Στην παγκόσμια θεατρογραφία, η περίπτωση ενός χαρακτήρα που δεν είναι λευκός, που είναι νέγρος για παράδειγμα, ήταν σπανιότατο φαινόμενο. Έχουμε βέβαια τον Οθέλο, τον κεντρικό ήρωα της τραγωδίας του Σαίξπηρ. Έγραψε ο μεγάλος ελισαβετιανός συγγραφέας με τόση έμπνευση και μαστοριά αυτόν τον ρόλο, αλλά και το ομώνυμο έργο, που πραγματικά πήρε την εκδίκησή του για όλες τις ρατσιστικές αποσιωπήσεις των έγχρωμων πλασμάτων που, για την κυρίαρχη λευκή φυλή, δεν ήταν και τόσο... άνθρωποι ώστε να τους συμπεριλάβει στην περιοχή της θεατρικής δημιουργίας. Να σημειώσουμε και έναν άλλο νέγρο - ρόλο: τον Αφρικανό πρίγκιπα στο έργο «Oroonoko», του Τόμας Σάρδεν, στα 1695. Βεβαίως να επισημάνουμε ότι αυτούς τους «έγχρωμους ρόλους» τους έπαιζαν πάντα λευκοί ηθοποιοί, που με τη βοήθεια του μακιγιάζ αποκαθιστούσαν το αληθοφανές του πράγματος.
Το έργο, όμως, που αξιοποίησε έναν μαύρο ως ρόλο για να χτυπήσει το φαινόμενο του ρατσισμού είναι η θρυλική «Καλύβα του μπάρμπα Θωμά», της Χάριετ Μπίτσερ Στόου, το 1852. Σταθμός στην κατηγορία των θεατρικών έργων που στηλιτεύουν τον ρατσισμό, είναι αναμφισβήτητα και ο «Αυτοκράτορας Τζόουνς» (1920) του Ευγένιου Ο’Νηλ, αλλά και το άλλο σπουδαίο έργο του, το «Όλα τα παιδιά του Θεού έχουν φτερά» (1924).
Γύρω στο 1940, οι νέγροι - ρόλοι δεν συναντώνται πια κατ’ εξαίρεσιν, ή ως μεμονωμένες περιπτώσεις. Τους συναντάμε στις παραγωγές του Μπρόντγουεϊ ως ισότιμα μέρη της διανομής, που διασφαλίζουν χαρακτηριστικά που μόνον ένας έγχρωμος συγκεντρώνει. Τότε ιδρύεται το Αμέρικαν Νίγκρο Θίατερ (1940) και αργότερα, το 1967, το Νίγκρο Ανσάμπλ Κόμπανι, που πολεμούν τον φυλετικό ρατσισμό μέσα από τα έργα που ανεβάζουν.
Έχει ενδιαφέρον, όμως, να δούμε πώς αντιμετωπίστηκε το θέμα του ρατσισμού στα καθ’ ημάς. Πώς το θέμα της μετανάστευσης των Ελλήνων προς την Αμερική, κατά την περίοδο των αρχών του 20ού αιώνα, ευαισθητοποίησε τον ελληνικό Καραγκιόζη. Παρουσίαζαν οι καραγκιοζοπαίχτες πολλές παραστάσεις που είχαν θέμα τα δεινά που υφίσταντο οι συμπατριώτες μας εξαιτίας της ρατσιστικής αντιμετώπισης που συναντούσαν στον προορισμό των ονείρων τους. Ο πιο ονομαστός από αυτούς ήταν ο καραγκιοζοπαίχτης Ντίνος Θεοδωρόπουλος, ο οποίος ακολούθησε το ρεύμα των μεταναστών και βρέθηκε στις ΗΠΑ παρασταίνοντας τον αγαπημένο καραγκιόζη για τους μετανάστες. Μεγάλη του επιτυχία υπήρξε το έργο «Ο Καραγκιόζης στο Καστιγγάρι». Θέμα του, η επιτυχία του Καραγκιόζη να περάσει μαζί με τον “μπάρμπα Γιώργο” τον έλεγχο που γινόταν στο νησάκι Καστιγγάρι, έξω από τη Νέα Υόρκη, που αποτελούσε τόπο διαλογής των μεταναστών.
Τις ημέρες που διανύουμε, η χώρα μας έγινε τόπος προσέλευσης των μεταναστών. Απέναντι, λοιπόν, στον ρατσισμό που αναπτύχθηκε με την καθοδήγηση ναζιστικών, ακροδεξιών και συντηρητικών κομμάτων και προσώπων, έρχεται πάλι το θέατρο να καταθέσει τον αντιρατσιστικό του λόγο. Πολλές παραστάσεις βλέπουν τα φώτα της σκηνής, τόσο σε αυτόνομες ιδιωτικές προσπάθειες όσο και στις κρατικές σκηνές. Στη σκηνή του Εθνικού Θεάτρου είχε πρωτοπαρουσιαστεί το υπέροχο έργο του Βασίλη Κατσικονούρη «Το γάλα».
Να σημειώσουμε την πρωτοβουλία της Ένωσης Αφρικανών Γυναικών, η οποία, μαζί με το Πανελλήνιο Δίκτυο για το Θέατρο στην Εκπαίδευση και την Ακτιβιστική Ομάδα Θεάτρου του Καταπιεσμένου παρουσίασαν την παράσταση «Όχι στον ρατσισμό από κούνια». Να θυμίσουμε και το Αντιφασιστικό Φεστιβάλ Παραστατικών Τεχνών που διοργάνωσε το 2014 το Αυτοδιαχειριζόμενο Θέατρο Εμπρός, στο πρόγραμμα του οποίου υπήρχαν πολλές παραστάσεις με αντιρατσιστικό περιεχόμενο και συμμετοχή πολλών μεταναστευτικών κοινοτήτων στη χώρα μας. Σπουδαία στιγμή αποτέλεσε και το ανέβασμα του ανεπανάληπτου και προφητικού (για το θέμα της μετανάστευσης προς τη χώρα μας) έργου του αξέχαστου Δημήτρη Κεχαΐδη «Το τάβλι» από δύο έγχρωμους ηθοποιούς, τον Στέφανο Μουαγκέ και τον Σαμουήλ Ακίνολα, που ερμήνευσαν μοναδικά τον Φώντα και τον Κόλια.
Βεβαίως αυτού του είδους οι παραστάσεις ενοχλούν. Όταν, λοιπόν, χρυσαυγίτης βουλευτής ζήτησε να απαγορευτεί η αντιρατσιστική κοινωνική δράση «Φόβος - Ρατσισμός Στοπ» του ΚΘΒΕ και του Εθνικού Θεάτρου, που είχε σκοπό να ευαισθητοποιήσει τους μαθητές απέναντι στον κίνδυνο του φασισμού και του ρατσισμού, οι ηθοποιοί απάντησαν καθαρά: «Η τέχνη του θεάτρου είναι όπλο που στοχεύει στην αφύπνιση των συνειδήσεων. Αυτό το όπλο δεν θα το παραδώσουμε ποτέ!».
Πάνος Σκουρολιάκος, μέλος της Κ.Ε. του ΣΥΡΙΖΑ και βουλευτής της Περιφέρειας Αττικής
