδιαιτερότητα του Θεσσαλικού γλωσσικού ιδιώματος. Την διασκευή του Τασιού Παπαγεωργίου φαίνεται να χρησιμοποιεί για την δική της εκδοχή η διασκευή του Καρπενησίου, όπου συναντάται ανάμεικτο με τα λόγια στοιχεία και την ανάμνηση της κρητικής λαλιάς μέσω του δεκαπεντασύλλαβου και το ρουμελιώτικο ιδίωμα.

Οι παραστάσεις των διασκευών του «Πανάρετου», ρίζωσαν σε πολλά μέρη. Δίνονταν κάθε χρόνο μέσα από μια τελετουργία όπου άρχιζε με την έναρξη των προβών γύρω στα Χριστούγεννα και κατέληγε στην παρουσίαση την εποχή της αποκριάς.

Η «Ερωφίλη» λοιπόν, που ξεκίνησε στα 1595 περίπου από την Κρήτη, ρίζωσε και ενέπνευσε λαϊκούς ανθρώπους στα Επτάνησα και την απέναντι Ελλάδα. Αναμφισβήτητα είναι μια διαδικασία από την οποία πολλά μπορεί να διδαχθεί κανείς και ιδιαίτερα όσοι ασχολούνται επαγγελματικά ή και ως πολιτικά στελέχη με τον πολιτισμό. Άλλωστε αυτό που πρέπει να κάνουν οι ιδεολογίες και οι εξουσίες είναι να εμπνέονται από τον λαϊκό πλούτο και να εμπνέουν αυτούς που υπηρετούν. Αυτός πρέπει να είναι και ο δρόμος που προτείνει η σύγχρονη ριζοσπαστική Αριστερά στην Ελλάδα, την Ευρώπη, τον κόσμο.

Αικ. Πολυμέρου - Καμηλάκη: «Πανάρετος -Λαϊκή διασκευή της Ερωφίλης στη Δυτ. Ρούμελη», «Θεατρική παράσταση λαϊκής διασκευής της Ερωφίλης στο Φανάρι Καρδίτσας».

Β. Πούχνερ «Το παραδοσιακό λαϊκό θέατρο στην Ελλάδα και τη Βαλκανική».

*Ο Πάνος Σκουρολιάκος είναι μέλος της Κ.Ε. του ΣΥΡΙΖΑ και βουλευτής Περιφέρειας Αττικής

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

ΓΝΩΜΕΣ

ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ

EDITORIAL

ΑΝΑΛΥΣΗ

SOCIAL