ΜΑΝΩΛΗΣ ΛΥΔΑΚΗΣ, Η πλάνη, εκδόσεις Αλεξάνδρεια, σελ. 285
Στο μυθιστόρημα του Μανώλη Λυδάκη όλα ξεκινούν και τελειώνουν με μια παλιά κιτρινισμένη φωτογραφία, που δείχνει ένα ζευγάρι σε μια πλατεία με ευκαλύπτους και δύο σχεδόν όμοια αγοράκια να κοιτάζουν σοβαρά το φακό. Μια ταλαιπωρημένη φωτογραφία που ταξίδεψε στο χρόνο σε τσέπες, τσάντες και παλιές βαλίτσες, αδιάσειστη απόδειξη ότι κάποτε υπήρξαν δυο παιδιά που ζούσαν μαζί, σ’ ένα σπίτι, σε μια πόλη, σε ένα νησί, στην πραγματική ή φανταστική Χώρα.
Όπως και στο προηγούμενο βιβλίο του ο συγγραφέας αξιοποιεί αφηγηματικά την ιδιοσυστασία και την ιστορική και μυθολογική καταγωγή του τόπου του. Η περίκλειστη Παλιά πόλη, εσωστρεφής και απόκοσμη, με τους ετερόνομους μικρόκοσμους εγκιβωτισμένους στη μεγαδομή του ενετικού τείχους, τη λαβυρινθώδη συντακτική δομή και το εκτεταμένο δίκτυο υπόγειων στοών, αποτελεί το ιδανικό χωρικό πλαίσιο για να εντάξει την πλοκή του μυθιστορήματός του που έχει στοιχεία περιπέτειας, αστυνομικού θρίλερ, ψυχογραφήματος, κοινωνικού σχολιασμού και πολιτικής ίντριγκας.
Στην αφήγηση συμπλέκονται το πραγματικό και το φαντασιακό, το αισθητό και το υπεραισθητό, ο ρεαλισμός και η αλληγορία. Ο ήρωας του, ένας παροπλισμένος αρχιτέκτονας, εμφορούμενος από ακοίμητες ενοχές και τρομώδεις φόβους, παραπαίει και χάνεται στους ασύμβατους κύκλους της μνήμης και της λήθης. Σκοτεινός και μυστηριώδης, απόμακρος και ανεξιχνίαστος σχεδόν υπνοβατεί παγιδευμένος στην κινούμενη άμμο των παραισθήσεων και των εφιαλτών. Η φωτογραφία που θα πέσει στα χέρια του, ενός σπιτιού άγνωστου και ταυτόχρονα ανεξήγητα οικείου, θα τον εμπλέξει ανεπίγνωστα στο αμφιβόλου προθέσεων «Σχέδιο» στο οποίο μετέχει μεταξύ άλλων και ο πατέρας του. Στην φιλόδοξη επιχειρηματική πρόταση, της δήθεν ανάπλασης και εξυγίανσης κάποιας περιοχής της Χώρας, που στην πραγματικότητα εξυπηρετεί σκοτεινά συμφέροντα και αποσκοπεί στο κέρδος. Αυτή η φωτογραφία του ερειπωμένου διώροφου, που θα βρει στο φάκελο μαζί με άλλες, θα τον ξυπνήσει από τον λήθαργο. Λειτουργώντας σαν αιφνίδιο ανακλητικό σοκ, θα φέρει στην επιφάνεια αδέσποτες αισθητήριες μνήμες και εικόνες ενός άγνωστου παρελθόντος ενταφιασμένες για χρόνια στην κρύπτη του ενδόμυχου εαυτού.
Ενώ η αφήγηση στην αρχή βραδυπορεί καθώς ο ήρωας αδρανεί εγκλωβισμένος σε ένα διαρκές πένθος που τον ναρκώνει και τον αφοπλίζει, όταν αποβιβαστεί από το καράβι στη Χώρα η δράση θα αποκτήσει καταιγιστικούς ρυθμούς και μια ακολουθία από μυστηριώδεις εξελίξεις, απρόβλεπτες ανατροπές και συνωμοσίες θα κρατήσει αμείωτο το ενδιαφέρον του αναγνώστη μέχρι την τελευταία σελίδα.
Ο ήρωας για δυο μερόνυχτα κινείται πυρετικά στο σώμα της πόλης ακολουθώντας τις αόρατες διαδρομές της διαπλοκής, της εξουσίας και του χρήματος. Εισβάλλει στην απαλλοτριωμένη περιοχή του Σχεδίου, περιπλανάται στους δρόμους και στα εγκαταλειμμένα από τους κατοίκους τους σπίτια, βλέπει την αγωνία και τη συντριβή τους, συναντά τους εμπλεκόμενους στο έργο, τον Εργολάβο και τον Δήμαρχο, και παράλληλα καταδύεται στις υπόγειες στοές εισδύοντας στα άδυτα ενός απόκρυφου κόσμου, πραγματικού και αλληγορικού, αναζητώντας στο χώρο και στα πρόσωπα τα αποτυπώματα και της δικής του ζωής. Η διασύνδεσή του με το Σχέδιο και η αναζήτηση της ταυτότητάς του θα τον φέρουν αντιμέτωπο με μια σειρά από ευρήματα και αποκαλύψεις που ενώ εξηγούν ταυτόχρονα συσκοτίζουν το απολεσθέν για χρόνια παρελθόν του.
Η μυρωδιά από το γιασεμί, ένα μπλε ποδηλατάκι, δύο συνομήλικα αγοράκια, δυο γυναίκες που διεκδικούν τον ίδιο άντρα, ένα σκοτεινό, υγρό υπόγειο, μια κλειδωμένη ντουλάπα και ένας σχεδόν άγνωστος άντρας, ο πατέρας του. Ο πρώην επαναστάτης, μετέπειτα επιφανής πολιτικός και χρηματιστής που εξαγόρασε την αντιστασιακή του δράση στα χρόνια της δικτατορίας με πολιτική καριέρα, δύναμη και δόξα ξεπουλώντας συντρόφους και ιδεολογίες. Όλα αυτά και άλλα πολλά είναι τα κομμάτια ενός παζλ που τη μια στιγμή συντίθενται δίνοντας μια εναργή εικόνα, για να διαλυθούν αμέσως μετά σε συντρίμμια.
Στο αφηγηματικό σύμπαν του μυθιστορήματος δεν υπάρχει ελπίδα λύτρωσης καθώς η απληστία του χρήματος, η βαναυσότητα της εξουσίας, η διάχυση της διαφθοράς, η ματαιότητα του έρωτα εξαρθρώνουν τα πάντα. Στη Χώρα η ζωή βουλιάζει σε ένα τέλμα δυσώδες και ακίνητο που δεν αφήνει περιθώρια αντίστασης ή διαφυγής. Στο κείμενο η Εταιρεία, το Γραφείο, ο Εργολάβος, ο Δήμαρχος, το Σχέδιο είναι κύρια ουσιαστικά. Πίσω από την ουδετερότητα και την ανωνυμία τους κρύβονται ιδιοτελή οικονομικά συμφέροντα. Ανάλγητοι καιροσκόποι, φίλαυτοι αριβίστες και παντοδύναμοι εξουσιαστικοί μηχανισμοί κινούν τα νήματα. Στον αντίποδα ένας κόσμος υπόγειος, τιμωρός, οργισμένος, απολυταρχικός, κινείται στα όρια. Χειραγωγείται και παραπλανάται, εξεγείρεται και εξοντώνεται. Οι επαναστάτες θα εκτελέσουν τους παράγοντες του Σχεδίου χωρίς να κατορθώσουν να αποκαταστήσουν το δίκαιο ή την ηθική τάξη. Ο θάνατος των ενόχων δεν θα σταματήσει το έργο και οι μπουλντόζες θα συνεχίσουν απτόητες την κατεδάφιση των σπιτιών στη φλεγόμενη Χώρα.
Όταν «η εποχή των ψεμάτων και της πλάνης τελειώσει». Όταν η πίστη των κατοίκων σε ένα δίκαιο αγώνα εξαντληθεί και η απεγνωσμένη αντίσταση στη φαυλότητα και στην ανομία κάποιων ανυπότακτων, μοιραίων και αναλώσιμων, καμφθεί. Όταν το καράβι σαλπάρει, ο ήρωας επιτέλους γαληνεμένος και ελεύθερος θα ταξιδέψει χωρίς αντιστάσεις και αγωνίες για εκεί που δεν υπάρχει ούτε θλίψη, ούτε πένθος. Μόνο σκοτάδι και σιωπή.
Για τη Νήπενθο...
Μαρία Μοίρα, αρχιτέκτονας και διδάσκει στο ΤΕΙ της Αθήνας
