"Η Εθνική Βιβλιοθήκη στη νέα περίοδο της ιστορίας της θα συμβάλλει αποφασιστικά στο να γίνει η πνευματική ζωή του τόπου πλουσιότερη" λέει ο Σταύρος Ζουμπουλάκης, πρόεδρος του Εφορευτικού Συμβουλίου της ΕΒΕ.
"Σήμερα η Εθνική Βιβλιοθήκη καλείται να ανατρέψει μια κατάσταση δεκαετιών, ανασυντάσσει τις δυνάμεις της, αναλαμβάνει βήμα - βήμα τον ρόλο που της αναλογεί, τον ρόλο που στερήθηκε η ίδια, αλλά και στέρησε από την ελληνική κοινωνία" προσθέτει από την πλευρά του ο διευθυντής της Φίλιππος Τσιμπόγλου.
Οι δύο επικεφαλής της, λίγες ημέρες πριν από την επίσημη τελετή παράδοσης από το Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος στο Ελληνικό Δημόσιο, μιλούν για τις προοπτικές και τον ρόλο του κορυφαίου πνευματικού οργανισμού της χώρας στην καινούργια στέγη στο Κέντρο Πολιτισμού ΙΣΝ στο Φαληρικό Δέλτα.
Συνέντευξη στην Πόλυ Κρημνιώτη
* Λίγες ημέρες πριν από την παράδοση του νέου κτηρίου αισθάνεστε ότι συμμετέχετε σε μια ιστορική στιγμή; Ποια στοιχεία συγκροτούν την ιστορικότητα της στιγμής;
Σταύρος Ζουμπουλάκης: Δεν υπάρχει σοβαρή πολιτιστική ζωή χωρίς Εθνική Βιβλιοθήκη και μεγάλες εν γένει Βιβλιοθήκες. Πώς θα γίνεται η έρευνα στις ανθρωπιστικές σπουδές, πού θα γράφονται τα βιβλία, οι μελέτες και οι διδακτορικές διατριβές; Πιστεύουμε, λοιπόν, ότι η ΕΒΕ, στη νέα περίοδο της ιστορίας της, θα συμβάλει αποφασιστικά στο να γίνει η πνευματική ζωή του τόπου πλουσιότερη. Από αυτή την άποψη, πρόκειται για μια ιστορική στιγμή ή, καλύτερα, για μια ιστορική ελπίδα.
Φίλιππος Τσιμπόγλου: Ζούμε το ξεκίνημα μιας νέας εποχής στην ιστορία της Εθνικής Βιβλιοθήκης. Αυτές οι ιστορικές «στιγμές» παρουσιάζονται μια φορά στα εκατό χρόνια. Η προηγούμενη «στιγμή» ήταν το 1903, με το ξεκίνημα της λειτουργίας του Βαλλιανείου. Σήμερα η Εθνική Βιβλιοθήκη, χάρη στη δωρεά, χάρη στο νέο της σπίτι, καλείται να ανατρέψει μια κατάσταση δεκαετιών, ανασυντάσσει τις δυνάμεις της, αναλαμβάνει βήμα - βήμα τον ρόλο που της αναλογεί, τον ρόλο που στερήθηκε η ίδια, αλλά και στέρησε από την ελληνική κοινωνία.
* Ως επικεφαλής της Εθνικής Βιβλιοθήκης, της κιβωτού γνώσης και πολιτισμού του έθνους, ποιος θεωρείτε ότι είναι ο ρόλος και οι προοπτικές της στον 21ο αιώνα;
Φ.Τ.: Η Εθνική Βιβλιοθήκη συνεχίζει να είναι ο θεματοφύλακας του καταγεγραμμένου ελληνικού πολιτισμού. Όμως, η συλλογοκεντρική της διάσταση διευρύνεται και επεκτείνεται σε όλα τα διαθέσιμα είδη, χειρόγραφα, έντυπα, ηλεκτρονικά, διαδικτυακά. Παράλληλα, μετατοπίζει σταδιακά το κέντρο βάρους της στην ανάπτυξη ψηφιακών υπηρεσιών, ηγέτιδα ενός δικτύου βιβλιοθηκών που απλώνεται στη χώρα, αλλά και όπου ο ελληνισμός αποτελεί στοιχείο πολιτισμού, ενισχύοντας την έννοια και την πράξη της μάθησης του «απλού» πολίτη και της μελέτης του (δυνητικού) ερευνητή.
* Μετακομίζετε από ένα κληροδότημα σε ένα κτήριο δωρεά. Ποια η σημασία της δωρεάς στον Πολιτισμό και ποιος ο ρόλος του κράτους στην εγγύηση του δημόσιου χαρακτήρα του πολιτισμού και της ΕΒΕ ειδικότερα;
Φ.Τ.: Όσο οι δωρεές δεν συνοδεύονται από άμεσες ή έμμεσες προσπάθειες αμφισβήτησης της αυτοτέλειας του πολιτιστικού φορέα και της αποστολής του είναι καλοδεχούμενες. Ακόμη και τότε όμως, δεν παύει η συχνότητα και το μέγεθος των δωρεών να συνιστούν μέτρο αξιολόγησης της κρατικής ανεπάρκειας, έλλειψης ή απουσίας. Η εγγύηση του δημόσιου χαρακτήρα της Εθνικής Βιβλιοθήκης είναι συνάρτηση δύο παραγόντων, πρώτον της ικανότητας και του χαρακτήρα των ανθρώπων που την υπηρετούν εντός και εκτός ΕΒΕ και δεύτερον της ενεργού υποστήριξής της από την Πολιτεία. Κανένα από τα δύο δεν είναι αρκετό από μόνο του.
* Η πρόσβαση στην πληροφορία, τη γνώση, στον Πολιτισμό και στα επιστημονικά επιτεύγματα θεωρείται θεμελιώδες ανθρώπινο δικαίωμα. Πώς η Εθνική Βιβλιοθήκη διασφαλίζει αυτό το δικαίωμα;
Φ.Τ.: Θεσπίζοντας αρχές όπως η ανοιχτή και ισότιμη πρόσβαση στη γνώση και η παροχή πληροφοριακής παιδείας, εξασφαλίζοντας τις προϋποθέσεις όπως οι επαρκείς τακτικοί προϋπολογισμοί, η ανεύρεση πόρων και η στελέχωση με κατάλληλες ειδικότητες, θωρακίζοντας αυτές τις δυνατότητες με τη διά βίου μάθηση και εκπαίδευση του προσωπικού και τέλος με την ανάπτυξη και διεύρυνση του κοινού, με το άνοιγμα της ΕΒΕ στην κοινωνία των δυνητικών χρηστών της, στις πολυάριθμες ομάδες «μη χρηστών» που σήμερα δεν γνωρίζουν τι μπορεί να τους προσφέρει η Εθνική τους Βιβλιοθήκη.
* Τι θα απολαμβάνει ο επισκέπτης - αναγνώστης στο νέο κτήριο της ΕΒΕ που δεν μπορούσαν να του παρέχουν οι υποδομές του Βαλλιάνειου;
Φ.Τ.: Είναι άδικο να συγκρίνουμε τις υποδομές του Βαλλιανείου του 1903 με τις υπερσύγχρονες υποδομές στο νέο κτήριο της ΕΒΕ στο Κέντρο Πολιτισμού Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος. Το Βαλλιάνειο περιορίζεται σε 90 θέσεις αναγνωστηρίου, ενώ στο νέο σπίτι της ΕΒΕ μπορούν να εξυπηρετηθούν ταυτόχρονα πάνω από 1.000 επισκέπτες, αναγνώστες, μελετητές. Διαθέτει έναν άνετο χώρο 5.000 τετραγωνικών μέτρων για το νέο δανειστικό τμήμα της ΕΒΕ, που θα παραμένει, υπό προϋποθέσεις επαρκούς στελέχωσης, ανοιχτό στο ευρύ κοινό όλων των ηλικιών, από παιδιά και ενήλικες, όλη την εβδομάδα και κυρίως τα σαββατοκύριακα. Προσφέρεται ελεύθερα για ενημέρωση, μάθηση, ψυχαγωγία, διαθέτει στούντιο ηχογράφησης, κατασκευών και πειραματισμού, άνετους χώρους αναγνωστηρίων για τους ερευνητές και ειδικά αναγνωστήρια για τους θησαυρούς της ΕΒΕ.
* Δεν συνηθίζεται οι Εθνικές Βιβλιοθήκες σε όλον τον κόσμο να διαθέτουν δανειστικό τμήμα. Εσείς πώς πήρατε αυτή την απόφαση; Τι εξυπηρετεί και πώς θα στελεχώνεται;
Δημιουργείται ένα δανειστικό τμήμα στην ΕΒΕ για να λειτουργήσει ως πρότυπο πειραματισμού και διάδοσης βέλτιστων πρακτικών που θα μπορούν να διαδοθούν και να εφαρμοστούν από τις υπόλοιπες λαϊκές βιβλιοθήκες, δημόσιες και δημοτικές, σε όλη τη χώρα. Αν το επίπεδο των βιβλιοθηκών της χώρας μας ήταν ανάλογο των υπόλοιπων ευρωπαϊκών χωρών, ίσως να μην υπήρχε ανάγκη για τέτοιο τμήμα στην ΕΒΕ. Η ανάπτυξη του δανειστικού τμήματος θα συμβάλει αποφασιστικά στην ενίσχυση όλων των λαϊκών βιβλιοθηκών, τόσο αυτών που γειτονεύουν, όσο και αυτών που βρίσκονται στην Περιφέρεια.
Η ΕΒΕ ήδη αναπτύσσει καθημερινά δεσμούς με αυτές τις βιβλιοθήκες μέσω του Δικτύου Ελληνικών Βιβλιοθηκών, με επισκέψεις του προσωπικού της σε 104 βιβλιοθήκες σε όλη τη χώρα, με την καλοκαιρινή εκστρατεία για την ανάγνωση και τη δημιουργικότητα, που είναι αποτέλεσμα συνεργασίας 150 βιβλιοθηκών, με προγράμματα για την τεχνολογική υποδομή των λαϊκών βιβλιοθηκών.
* Έχει διευκρινιστεί η λειτουργία της Δημόσιας Βιβλιοθήκης εντός του σώματος της ΕΒΕ θεσμικά και λειτουργικά;
Φ.Τ.: Μην μπερδευόμαστε. Δεν υπάρχει Δημόσια Βιβλιοθήκη εντός της ΕΒΕ. Υπάρχει ένα νέο τμήμα που είναι δανειστικό και αφορά μια νέα υπηρεσία της ΕΒΕ που δημιουργεί μια συλλογή, διακριτή από την υπόλοιπη μη δανειστική συλλογή, και απευθύνεται στο ευρύτερο κοινό.
* Τι προβλέπει ο σχεδιασμός για το Βαλλιάνειο. Ποιο το χρονοδιάγραμμα παράδοσής του στην αθηναϊκή κοινωνία και με ποιο ρόλο; Πόσο θα κοστίσει;
Σ.Ζ.: Το Βαλλιάνειο θα παραμείνει ζωντανό κομμάτι της ΕΒΕ. Δεν θα γίνει άδειο όστρακο, ούτε απλώς ένα μουσείο της τυπογραφίας, του βιβλίου ή ό,τι άλλο. Θα λειτουργεί το εξαίρετο αναγνωστήριό του και θα έρχεται εδώ κόσμος να διαβάζει. Θα υπάρχει μια συλλογή με βιβλία αναφοράς και με μια μικρή, αλλά καλή επιλογή από τα μεγάλα έργα της παγκόσμιας γραμματείας. Θα υπάρχουν χώροι εκθέσεων, καφέ και πολλά άλλα. Πρέπει βεβαίως να προηγηθούν έργα αποκατάστασης του κτηρίου. Είναι νωρίς να μιλήσουμε αυτή τη στιγμή για χρονοδιάγραμμα και κόστος.
* Τι παρέχει το νέο κτήριο στην ίδια την ΕΒΕ;
Φ.Τ.: Παρέχει χώρους για να ανασάνει, να αναπτύξει παραδοσιακές υπηρεσίες που παρέμεναν ανενεργές, όπως έγκαιρη καταλογογράφηση, διαδανεισμό, συστηματική παροχή πληροφοριακής Παιδείας και νέες ψηφιακές υπηρεσίες, όπως ένα σύγχρονο κέντρο δεδομένων. Εξασφαλίζονται επιτέλους ιδανικές συνθήκες φύλαξης για τα χειρόγραφα, τα παλαίτυπα, τα αρχεία, τα έργα τέχνης (χαρακτικά), τους χάρτες, τα μικροφίλμ. Επίσης, σύγχρονα εργαστήρια και εξοπλισμό συντήρησης και ψηφιοποίησης των θησαυρών των συλλογών της, αλλά και τη συγκέντρωση σε έναν ενιαίο χώρο του μεγαλύτερου μέρους του προσωπικού της. Μας δίνει τη δυνατότητα εξυπηρέτησης φιλοξενούμενων ερευνητών και χώρους σεμιναρίων και εκπαίδευσης προσωπικού και κοινού όπως και χώρους εκδηλώσεων. Το νέο κτήριο δίνει τη δυνατότητα στην ΕΒΕ να ανοίξει την αγκαλιά της και τις υπηρεσίες της σε ασύγκριτα πολλαπλάσιους αναγνώστες.
* Είναι αποσαφηνισμένοι οι ρόλοι και οι χώροι μεταξύ Κέντρου Πολιτισμού και ΕΒΕ;
Σ.Ζ.: Ναι, σε μεγάλο βαθμό. Η καθημερινή συνύπαρξη θα αναδείξει ενδεχομένως και άλλα, που δεν τα είχαμε προβλέψει. Υπάρχει καλή θέληση από όλες τις πλευρές και θα αντιμετωπιστούν. Άλλωστε, ο κανονισμός λειτουργίας του ΚΠΙΣΝ μπορεί να αλλάζει με απόφαση του Δ.Σ. του ΚΠΙΣΝ, στο οποίο μετέχουν και εκπρόσωποι της ΕΒΕ και της ΕΛΣ, υποδεικνυόμενοι από τους ίδιους τους φορείς τους.
* Το νέο κτήριο θεωρείται επαρκές για να στεγάσει τις συλλογές της ΕΒΕ σήμερα και σε βάθος χρόνου;
Φ.Τ.: Το νέο κτήριο στεγάζει μεγάλο μέρος των συλλογών. Με την έναρξη λειτουργίας του κτηρίου θα καλύψει τα 15.000 από τα 20.000 τρεχούμενα μέτρα ραφιών που διαθέτει. Υπάρχει πρόνοια από την κατασκευή του κτηρίου με πάτωμα ειδικών προδιαγραφών για επέκταση των βιβλιοστασίων κατά 15.000 μέτρα ακόμα.
* Ποιος είναι ο εκτιμώμενος προϋπολογισμός λειτουργίας και ποιος ο απαραίτητος αριθμός εργαζομένων;
Φ.Τ.: Ο ετήσιος προϋπολογισμός της ΕΒΕ για τα επόμενα χρόνια έχει οριστεί στα 6.700.000 ευρώ. Σήμερα έχουμε 80 άτομα μόνιμο προσωπικό και 48 αποσπασμένους εκπαιδευτικούς. Για να μπορέσει να αρχίσει να λειτουργεί η Βιβλιοθήκη στον νέο χώρο, χρειάζονται 186 άτομα συνολικά. Όσο αναπτύσσονται οι λειτουργίες της θα μπορέσει να αποκτήσει τους 286 εργαζόμενους που προβλέπει το παράρτημα 11 της σύμβασης του Ελληνικού Δημοσίου με το Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος και αποτυπώνεται στον Νόμο 3785/2009.
* Το κτήριο της Λεωφόρου Αθηνών πως θα χρησιμοποιηθεί; Το κόστος λειτουργίας, συντήρησής του καθώς και εξόφλησης του δανείου για την αγορά του πόσο είναι; Θα επιβαρύνει τον προϋπολογισμό της ΕΒΕ;
Φ.Τ.: Το κτήριο της Λεωφόρου Αθηνών χρησιμοποιείται από την ημέρα που αποκτήθηκε. Στα βιβλιοστάσιά του φυλάσσονται πάνω από 160.000 τόμοι εφημερίδων και περιοδικών και θα συνεχίσουν να βρίσκονται εκεί. Η δόση του δανείου είναι 240.000 ευρώ ετησίως και κοινόχρηστα και δαπάνες λειτουργίας είναι 100.000 ευρώ ετησίως. Καλύπτονται από τον προϋπολογισμό που προαναφέραμε.
* Το δεύτερο αντίτυπο πού προβλέπεται να στεγαστεί με τον καινούργιο σχεδιασμό;
Φ.Τ.: Προβλέπεται να στεγαστεί στο Βαλλιάνειο, στο ιστορικό μεταλλικό βιβλιοστάσιο που σχεδιάστηκε από τον ίδιο τον Τσίλερ, αφού βεβαίως το κτήριο αποκατασταθεί, θωρακιστεί και εξασφαλιστούν οι μηχανισμοί ελεγχόμενων συνθηκών υγρασίας, θερμοκρασίας και φωτισμού.
* Ο νέος νόμος για την ΕΒΕ που ψηφίστηκε πρόσφατα ποιες αλλαγές προβλέπεται να φέρει και πώς αυτές θα λειτουργήσουν επ’ ωφελεία της;
Σ.Ζ.: Ο νέος νόμος για την ΕΒΕ είναι πολύ θετικό γεγονός και ικανοποιεί σε ποσοστό 90% και πάνω το πνεύμα, αλλά και τις συγκεκριμένες προτάσεις που υπέβαλε το Εφορευτικό Συμβούλιο, στο υπουργείο Παιδείας. Σας αναφέρω μερικά: Περιορίζει την αυθαιρεσία του εκάστοτε υπουργού στον ορισμό του Ε.Σ. και τον τρόπο επιλογής του γενικού διευθυντή, ενισχύει τις αρμοδιότητες του γενικού διευθυντή, αναθέτει στην ΕΒΕ τη συντονιστική ευθύνη του Εθνικού Δικτύου Βιβλιοθηκών, προβλέπει τη δημιουργία Εθνικού Αποθετηρίου και Αρχείου ψηφιακών δημοσιευμάτων και αναπτύσσει Εθνική Ψηφιακή Βιβλιοθήκη, προβλέπει τη λειτουργία της ως Εθνικού Βιβλιογραφικού και Καταλογογραφικού Κέντρου. Παράλληλα εντάσσει στην ΕΒΕ το Βιβλιολογικό Εργαστήριο Φίλιππος Ηλιού, ρυθμίζει την ύπαρξη δανειστικής βιβλιοθήκης, και άλλα πολλά.
Φ.Τ.: Το Εργαστήριο Φίλιππος Ηλιού αποτέλεσμα της αγάπης και της γνώσης ανθρώπων για το ελληνικό βιβλίο και την πορεία του, έρχεται να καλύψει ένα τεράστιο κενό που είχε αφήσει η ΕΒΕ. Έργο ζωής για τον Φίλιππο Ηλιού και τους συνεχιστές της προσπάθειας, έρχεται στην ΕΒΕ από το Μουσείο Μπενάκη και το ΜΙΕΤ - ΕΛΙΑ που μας το δώρισαν. Πρόκειται για έναν ανεκτίμητο θησαυρό.
* Πώς είναι η συνεργασία σας με την κυβέρνηση όλο αυτό το διάστημα;
Σ.Ζ.: Δεν πρόκειται για συνεργασία με την κυβέρνηση, αλλά με κυβερνήσεις. Προσωπικά συνεργάστηκα με πέντε διαδοχικούς υπουργούς Παιδείας. Με όλους η συνεργασία ήταν από πολύ καλή έως άριστη.
Φ.Τ.: Αυτό που μου δίνει ελπίδα πως η ΕΒΕ μπορεί να ανταποκριθεί στις προκλήσεις που έχει μπροστά της είναι ότι υποστηρίζεται από τουλάχιστον τέσσερις διαφορετικές συνθέσεις κυβερνήσεων σταθερά. Οι θετικές αποφάσεις που αφορούσαν την ΕΒΕ τηρήθηκαν και υλοποιήθηκαν από τις διαδοχικές κυβερνήσεις. Η συμμετοχή της ελληνικής Πολιτείας, το 2016-2017, στις δαπάνες μετεγκατάστασης με 5.000.000 ευρώ προς την ΕΒΕ, όσο δηλαδή και η δωρεά του Ιδρύματος Σ. Νιάρχος, και η σταθεροποίηση του προϋπολογισμού στο σημερινό επίπεδο εξασφαλίζουν τη βιωσιμότητα της ΕΒΕ και την ανάπτυξή της.
* Μετά το πέρας της μεταβατικής περιόδου είστε αισιόδοξοι ότι η ΕΒΕ θα αποτελέσει τον καθεδρικό του ελληνικού πολιτισμού παγκοσμίως;
Σ.Ζ.: Παραληρηματικές ιδέες μεγαλείου δεν χρειάζονται. Ναι, πιστεύουμε ότι η ΕΒΕ μπορεί να γίνει η απροσπέραστη βιβλιοθήκη διεθνώς σε ό,τι αφορά τον ελληνικό Πολιτισμό από τα προϊστορικά χρόνια μέχρι σήμερα και την πρόσληψη αυτού του Πολιτισμού από τις άλλες κουλτούρες.
* Πώς καλείται να χειρονομήσει η Εθνική Βιβλιοθήκη προς τον Αθηναίο πολίτη, τον κάτοικο της Ροδόπης, τον Έλληνα του Μόντρεαλ και όλους εν γένει τους μετέχοντες της ελληνικής Παιδείας και Πολιτισμού όπου κι αν κατοικούν στον πλανήτη;
Οργανώνεται, ενισχύεται, δυναμώνει και σταδιακά αναδεικνύεται σε κέντρο μελέτης του ελληνικού Πολιτισμού. Απλώνεται με όλες τις δυνάμεις της σε όλη τη χώρα και πέρα απ' αυτή, αξιοποιώντας ανθρώπινο δυναμικό και τεχνολογίες του μέλλοντος για να διαφυλάξει και να αναδείξει το ιστορικό παρελθόν, αλλά και τον πολιτισμό που δημιουργείται σήμερα. Ο δημόσιος χαρακτήρας της την εξοπλίζει, ώστε να απευθύνεται ισότιμα στους μετέχοντες της ελληνικής Παιδείας.
* Κύριε Ζουμπουλάκη, προεδρεύετε του Εφορευτικού Συμβουλίου τα κρίσιμα χρόνια της μετάβασης. Ποιο είναι το προσωπικό βίωμα αυτής της εμπειρίας;
Επιτρέψτε μου να σας πω ότι ανήκω σε εκείνους που, όταν αναλαμβάνουν μια δουλειά, θέλουν να την τελειώνουν. Χωρίς μεμψιμοιρίες, γκρίνιες, βραδυπορίες, λεπτεπίλεπτους δισταγμούς που είναι συχνά άλλοθι για να μη γίνεται η δουλειά. Νιώθω, λοιπόν, μεγάλη ικανοποίηση που η δουλειά ολοκληρώνεται και σε κάποιο ελάχιστο ποσοστό βοήθησα και εγώ μαζί με τα υπόλοιπα μέλη του Ε.Σ. Τα μεγάλα έργα, όπως αυτό εν προκειμένω, δεν είναι ποτέ προϊόν ενός ή δύο ανθρώπων, αλλά αποτέλεσμα της συνεργασίας, της ικανότητας, του μόχθου, της επινοητικότητας πολλών ανθρώπων και φορέων. Επιπλέον, σε μια χώρα χωρίς στέρεες θεσμικές υποδομές, όπως η δική μας, χρειάζεται και λίγη ή πολλή τύχη. Την είχαμε και αυτή με το μέρος μας.
* Κύριε Τσιμπόγλου, έπειτα από τρία χρόνια στη διεύθυνση της ΕΒΕ πιστεύετε ότι άξιζε τον κόπο να εγκαταλείψετε μια “στρωμένη” ζωή και καριέρα στην Κύπρο για χάρη της ΕΒΕ;
Άξιζε. Δεν επικαλούμαι άγνοια κινδύνου. Γνώριζα ότι θα χάσω υλικές απολαβές, αλλά ήταν μια συνειδητή απόφαση. Αυτό που δεν μπορούσα να φανταστώ είναι η ανταμοιβή που κάθε μέρα εισπράττω ζώντας μέσα στους θησαυρούς της ΕΒΕ και προσπαθώντας μαζί με τους ανθρώπους της να την αναστήσουμε.
