Ανακάλυψα κάποτε σε μια διδακτορική διατριβή για τους Ελληνες μετανάστες στη Γαλλία στις αρχές του 20ού αιώνα πως η ορθόδοξη εκκλησία του Αγίου Στεφάνου στο Παρίσι διαθέτει ηλεκτρονικό αρχείο των πιστοποιητικών γάμου της παροικίας. Ίσως λοιπόν, ψάχνοντας δι' αλληλογραφίας, να έβρισκα τα ίχνη του Χανιώτη παππού μου, που πολύ πριν το 1924 είχε εγκατασταθεί εκεί, ασκώντας το επάγγελμα του ράφτη - συνήθης απασχόληση για Έλληνα μέτοικο, μια και ο σύλλογος των Ελλήνων ραπτών διεσώθη και τον πρόλαβα στην ελληνική κοινότητα του Παρισιού στις αρχές της δεκαετίας του 1980. Το πέρασμα ενός ανθρώπου, που δεν τον γνώρισα, για τον οποίον ελάχιστες αφηγήσεις υπάρχουν, φοβούμαι ότι σβήνεται. Ο W.G. Sebald γράφει για το πόσο λίγα πράγματα θυμάται κανείς, πώς κατευθυνόμαστε σταθερά στη λήθη με κάθε ζωή που σβήνει και πώς η ιστορία αναρίθμητων τόπων και πραγμάτων δεν έχει κανένα δικαίωμα στη μνήμη, δεν ακούστηκε ποτέ, δεν περιγράφηκε ποτέ...
Ευφρόσυνο αντίδοτο στο αμείλικτο «άδειασμα» της ιστορίας είναι το βιβλίο του Σωτήρη Άξελ Βαλντέν Από τη Λαπωνία στην Ακρόπολη, όπου ο συγγραφέας αφηγείται τη ζωή του πατέρα του. Ο Gottfried Wallden, Σουηδός, γιος σιδηροδρομικού υπαλλήλου, βρέθηκε στην Ελλάδα το 1942 ως οικονομικός υπεύθυνος του Ερυθρού Σταυρού για να συμβάλει στην ανθρωπιστική επιχείρηση για την αντιμετώπιση της πείνας. Μετά τον πόλεμο εγκαταστάθηκε στην Αθήνα, αφού παντρεύτηκε Ελληνίδα.
Αμερόληπτη γλώσσα
Με τον τρόπο και τις τεχνικές της τεκμηρίωσης του ακαδημαϊκού ανθρώπου που είναι ο συγγραφέας του και με την ξερή -στεγνή σχεδόν- και αμερόληπτη γλώσσα του επιστήμονα -τίποτα το πομπώδες δεν υπάρχει- διαχειρίζεται ένα πλήθος τεκμηρίων εγγράφων, ημερολογίων των προγόνων του -ο παππούς του Όσκαρ κρατούσε ημερολόγιο-, καταφέρνει να ανασυστήσει το πέρασμα ενός ανθρώπου, την εποχή του, τους τόπους όπου βρέθηκε. Με παραρτήματα, λεπτομέρειες, ένθετα, προβάλλονται σαν με μαγικό φανό περιοχές της Λαπωνίας, της Σουηδίας, της Νορμανδίας στη Γαλλία, όπου πήγε για γυμνασιακές σπουδές ο ήρωας του βιβλίου. Η «μικρή ιστορία» με το προνόμιο της αυστηρής τεκμηρίωσης. Στον αντίποδα των αναμνήσεων ενός Ευρωπαίου, του Στέφαν Τσβάιχ που εκείνος, εξόριστος, έγραφε από μνήμης.
Η αλήθεια της κοινής ιστορίας
Ο συγγραφέας το αφιερώνει στα παιδιά του, για «τις σουηδικές τους ρίζες και τον παππού που δεν γνώρισαν». Αξίζει να διαβαστεί όμως από κάθε Ευρωπαίο και κάθε Έλληνα εννοείται, αφού αποκαλύπτει με εντιμότητα και επιστημονική επάρκεια τον πλούτο και την αλήθεια της κοινής μας ιστορίας. Πόσες φορές διασταυρώνονται με την εμπειρία αυτού του ανθρώπου προσωπικές αναγνώσεις, αντηχήσεις γεγονότων! Από το ταξίδι του Νιλς Χόλγκερσον και τη συγκίνηση που προκαλεί - όχι μόνο στους Σουηδούς η αναφορά του - τα ταξίδια με το Orient Express την εποχή του πολέμου, τα γράμματα από τον μύλο του Αλφόνς Ντοντέ και ο Αββάς Μαρτέν - τι μεταφορά για να περιγραφεί η επίσκεψη στο κτήριο που εκρατείτο ως δωσίλογος ο διοικητής της Τραπέζης της Ελλάδος, «ηλιοκαμμένος» κρατούμενος μια και διατηρούσε μάλλον τη δυνατότητα περιπάτων στις αθηναϊκές γειτονιές. Ο κόμης Folke Bernadotte και η Σουηδική δυναστεία - μου θύμισαν τα εφηβικά μου αναγνώσματα για την Ντεζιρέ, την πρώτη αγάπη του Ναπολέοντα και σύζυγο του στρατάρχη που ανανέωσε τη δυναστεία.
Εξονυχιστικός έλεγχος
Με ένταση και φωτοσκιάσεις και βάθος για τους χαρακτήρες, συναγωνίζεται ένα νεωτερικό μυθιστόρημα που θα μπορούσε να γραφεί για το ίδιο θέμα. Εξονυχιστικός έλεγχος των προθέσεων, των γεγονότων, των ευθυνών, από την έκδοση ενός διαζυγίου μέχρι την εκτέλεση των Γερμανών στρατιωτικών διοικητών της Κρήτης, από το προσωπικό γεγονός της στέρησης της δυνατότητας του απολυτηρίου στις τιμές των εισιτηρίων για ένα ταξίδι από τη Γαλλία στη Σουηδία, του τι μπορούσε να φάει κανείς σε ένα καλό εστιατόριο στην Αθήνα στην Κατοχή, τις σχέσεις με την υψηλή κοινωνία των Αθηνών, τι χρειαζόταν για να εκδοθεί άδεια εμπορικού αντιπροσώπου, τεκμηριωμένα και με την ποιότητα και το ήθος ενός προσωπικού άθλου κατά της λήθης και του θανάτου. Η συγκίνηση, η οργή, η κατανόηση, η αντικειμενικότητα, ο σεβασμός στον κάθε άνθρωπο καθιστούν το βιβλίο ένα εξαιρετικό επίτευγμα, μια προσφορά ηθικής τάξεως.
"Από τη Λαπωνία στην Ακρόπολη. Η ευρωπαϊκή διαδρομή ενός Σουηδού στον 20ό αιώνα" του
Άξελ Σωτήρη Βαλντέν
εκδ. Πόλις, 2017
Σελ. 464, τιμή 20 ευρώ
