Ώς το μέσον του 15ου αιώνα, το εμπόριο των Ευρωπαίων με τις Ινδίες ήταν εφικτό μόνο διά ξηράς. Οι Πορτογάλοι επιδίωξαν τότε το μειονέκτημα που είχαν στις εμπορικές συναλλαγές με τις αγορές της Ασίας, καθώς γεωγραφικώς βρίσκονταν μακρύτερα από τους υπόλοιπους Ευρωπαίους, να το μετατρέψουν σε πλεονέκτημα. Αποφάσισαν λοιπόν να αναζητήσουν διά της θαλασσίας οδού πρόσβαση στις Ινδίες πλέοντας παράλληλα προς τις ακτές της Αφρικής για να ανταγωνιστούν τους Άραβες και Αφρικανούς εμπόρους οι οποίοι πλούτιζαν από το εμπόριο στον Ινδικό. Ώς τότε πιστευόταν πως η Μαύρη Ήπειρος ήταν μια αχανής έρημος, καθώς οι εξερευνήσεις των Ευρωπαίων τελείωναν στη Σαχάρα.
Ο πρώτος που τόλμησε να διαπλεύσει τις θάλασσες με κατεύθυνση τον Νότο ακολουθώντας τις ακτογραμμές της Αφρικής ήταν ο πρίγκιπας Ερρίκος, γνωστός έκτοτε ως "Ερρίκος ο Θαλασσοπόρος" (στα πορτογαλικά "Infante Dom Henrique de Avis"). Ώς τον θάνατό του, το 1460, οι Πορτογάλοι είχαν φθάσει μέχρι τα Κανάρια Νησιά στη Δυτική Αφρική. Το 1488 ο Βαρθολομαίος Ντιάζ απέδειξε, φθάνοντας στο νοτιότερο άκρο της Αφρικής, ότι ο περίπλους της ηπείρου ήταν δυνατός και μια δεκαετία αργότερα ο Βάσκο ντα Γάμα συνέχισε τον περίπλου της Αφρικής με κατεύθυνση τον Βορρά, φθάνοντας το 1499 στις Ινδίες. Στα εμπορικά ταξίδια τους, από και προς τις Ινδίες και την Γκόα που αποίκισαν στα δυτικά της ινδικής υποηπείρου, οι Πορτογάλοι πραγματοποιούσαν στάσεις σε λιμάνια τα οποία είχαν μετατρέψει σε αποικίες τους. Δύο κόλποι όπου στάθμευαν τα πλοία τους αναμένοντας τους κατάλληλους ανέμους για να αποπλεύσουν ήταν ο Αλγκόα στη σημερινή Νότια Αφρική, που θα πει στα πορτογαλικά «προς την Γκόα» αφού από εκεί αναχωρούσαν για την Γκόα όταν είχαν ούριους ανέμους, και ο Ντελαγκόα, που σημαίνει «από την Γκόα», βορειότερα και σήμερα ονομάζεται «Κόλπος του Μαπούτο», στη σημερινή Μοζαμβίκη, από όπου αναχωρούσαν για την Πορτογαλία.
Το 1652 η Ολλανδική Εταιρεία των Ανατολικών Ινδιών ίδρυσε μια πόλη στις ακτές του Αλγκόα, ο οποίος ήταν μέρος της «Αποικίας του Ακρωτηρίου». Το 1799, στη διάρκεια των Ναπολεοντείων Πολέμων, οι Βρετανοί έχτισαν φρούριο για να αποτρέψουν τυχόν απόβαση των Γάλλων, το οποίο ονόμασαν Φορτ Φρέντερικ από το όνομα του Δούκα της Υόρκης. Κάτω από το φρούριο αυτό χτίστηκε μια πόλη με λιμάνι, το Πορτ Ελίζαμπεθ, το οποίο αρχικά, την δεκαετία του 1820, είχε μόλις 4 κατοικίες που το 1830 θα ξεπερνούσαν τις 100.
Δύο παρανοήσεις είναι συνηθισμένες για το Πορτ Ελίζαμπεθ. Η πρώτη έχει να κάνει με το ότι πολλοί θεωρούν ως νοτιότερη πόλη της χώρας και της ηπείρου το Καίηπ Τάουν. Ωστόσο, νοτιότερα από τις σημαντικές πόλεις της Νότιας Αφρικής (εξαιρουμένων δηλαδή κάποιων μικρών οικισμών) είναι το Πορτ Ελίζαμπεθ, με διαφορά ελάχιστων λεπτών της μοίρας. Η δεύτερη έχει να κάνει με την ονομασία της. Πολλοί νομίζουν ότι το Πορτ Ελίζαμπεθ πήρε το όνομά του από τη Βασίλισσα της Αγγλίας, Ελισσάβετ Α'. Όμως, η παραθαλάσσια αυτή πόλη της Νότιας Αφρικής στα Ανατολικά του Ακρωτηρίου φέρει το όνομα μιας κοινής θνητής. Το Πορτ Ελίζαμπεθ ως λιμάνι στον κόλπο Αλγκόα, γνωστό ήδη από το 1488 ως συνοικισμός εμπόρων στον κόλπο, δεν είχε κάποια ιδιαίτερη ονομασία. Στο ύψωμα Μπελμόντ, με θέα το λιμάνι και τον ωκεανό, υπάρχει μια περιοχή, το Ντόνκιν Ρηζέρβ, που ονομάστηκε έτσι από τον Ρουφέιν Ντόνκιν. Εκεί έχουν στηθεί ένας φάρος και μια πυραμίδα ύψος 10 μέτρων και μήκους κάθε μίας πλευράς της βάσης 8 μέτρων, μαζί με μια επιγραφή που έστησε ο Ντόνκιν, ο οποίος συνετέλεσε να ιδρυθεί το 1820 ο οικισμός Βρετανών εποίκων, σε ανάμνηση της συζύγου του Ελίζαμπεθ που είχε πεθάνει νωρίτερα. Από αυτήν πήρε και το όνομά της η πόλη.
Ξεκινώντας τη "Διαδρομή των Κήπων"
Υπάρχουν διάφοροι τρόποι και διαδρομές να επισκεφθεί κάποιος το Πορτ Ελίζαμπεθ ή να αναχωρήσει από αυτό. Το αεροδρόμιο απέχει μόλις 5 λεπτά από το κέντρο της πόλης, ενώ συνδέεται οδικώς και με τις τρεις πρωτεύουσες της χώρας, το Καίηπ Τάουν που φιλοξενεί το κοινοβούλιο και τη νομοθετική εξουσία στα δυτικά, το Μπλούμφοντεϊν όπου εδρεύει το Ανώτατο Δικαστήριο και η δικαστική εξουσία και την Πραιτώρια που είναι η έδρα της κυβέρνησης και της εκτελεστικής εξουσίας στα βορειοανατολικά. Η ωραιότερη όμως διαδρομή είναι αυτή που συνδέει το Πορτ Ελίζαμπεθ παραλιακά με το Καίηπ Τάουν στα δυτικά και το Νταίρμπαν στα ανατολικά. Έτσι, οι πιο συνηθισμένες διαδρομές που ακολουθούν οι ταξιδιώτες στη Νότια Αφρική είναι η παραλιακή περιφορά από τα ανατολικά με αφετηρία το Ντέρμπαν, ακολούθως νοτιοανατολικά στο Ηστ Λόντον, στη συνέχεια νότια στο Πορτ Ελίζαμπεθ και την Νάυσνα και τερματισμό στο Καίηπ Τάουν ή και αντίστροφα. Ειδικά δε η διαδρομή από Πορτ Ελίζαμπεθ μέχρι Καίηπ Τάουν είναι γνωστή ως "Garden Route", δηλαδή "Διαδρομή των Κήπων", καθώς κατά μήκος της ο ταξιδιώτης συναντά πολύ πράσινο, αμμουδιές, λιμνοθάλασσες, καταφύγια ζώων, μια σχεδόν αδιάλειπτη πανοραμική θέα και πολλές στάσεις για γεύσεις Νότιας Αφρικής, είτε πρόκειται για θαλασσινή κουζίνα είτε για εξαιρετικά κρασιά.
Ερχόμενος από τα νοτιοανατολικά της Αφρικής, με αφετηρία την Μοζαμβίκη και με ενδιάμεσες στάσεις στη Σουαζιλάνδη και το Λεσότο, ακολούθησα τη διαδρομή που οδηγούσε από το Πορτ Ελίζαμπεθ προς το Καίηπ Τάουν, μια παραθαλάσσια περιοχή που συνδυάζει και το "ταξίδι" ως επιμόρφωση και εμπειρία (από μνήμες του απαρτχάιντ μέχρι βικτωριανή αρχιτεκτονική) αλλά και τις "διακοπές" και την αναψυχή με θαλάσσια σπορ, παραλίες, καλό κρασί, τοπική κουζίνα και βόλτες στις προκυμαίες.
Τα 67 χρόνια τού Μαντέλα
Η Υπηρεσία Ανάπτυξης του Κόλπου Μαντέλα (Mandela Bay Development Agency - MBDA) δημιούργησε το πρόγραμμα «Route 67», μια σειρά 67 καλλιτεχνικών συνθέσεων η οποία ξεκινά από το «Campanile», έναν πύργο φλωρεντιανής αρχιτεκτονικής προς τιμήν των πρώτων εποίκων που έφθασαν στο Πορτ Ελίζαμπεθ το 1820, στο σημείο όπου αποβιβάσθηκαν. Ο θεμέλιος λίθος του, ο οποίος προερχόταν από ένα από τα παλαιότερα σπίτια της πόλης, τοποθετήθηκε στις 9 Απριλίου 1921 και τα εγκαίνια του οκταώροφου πύργου με τα 204 εσωτερικά σκαλιά έγιναν στις 6 Νοεμβρίου 1923. Η σειρά καταλήγει στη δεύτερη μεγαλύτερη σημαία της Αφρικής. Τα 67 έργα τα οποία εκτίθενται σε υπαίθριους δημόσιους χώρους συμβολίζουν τα 67 χρόνια που αφιέρωσε στην πολιτική ο Νέλσον Μαντέλα και όλα αποτίουν φόρο τιμής στην πολιτιστική κληρονομιά και την ιστορία των πόλεων της χώρας. Μεταξύ αυτών των 67 έργων περιλαμβάνονται ακόμη τα γλυπτά «Ομιλούσα Γυνή Νο1» όπου απεικονίζονται σκέψεις και συναισθήματα για το παρελθόν της χώρας, «Ομιλούσα Γυνή Νο2» που συμβολίζει όλα εκείνα τα οποία συνδέουν τις γυναίκες αντί να τις χωρίζουν και «Ομιλούσα Γυναίκα Νο 3» που την συνθέτουν χάρτες διαφόρων περιόδων του Πορτ Ελίζαμπεθ στο σώμα μιας γυναίκας, ως σύμβολο των εποίκων που έφτασαν στην πόλη, έζησαν και πέθαναν σε αυτήν. Άλλα έργα είναι η «Τοιχογραφία της Στάσης του Λεωφορείου» που αναφέρεται στις καθημερινές μετακινήσεις των κατοίκων, το «Ψαροκόκκαλο» το οποίο συνδέει μεταφορικά την πόλη με το λιμάνι της και τη θάλασσα, το άγαλμα «Διάλογοι με τη βασίλισσα» όπου ο Μαντέλα και ο Μπέκι συνομιλούν με τη βασίλισσα, η «Νεότητα 76» για όσους πολέμησαν κατά του απαρτχάιντ, το «Τείχος του Αμφιθεάτρου» για την καθημερινότητα στην πόλη, η «Μεγάλη Σημαία» (η δεύτερη μεγαλύτερη της αφρικανικής ηπείρου), ένας βοτανικός κήπος με τοπική χλωρίδα, και άλλα.
Ένα από τα πιο γνωστά και αγαπημένα έργα της Route 67 είναι «Η Ουρά των Ψηφοφόρων». Οι καλλιτέχνες Άντονι Χάρρις και Κόνραντ Τζην δημιούργησαν μια σειρά ανθρώπων σε φυσικό μέγεθος από ατσάλι κομμένο με λέιζερ. Το γλυπτό, το οποίο είναι το υπ' αριθμόν 44 έργο της Route 67, παριστάνει μια συμβολική ουρά ψηφοφόρων οι οποίοι προσέρχονται στις κάλπες στις πρώτες δημοκρατικές εκλογές της Νότιας Αφρικής το 1994. Το έργο Νο 45 της Route 67 είναι «Ο Προσήνεμος», έργο που δημιούργησε μεταξύ 2009 και 2011 ο μηχανικός και σχεδιαστής Άντονι Κόουκ και το οποίο αναφέρεται στο Πορτ Ελίζαμπεθ που είναι γνωστό και ως «Πόλη των Ανέμων» καθώς είναι εκτεθειμένη στον άνεμο.
Η πυραμίδα και ο φάρος
Το παλαιό κέντρο της πόλης βρισκόταν σε έναν λόφο, τον λόφο Ντόνκιν. Πάνω στον λόφο δεσπόζει ένας φάρος, το λευκό διοπτρικό φως του οποίου ήταν χάρη στα κάτοπτρα ορατό από τα 20 ναυτικά μίλια. Κατασκευάστηκε το 1861 σε υψόμετρο 68,58 μέτρων από τη θάλασσα. Η ελαφρά ανηφόρα που ανέβηκα από το λιμάνι προς τον λόφο, παρ’ ότι ήταν μεσημέρι και στο νότιο ημισφαίριο βρισκόμασταν ακόμη στο καλοκαίρι, τέλος Φεβρουαρίου, δεν ήταν πρόβλημα, αφού το υποτροπικό κλίμα του Πορτ Ελίζαμπεθ και της γύρω περιοχής θεωρείται το ηπιότερο στον κόσμο μετά από εκείνο της Χαβάης, με το θερμόμετρο να δείχνει το μεσημέρι 25 βαθμούς.
Φθάνοντας στον φάρο, είδα ότι στεγάζει επίσημο γραφείο εξυπηρέτησης τουριστών της πόλης, το Nelson Mandela Bay Tourism, το οποίο παρέχει χρήσιμες πληροφορίες. Παρ’ ότι η είσοδος στον φάρο επιτρεπόταν ώς τις 15.30 αντί τις 16.30 όπως στις καθημερινές, είχα χρόνο στη διάθεσή μου να ανέβω για να δω την πόλη από ψηλά. Από το παρατηρητήριο του φάρου, τα παλιά σπίτια στα αριστερά μου ίσα που επέτρεπαν να φαίνεται η μυτερή οροφή ενός γοτθικού ρυθμού ναού, ευθεία μπροστά ένας οφιοειδής δρόμος οδηγεί στους πρόποδες του χαμηλού λόφου, στο βάθος ευθεία φαινόταν ολοκάθαρα το λιμάνι, ενώ στο βάθος δεξιά στέκονταν δυο - τρεις ουρανοξύστες. Μετά και τις απαραίτητες φωτογραφίες, κατέβηκα να απολαύσω τη θέα καθιστός, στο αναπαυτικό κάθισμα του καφέ που βρισκόταν στη βάση του φάρου, παραγγέλνοντας μια ιδιαίτερα γευστική τάρτα με τυρί και σπανάκι, δίπλα σε μια τετράεδρη πυραμίδα ύψους 10 μέτρων και μήκους 8 μέτρων στη βάση της.
Στην παλαιότερη όπερα του Νοτίου Ημισφαιρίου
Κατεβαίνοντας την Whites Road και αφήνοντας πίσω μου τον λόφο του Donkin Reserve και του φάρου, πρόσεξα ένα βικτωριανό κτήριο σε ροζ και λευκό χρώμα που ήταν αδύνατον να μην το προσέξει κάποιος. Επρόκειτο για το «Port Elizabeth Opera House» που λειτούργησε το 1892 για να ανακηρυχθεί εθνικό μνημείο το 1980. Είναι το παλαιότερο θέατρο της «Μαύρης Ηπείρου» και του Νοτίου Ημισφαιρίου και στην τοποθεσία αυτή κρεμούσαν πριν χτιστεί το θέατρο οι αρχές τους θανατοποινίτες, με αποτέλεσμα να σώζονται ουκ ολίγες αναφορές και θρύλοι για εμφανίσεις φαντασμάτων στην περιοχή.
Τα εγκαίνια του θεάτρου, το κτήριο του οποίου κατασκευάστηκε σε σχέδιο του αρχιτέκτονα G.W. Smith, έγιναν την 1η Δεκεμβρίου 1892 από τον δήμαρχο McIlwraith και η πρώτη παράσταση που δόθηκε στο «κομψότερο θέατρο του κόσμου», όπως είχε χαρακτηριστεί, ήταν έργο του Sir James Matthew Barrie. Αν το όνομα αυτό σε κάποιους δεν λέει τίποτε, ο Barrie ήταν ο δημιουργός του Peter Pan. Το έργο αυτό ήταν το «Walker, London» που είχε ανέβει νωρίτερα εκείνη τη χρονιά με πρωταγωνίστρια μια νεαρή ηθοποιό, την Mary Ansell, η οποία δύο χρόνια αργότερα, στις 9 Ιουλίου 1894, θα γινόταν σύζυγος του Barrie δανείζοντας έκτοτε το όνομά της σε πολλούς γυναικείους χαρακτήρες έργων του δημιουργού του Peter Pan.
Τα πρώτα 12 χρόνια, προτού χρησιμοποιηθεί γκάζι, το θέατρο λειτουργούσε με το φως των κεριών (ακόμη και ο σιδηρόδρομος στην πόλη πέρασε δύο χρόνια μετά τα εγκαίνια του θεάτρου). Το 1916 η «African Consolidated Theaters» απέκτησε το θέατρο και το χρησιμοποίησε ως κινηματογράφο και 50 χρόνια αργότερα το αγόρασε η «Cape Provincial Administration», η οποία και το ανακαίνισε και το έθεσε τον επόμενο χρόνο (1967) σε λειτουργία.
Η Βιβλιοθήκη
Μια υαλογραφία σε ένα από τα ομορφότερα κτήρια του Πορτ Ελίζαμπεθ παριστάνει το κεφάλι ενός άνδρα στην τρίτη ηλικία, με ύφος και ντύσιμο που μαρτυρεί εξέχουσα κοινωνικοοικονομική θέση για τα δεδομένα του 19ου αιώνα. Πρόκειται για τον William Savage, έμπορο που γεννήθηκε το 1824 στο Κεντ και ήλθε στα 25 του στο Πορτ Ελίζαμπεθ. Επρόκειτο για τον δωρητή του ακινήτου που έγινε το επιβλητικό μέγαρο της Δημοτικής Βιβλιοθήκης της πόλης, με ένα από τα κύρια κτήρια του συγκροτήματος, το Savage Memorial Hall, να παίρνει το όνομά του από αυτόν. Ο αρχιτεκτονικός διαγωνισμός προκηρύχθηκε το 1897 και 6 χρόνια αργότερα το έργο είχε ολοκληρωθεί.
Ο πρώτος μάρτυρας του Αφρικανικού Εθνικού Κογκρέσου
Μία από τις σημαντικότερες πλατείες του Πορτ Ελίζαμπεθ είναι η πλατεία η οποία φιλοξενεί το δημαρχείο και για τον λόγο αυτό ώς το 2010 λεγόταν Πλατεία Δημαρχείου. Από τότε, η επίσημη ονομασία της είναι Πλατεία Βαϊσίλε Μίνι. Από αυτήν την πλατεία θα έπαιρνα την τελευταία ημέρα στην πόλη και το λεωφορείο για τον επόμενο σταθμό μου στα δυτικά.
Ο Βαϊσίλε Μίνι ήταν ένας μαύρος ακτιβιστής, συνδικαλιστής, τραγουδιστής, καθώς και το πρώτο μέλος του Αφρικανικού Εθνικού Μετώπου που εκτελέστηκε, το 1964, σε ηλικία 44 ετών, από το καθεστώς του απαρτχάιντ. Ήταν ακόμη μέλος του "Ουμκόντο βε Σίσβε", του ένοπλου βραχίονα του Αφρικανικού Εθνικού Κογκρέσου που ευθυνόταν και για μια σειρά βομβιστικών επιθέσεων όπως, για παράδειγμα, το 1983 κοντά στο Γενικό Επιτελείο Αεροπορίας στην Πραιτώρια με 19 νεκρούς και 217 τραυματίες, το 1986 σε παραλιακό μπαρ του Ντέρμπαν με 3 νεκρούς και 69 τραυματίες (ο δράστης Ρόμπερτ ΜακΜπράιντ καταδικάστηκε σε θάνατο, αμνηστεύθηκε και στην συνέχεια έγινε αξιωματικός της αστυνομίας), το 1987 σε δικαστήριο του Γιοχάνεσμπουργκ με 3 αστυνομικούς νεκρούς και 15 τραυματίες και σε κέντρο ναυτικών επιχειρήσεων στην ίδια πόλη με έναν νεκρό και 68 τραυματίες.
Ο Μίνι συνελήφθη το 1963 και τον Μάρτιο του 1964 καταδικάστηκε σε θάνατο. Η απόφαση του δικαστηρίου ξεσήκωσε αντιδράσεις σε όλον τον κόσμο και μεταξύ άλλων του Νάσερ εκ μέρους του Κινήματος των Αδεσμεύτων, του γενικού γραμματέα του ΟΗΕ Ου Θαντ και της Ειδικής Επιτροπής του ΟΗΕ κατά του απαρτχάιντ. Ο Βαϊσίλε Μίνι οδηγήθηκε στην αγχόνη στις 6 Νοεμβρίου του ίδιου έτους τραγουδώντας με την μπάσα φωνή του από το κελί του και τους διαδρόμους της φυλακής μέχρι τον τόπο εκτέλεσής του επαναστατικά τραγούδια.
Το βικτωριανό δημαρχείο
Το δημαρχείο του Πορτ Ελίζαμπεθ δεν είναι ένα απλό δημαρχείο. Οι χρήσεις του είναι αρκετές. Πέραν της αίθουσας του δημοτικού συμβουλίου ή των γραφείων των δημοτικών υπαλλήλων, περιλαμβάνει μια αίθουσα κονσέρτων χωρητικότητας 165 ακροατών, μια κινηματογραφική αίθουσα 300 θέσεων και μια αίθουσα υποδοχής 200 προσκεκλημένων. Περισσότερο όμως εντυπωσιάζει το ίδιο το κτήριο, το οποίο χτίστηκε στα μέσα του 19ου αιώνα στην Πλατεία Αγοράς καθώς και το εντυπωσιακό ρολόι που προστέθηκε μερικά χρόνια αργότερα. Το ύφος του συνάδει απόλυτα με το άγαλμα της βασίλισσας Βικτωρίας στην ίδια πλατεία (στην οποία οργανώνονται κάθε τόσο συναυλίες) καθώς είναι ένα κομψό δείγμα της βικτωριανής νεοκλασικής αρχιτεκτονικής, αλλά και με το μαρμάρινο αντίγραφο του "Σταυρού του Ντιάζ" το οποίο δώρησε στην πόλη η πορτογαλική κυβέρνηση σε ανάμνηση της άφιξης του Βαρθολομαίου Ντιάζ στον Κόλπο Αλγκόα το 1488.
Ψυχαγωγία στην παραλιακή
Ένα μέρος που προσελκύει πολλούς τουρίστες είναι το Boardwalk στην παραλιακή οδό, με θέα τον Κόλπο Αλγκόα και τον Ινδικό Ωκεανό. Στον τεράστιο αυτό ημιυπαίθριο χώρο λειτουργούν δεκάδες εστιατόρια, από πολυτελή με εξωτικά πιάτα με ψάρια και θαλασσινά μέχρι φαστφουντάδικα γεμάτα με παιδιά και οικογένειες, αρκετά καφέ και μπαρ με ήρεμους ρυθμούς για κοκτέιλ και μπύρες, καταστήματα με παγωτά, όπου είτε είναι κάποιος μόνος του είτε με παρέα θα περάσει ευχάριστα την ώρα του. Στον ίδιο αυτό χώρο λειτουργούν ακόμη δεκάδες καταστήματα που πουλάνε από επώνυμες φίρμες ενδυμάτων και κοσμήματα μέχρι αθλητικά είδη, σύνεργα και στολές σέρφινγκ, βιβλία και βεβαίως είδη αφρικανικής τέχνης, διακόσμησης και σουβενίρ για ενθύμια ή δώρα. Εδώ, το κεφάλαιο “αναψυχή” περιέχει από κινηματογράφους, ζωντανές παραστάσεις, χορευτικά σιντριβάνια με λέιζερ, νεροτσουλήθρες και καρουσέλ για τα παιδιά μέχρι καζίνο και πεντάστερο ξενοδοχείο.
Συναντώντας ώς το τέλος του ταξιδιού μου αρκετούς τουρίστες, σε μουσεία, αξιοθέατα, ξενοδοχεία και αλλού, σχεδόν όλοι ανέφεραν το Πορτ Ελίζαμπεθ μεταξύ των πρώτων τους προορισμών που τους εντυπωσίασαν στην Νότια Αφρική και τον ευρύτερο αφρικανικό Νότο.
