Τους τελευταίους μήνες ξαναδιάβασα, ή πρωτοδιάβασα, με πραγματική αναγνωστική βουλιμία, κάμποσα βιβλία του Anatole France, ανάμεσά τους και την Histoire Comique (δεν ξέρω αν αυτό το έργο, που είναι απ' τα καλύτερα του Γάλλου, έχει μεταφραστεί στα ελληνικά και πώς - ο τίτλος θα μπορούσε να αποδοθεί ως Θεατρική Ιστορία, πάντως όχι Κωμική Ιστορία), που την είχα διαβάσει πριν χρόνια, μα που τώρα την ένιωσα βαθύτερα. Μεταφράζω ένα χωρίο, που μου εντυπώθηκε ιδιαίτερα: “Κατά την τελευταία του παραμονή στη Χάγη, είχε κάποιες εμπειρίες που του έδειξαν πόσο δυνατός ήταν ο έρωτάς του για τη Φηλικία. Απόκτησε γυναίκες που θεωρούνταν ευχάριστες και όμορφες. Καμιά τους όμως [παραλείπω τα ονόματα που παραθέτει ο France] δεν του έδωσε στην ηδονή μιαν αίσθηση πληρότητας. Δίπλα τους νοσταλγούσε τη Φηλικία και ανακάλυπτε πως από όλες τις γυναίκες μόνον εκείνην επιθυμούσε. Δίχως αυτές τις γυναίκες [παραλείπω ξανά τα ονόματα], δεν θα γνώριζε ποτές του ολόκληρη την αξία που είχε για αυτόν η Φηλικία. Αν μείνουμε στις λέξεις, την απάτησε. Αυτός είναι εδώ ο όρος... Αλλά αν δούμε τα πράγματα λίγο καλύτερα, δεν την απάτησε. Την αναζήτησε, την αναζήτησε έξω απ' την ίδια και κατάλαβε πως δεν θα την έβρισκε παρά μόνο στην ίδια”. Αμέσως σκέφθηκε το καβαφικό “Εν απογνώσει”:
Τον έχασ’ εντελώς. Και τώρα πια ζητεί
στα χείλη καθενός καινούριου εραστή
τα χείλη τα δικά του· στην ένωσι με κάθε
καινούριον εραστή ζητεί να πλανηθεί
πως είναι ο ίδιος νέος, πως δίδεται σ’ εκείνον.
Τον έχασ’ εντελώς, σαν να μη υπήρχε καν.
Γιατί ήθελε -είπ’ εκείνος- ήθελε να σωθεί
απ’ την στιγματισμένη, την νοσηρά ηδονή·
απ’ την στιγματισμένη, του αίσχους ηδονή.
Ήταν καιρός ακόμη -ως είπε- να σωθεί.
Τον έχασ’ εντελώς, σαν να μη υπήρχε καν.
Aπό την φαντασίαν, από τες παραισθήσεις
στα χείλη άλλων νέων τα χείλη του ζητεί·
γυρεύει να αισθανθεί ξανά τον έρωτά του
Ας αφήσουμε την ομοερωτική διάσταση του καβαφικού ποιήματος. Η θεματική και στα δύο κείμενα είναι η ίδια. Κι οι δύο συγγραφείς επιχειρούν μια ψυχογραφική σπουδή της ερωτικής εμμονής και της αποκλειστικότητας που κάθε αυθεντικός έρωτας κουβαλά μέσα του αλλά και απαιτεί. Ας ξαναπώ εν παρόδω πως τα καθαρά ηδονιστικά ποιήματα του Αλεξανδρινού δεν είναι τα καλύτερά του. Μόνον όταν ο αισθησιασμός συμπλέκεται με κάποιο βαθύτερο ψυχικό στοιχείο -όπως εδώ-, δικαιώνονται και αισθητικά τα ποιήματα αυτής της κατηγορίας.
Το ερώτημα που προκύπτει κι εδώ είναι αν εμπνέεται ο Καβάφης από τον France. Πιστεύω πως είναι πολύ πιθανόν. Ο France, άλλωστε, ήταν ο πλέον προσφιλής του Καβάφη συγγραφέας. Στην βιβλιοθήκη του Αλεξανδρινού απαριθμώ είκοσι τίτλους έργων του, ανάμεσά τους και την Histoire Comique.
Το βέβαιο είναι ένα: ο Καβάφης οφείλει τον ψυχολογικό ρεαλισμό του στην πεζογραφία της εποχής. Αυτόν τον ψυχολογικό ρεαλισμό τον εισάγει -πρώτος αυτός- στην ποίηση, ως ισχυρό αντίδοτο στην τότε λυρικοπάθεια.
