Άρχισε να συλλέγει σε ηλικία 10 χρόνων. Έχοντας κληρονομήσει το πάθος από τον πατέρα του, ηγετική φυσιογνωμία του ΕΑΜ στην Αιτωλοακαρνανία, ο Χρήστος Μοσχανδρέου έφτασε πια στην οριμότητά του να διαθέτει γύρω στις 12 αξιοπρόσεκτες συλλογές έργων τέχνης, βιβλίων, νομισμάτων ακόμα και πιάτων. Ωστόσο, θεωρεί ότι η τέχνη πρέπει να ανήκει σε όλους και "ο σοβαρός συλλέκτης προτιμάει να δωρίζει" προκειμένου να διασώζει πολύτιμους πολιτιστικούς θησαυρούς.
Κάπως έτσι, πριν από 20 χρόνια ίδρυσε την Πινακοθήκη Σύγχρονης Τέχνης Αιτωλοακαρνανίας Χρήστου και Σοφίας Μοσχανδρέου στη γενέτηρά του, το Μεσολόγγι, η οποία διαθέτει μια μεγάλη συλλογή έργων Ελλήνων εικαστικών αλλά και σπουδαία εκδοτική δραστηριότητα. Πραγματοποιεί εκπαιδευτικά προγράμματα, εκδηλώσεις και εκθέσεις από τις συλλογές της σε δημοτικές πινακοθήκες της χώρας.
"Οι πολίτες, όπου κι αν βρίσκονται, και στις πιο δυσπρόσιτες περιοχές, πρέπει να έχουν επικοινωνία με τη σύγχρονη τέχνη" λέει ο Χρήστος Μοσχανδρέου καθώς μας ξεναγεί στις συλλογές και στην Πινακοθήκη που φέρει το όνομά του. Μας μιλάει για τον ρόλο και το πάθος του συλλέκτη, για έργα τέχνης και ταπεινά αντικείμενα, για την τέχνη και το χρηματιστήριό της, ταυτόχρονα διατυπώνει την ανησυχία του για τις συλλογές των ελληνικών τραπεζών που πέρασαν σε ξένους ιδιώτες και μας βοηθά να κατανοήσουμε πώς η ιδιωτική συνθήκη του συλλέγειν μπορεί να αποκτήσει συλλογικό πρόσημο.
Πότε, πώς αποφασίσατε να γίνετε συλλέκτης;
Ένας συλλέκτης, για να είναι σοβαρός, θα πρέπει να είναι πολύ διαβασμένος, καλά πληροφορημένος και να σέβεται από το σπουδαιότερο έργο τέχνης μέχρι και το πιο ταπεινό αντικείμενο, ακόμα και μια ταπεινή προκήρυξη που μπορεί να χάνεται στο βάθος του χρόνου. Συλλέκτης δεν γίνεται κανείς από απόφαση. Είναι μια πηγαία και αυθόρμητη συμπεριφορά κάθε ανθρώπου που θέλει να συμπεριλάβει σ' αυτά που κατ’ αρχάς αγαπά καθετί που συμπληρώνει την ενότητα της συλλογής του. Εγώ θυμάμαι τον εαυτό μου από 10 χρόνων παιδί που μάζευα και φύλαγα σε μια γωνιά του σπιτιού που γεννηθήκαμε στο Μεσολόγγι διάφορα αντικείμενα, από στρατιωτάκια μολυβένια και τσίγκινους ποδοσφαιριστές μέχρι τις οικογενειακές φωτογραφίες, οι οποίες είναι στη συλλογή μου. Θυμάμαι ότι και τα τρία αγαπημένα μου αδέλφια με αποκαλούσαν "φωλιά". Αυτό το πάθος, που ήταν φωλιασμένο στην ψυχή μου, εκδηλώθηκε επιθετικά την περίοδο που απέκτησα οικονομική αυτοδυναμία. Άρχισα προγραμματισμένα να επικεντρώνομαι σε έργα τέχνης αποκλειστικά Ελλήνων δημιουργών. Η συλλογή της ελληνικής ζωγραφικής του 19ου και του 20ού αιώνα απαρτίζεται από αντιπροσωπευτικά έργα του 80% των Ελλήνων ζωγράφων.
Το “σαράκι” του συλλέγειν από πού προήλθε;
Πιστεύω από τον πατέρα μου Πάνο, ο οποίος, μέσα στις πενιχρές οικονομικές δυνατότητές του λόγω της πολυμελούς οικογένειας και των γενικότερων συνθηκώς εκείνης της εποχής, συγκέντρωνε βιβλία και γραμματόσημα. Αριστερός, αγωνιστής της Αντίστασης από τους επώνυμους στην περιοχή του Μεσολογγίου, μας εμφύσησε την αγάπη κατ’ αρχάς προς την πατρίδα, τον σεβασμό στον άνθρωπο και την κοινωνική προσφορά και μας έμαθε να αγαπάμε την τέχνη και τα γράμματα. Ήταν το πρότυπό μου. Τα γραμματόσημά του τα έχω όλα. Ο πατέρας μου είχε τα γραμματόσημα της περιόδου του Αγρινίου με τις σφραγίδες του ΕΑΜ κι εγώ, στη μνήμη του και στη μνήμη των εξαδέλφων μου που εκτέλεσαν οι Γερμανοί στη Ναύπακτο, επί 25 χρόνια συνέλλεγα ό,τι σημαντικό υλικό υπήρχε από την περίοδο της Κατοχής. Σε μία δημοπρασία απέκτησα όλα τα γραμματόσημα του ΕΑΜ. Έχω επίσης συγκεντρώσει όλα τα χαρτονομίσματα που κυκλοφόρησαν στην Κατοχή, αφίσες, προκηρύξεις, εφημερίδες, σχέδια του Κοντόπουλου από την Αθήνα του λιμού, όλες τις εκδόσεις του ΕΑΜ με ξυλογραφίες επώνυμων χαρακτών. Όλο αυτό το υλικό θα παρουσιαστεί στη Δημοτική Πινακοθήκη Κέρκυρας, με την οποία έχουμε πολύ στενές πολιτιστικές σχέσεις, το 2018. Ευτυχώς, ο δήμαρχος Κώστας Νικολούζος αποδέχτηκε την πρότασή μας να ξεκινήσει από την Κέρκυρα η παρουσίαση του υλικού αυτής της μοναδικής περιόδου.
Γιατί τη χαρακτηρίζετε μοναδική περίοδο;
Είναι μοναδική και ξεχωρίζει ακόμη ως ορόσημο της ιστορικής παρουσίας του ελληνισμού. Το ΕΑΜ κατόρθωσε να ενώσει τους Έλληνες εναντίον του κατακτητή, οι οποίοι θυσιάστηκαν με γενναιότητα και λεβεντιά για την ελευθερία της πατρίδας. Το ΕΑΜ ανήκει σε όλους μας και μακάρι να παραδειγματίζονται όλες οι πολιτικές ηγεσίες της χώρας από αυτό.
Πόσες συλλογές έχετε;
Συγκροτημένες συλλογές είναι γύρω στις 12. Είναι ελληνική λαϊκή ζωγραφική του 19ου και του 20ού αιώνα, ελληνική χαρακτική, γύρω στα 550 βιβλία με αυθεντικά χαρακτικά του Γαλάνη, του Κογεβίνα, όλα του Τάσου, του Βαρλάμου, του Φασιανού, του Τσόκλη, του Γκίκα, του Τσαρούχη αλλά και των πιο σύγχρονων. Επίσης, ελληνική γλυπτική, όπως και δύο συλλογές ελληνικού χαρτονομίσματος και ελληνικού νομίσματος από τη σύσταση του νεοελληνικού κράτους. Μία από τις πιο ολοκληρωμένες συλλογές που διαθέτω είναι αυτή των πιάτων που ξεκινάει από την περίοδο του Όθωνα μέχρι τη σημερινή. Σ’ αυτή τη συλλογή περιλαμβάνονται και όλα τα φιλελληνικά πιάτα που κυκλοφόρησαν στη Γαλλία. Τη θεωρώ σημαντική γιατί μέσα απ' αυτά τα πιάτα βλέπει κανείς όλη την Ιστορία μας από τα οθωνικά χρόνια μέχρι σήμερα. Για τη γενέτηρά μου, το Μεσολόγγι, συγκέντρωσα αντικείμενα, βιβλία, λιθογραφίες, φωτογραφίες που αφορούν στην ιστορία του, τα οποία έχουν εκτεθεί στη Δημοτική Πινακοθήκη Θεσσαλονίκης και την Πινακοθήκη Χρήστου και Σοφίας Μοσχανδρέου στο Μεσολόγγι το 2003. Τέλος, έχω συγκεντρώσει τις περισσότερες βιβλιοφιλικές εκδόσεις των μεγάλων Ελλήνων ποιητών, Σικελιανού, Παλαμά, Σεφέρη, Ελύτη, Ρίτσου, Εγγονόπουλου, Εμπειρίκου κ.ά. Επίσης έχω συγκεντρώσει λιθογραφίες του 1912-13, όπως και του 1940.
Ο συλλέκτης δωρίζει; Πουλάει;
Ένας σοβαρός συλλέκτης προτιμάει να δωρίζει από το να πουλάει. Εγώ χαρίζω. Βέβαια, κατανοώ αν κάποιος βρεθεί σε οικονομική δυσπραγία να πουλήσει έργα. Ξέρω ότι ο συλλέκτης πουλάει με πόνο ψυχής. Φίλοι μου συλλέκτες πλήττονται που αναγκάζονται μέσα σ' αυτή την τρομακτική κρίση που βιώνουμε να πουλάνε εξαιρετικά έργα με τα οποία έχουν συμβιώσει για χρόνια.
Υπάρχει έντονη η αίσθηση ιδιοκτησίας σε έναν συλλέκτη;
Όχι, ο σοβαρός συλλέκτης αισθάνεται ότι έχει την υποχρέωση να προστατεύει και να διαφυλάσσει τις συλλογές του. Ωστόσο, επειδή η τέχνη πρέπει να ανήκει σε όλους, μεγάλοι Έλληνες συλλέκτες έχουν διαφυλάξει τις συλλογές τους δωρίζοντάς τες στα μεγάλα μουσεία μας. Με αυτό τον τρόπο διαφυλάσσονται οι πολιτιστικοί μας θησαυροί. Εδώ θα πρέπει να εκφράσω την έντονη ανησυχία μου για τις ανεκτίμητες συλλογές των ελληνικών τραπεζών, τα πλειοψηφικά πακέτα των οποίων ανήκουν πλέον σε ξένους ιδιοκτήτες. Αυτό μου δημιουργεί την αίσθηση ότι κινδυνεύουν αυτές οι πολύτιμες συλλογές να "μεταναστεύσουν" σε άγνωστους προορισμούς. Κατά τη γνώμη μου, θα πρέπει η κυβέρνηση να μπλοκάρει, ακόμη και ως ιδέα που κυοφορείται, το να φύγουν οι συλλογές των τραπεζών από τη χώρα ή να μεταπωληθούν ή να μεταφερθούν σε διάφορα μουσεία της υφηλίου.
Υπάρχει όμως και το χρηματιστήριο της τέχνης.
Θεωρώ αδιανόητο να χρησιμοποιείται η τέχνη ως βαποράκι άνομων συμφερόντων. Αυτοί που το κάνουν δεν είναι συλλέκτες, μικρέμποροι είναι, δεν έχουν συναισθηματική σχέση με την τέχνη, δεν διαθέτουν αισθητική αγωγή.
Εσείς γι' αυτό δημιουργήσατε την πινακοθήκη που φέρει το όνομά σας στο Μεσολόγγι;
Τη δημιούργησα γιατί, όπως σας είπα, η τέχνη ανήκει σε όλους μας. Όταν πριν από είκοσι χρόνια ανήγγειλα τη δημιουργία της, όλοι θεωρούσαν ότι ήταν ένα πυροτέχνημα, ένας εφήμερος λόγος. Σήμερα πια, και με ψηλά το κεφάλι και με ξεκάθαρο τρόπο, έχω να λέω ότι δεν ζητήσαμε και δεν πήραμε ούτε ένα ευρώ είτε από κρατικούς φορείς, είτε από Τοπική Αυτοδιοίκηση ή ΕΣΠΑ, αλλά χρηματοδοτήθηκε και χρηματοδοτείται μόνο από την οικογένειά μου και εμένα. Στεγάζεται σε ένα ιστορικό κτήριο του Μεσολογγίου του 1830-35, το οποίο διαθέτει όλες τις σύγχρονες προδιαγραφές. Όλο αυτό το διάστημα έχουμε επικεντρώσει σε εκπαιδευτικά προγράμματα, εκδόσεις και εκδηλώσεις σε όλη την Ελλάδα. Κάθε χρόνο διοργανώνουμε εκθεσεις από τις συλλογές της Πινακοθήκης σε δημοτικές πινακοθήκες σε όλη τη χώρα κι αυτό γιατί πιστεύουμε ότι οι πολίτες, όπου κι αν βρίσκονται, και στις πιο δυσπρόσιτες περιοχές, πρέπει να έχουν επικοινωνία με τη σύγχρονη τέχνη. Στρατηγική μας επίσης είναι η στήριξη νέων, ζώντων Ελλήνων δημιουργών, που δίνουν αγώνα σ' αυτή την πολύ δύσκολη περίοδο της κρίσης. Όσο για την τελευταία μας έκθεση, θα φιλοξενηθεί στην ΑΣΚΤ από τις 11 Δεκεμβρίου και περιλαμβάνει έργα που αποτυπώνουν την Πινακοθήκη μας από γνωστούς Έλληνες ζωγράφους, Σόρογκα, Φασιανό, Χάρο, Δάφνη Αγγελίδη, Γουρζή, Δρογώση, Παπούλα κ.ά. Αυτή η έκθεση μας κάνει περήφανους, γιατί ο εικαστικός κόσμος της χώρας δημιούργησε με πολύ μεγάλη αγάπη ειδικά γι' αυτή την Πινακοθήκη του Μεσολογγίου.
Xρήστος Μοσχανδρέου
Πριν από 20 χρόνια ίδρυσε την Πινακοθήκη Σύγχρονης Τέχνης Αιτωλοακαρνανίας Χρήστου και Σοφίας Μοσχανδρέου στη γενέτηρά του, το Μεσολόγγι, η οποία διαθέτει μια μεγάλη συλλογή έργων Ελλήνων εικαστικών αλλά και σπουδαία εκδοτική δραστηριότητα
