Με τον Χριστόφορο Μηλιώνη γνωριστήκαμε στα μέσα της δεκαετίας του '70. Το καλοκαίρι του '76 δημοσιεύτηκε ένα από τα τακτικά αφιερώματα του περιοδικού “Αντί” στο βιβλίο και στις αποτιμήσεις της χρονιάς είχα αναφέρει τα πεζά του με τον τίτλο “Ακροκεραύνια”, σχολιάζοντάς τα τελείως επιγραμματικά, με μερικές μόνο αράδες. Το τηλεφώνημα που δέχτηκα από εκείνον μάλλον ήταν περισσότερο διερευνητικό. Παρακινημένος από τον Αλέξανδρο Αργυρίου, ο οποίος επίσης συμμετείχε με κριτική αποτίμησή του στο αφιέρωμα, ο Χριστόφορος ήθελε να μάθει λίγα ακόμα για το πώς μου είχε φανεί το βιβλίο του: «Σε σας τους νέους λένε τίποτε αυτά;» με ρώτησε, με τον χιουμοριστικό και λίγο πειραχτικό τρόπο που πάντοτε τον χαρακτήριζε. Φιλιώσαμε πάντως λίγο καιρό αργότερα, μερικούς μήνες ίσως, όταν συναντηθήκαμε ως συνεργάτες στις στήλες της φιλολογικής Καθημερινής και, στην πράγματι εμβληματική και (θα πρόσθετα) πολιτικά ανεξίθρησκη παρέα που σχηματίστηκε γύρω από τον Αλέξανδρο Κοτζιά.
Από την αρχή τον θυμάμαι για ορισμένα χαρακτηριστικά του που δεν αλλοιώθηκαν στα επόμενα (αρκετά) χρόνια. Ο Χριστόφορος προτιμούσε να μη μιλάει πολύ. Ήθελε να «αγοράζει», όπως λέει ο κοινός λόγος. Όταν όμως έκρινε ότι έπρεπε να συμβάλει στη συζήτηση ή όταν τον προσκαλούσαμε γι' αυτό, ήταν αξιοθαύμαστα ακριβής. Μιλούσε αργά, τονίζοντας και ολοκληρώνοντας την κάθε φράση του και, συνάμα, αυτοπεριοριζόταν έτσι να πει τα απαραίτητα και τα ουσιώδη. Νομίζω, με την πείρα των βιωμάτων από τη συνάφεια με τον άνθρωπο, όσων πολλών μαζεύτηκαν έκτοτε, ότι αυτός ο συγκρατημός του δεν ήταν αποτέλεσμα της φιλαργυρίας του στα λόγια. Ίσα - ίσα, υπήρξε στις καλές εποχές του '80 και του '90 ένας καθόλα χαρισματικός παραμυθάς, συνήθως με ευφρόσυνη και φιλοπαίγμονα διάθεση) αλλά η αποφυγή του ρητορεύειν ήταν αποτέλεσμα της ιδιοσυγκρασιακής του τάσης να είναι εχθρός του περιττού. Λίγα λόγια αρκούν!
Με μια έννοια, όχι ασύμβατη με την τέχνη του συγγραφέα, αυτή τη λιτότητα που χαρακτήριζε τον προφορικό του λόγο τη βρίσκουμε και στα γραπτά του Χριστόφορου. Του άρεσε να πατάει σε στέρεο έδαφος, να ξεκινάει από κάτι που είχε σχέση με τις αισθήσεις του -κάτι που είδε, που άκουσε, που ένιωσε, που διάβασε- και από εκεί να αφήνει να ενεργοποιείται η φαντασία του. Νομίζω ότι όσο κι αν ψάξει ένας μελετητής του έργου του, δύσκολα θα βρει οτιδήποτε, έστω κι ένα σχόλιό του, που να μη συνδέεται μ' ένα γεγονός. Και βέβαια, στα διηγήματα και στα μυθιστορήματά του απλωνόταν ώς εκεί που απλώνονταν τα βιώματά του, ώς εκεί που αναγνώριζε ότι οι αφηγήσεις του πηδάκιζαν από δικά του πράγματα. Ακόμα και τα Διηγήματα της Δοκιμασίας που ήταν η ακραία παραχώρησή του στην αφαίρεση του γαλλικού contre - roman, ήταν βαθιά ριζωμένα στο πνεύμα και στην αίσθηση ακινησίας και φόβου της εποχής της δικτατορίας. Όχι η τεχνική για την τεχνική, αλλά η τεχνική ως όχημα του βιώματος. Σε τέτοιο σημείο , ώστε όταν, παλαιότερα, προσπαθούσα να τον παρακινήσω να γράψει ένα μεγάλο αφήγημα, κάτι σαν «Το μόνο της ζωής του ταξίδιον» του Γεωργίου Βιζυηνού, ανατρέχοντας στα ριζώματα του οικογενειακού του δέντρου που τα απάρτιζαν, όπως έλεγε, δερματέμποροι εγκατεστημένοι από τον 19ο αιώνα στην Κωνσταντινούπολη, συναντούσα την άρνησή του. Μόνιμη επωδός του Χριστόφορου ήταν: «Πηγαίνω ώς εκεί που με πηγαίνει η φαντασία μου, όχι πιο πέρα». Και ήταν, όπως όλοι τον ξέραμε, αμετακίνητος σε τέτοια θέματα, θεωρώντας τα ηθικής τάξεως.
Και μήπως αυτός ο συγκρατημός του δεν έχει σχέση με το ότι υπήρξε ένας από τους πιο χαρισματικούς διηγηματογράφους μας του πανελληνίου στο δεύτερο μισό του 20ού αιώνα; Αυτή η στέρεή του απόφαση να αφηγηθεί τα «δικά» του δεν ήταν ένας από τους βασικότερους λόγους που τον έκαναν να μεταβάλλει την Ήπειρο, και ιδιαίτερα το Πωγώνι και τα Γιάννενα, σε μυθικό τόπο της λογοτεχνίας του, αποθέτοντας εκεί τα εναύσματα των περισσότερων ιστοριών του και δημιουργώντας εν ταυτώ το συγγραφικό του σύμπαν; Τον Χριστόφορο τον έδενε μια μαγική, ευτυχισμένη και τυραννισμένη μαζί, σχέση με το φυσικό τοπίο και με τους αυτόχθονες, όσους με πείσμα είχαν γαντζωθεί σ' αυτή την ορεινή και δυσπρόσιτη για πολλούς πατρίδα και αποτελούσαν (ακόμα και ως χαρακτήρες) μια προέκτασή της. Τραχείς, εσωστρεφείς, ενίοτε επιφυλακτικοί, με μια απροσδιόριστη θλίψη που την αύξαινε το αίμα της Ιστορίας, χυμένο άφθονα εκεί πάνω, ιδίως στη δεκαετία του 40. Άλλωστε, σ' αυτά τα μέρη δεν ξεκίνησε ο Εμφύλιος;
Αυτός ήταν ο κόσμος του, ο πραγματικός και ταυτόχρονα ο μυθικός, ο φανταστικός. Και μάλλον δεν είναι τυχαίο (και ίσως σχετικό με όλα αυτά) ότι σ' ένα σύντομο αυτοβιογραφικό του που το έδωσε στον φίλο του Γιώργο Παγανό, για τις ανάγκες μιας συγκριτικής μελέτης του τελευταίου για τον Μηλιώνη, τον Νίκο Μπακόλα και τον Ηλία Παπαδημητρακόπουλο, σημείωνε με έμφαση για το μοιραίο ενός γεγονότος που του έτυχε σε μικρή ηλικία: «Μικρός ήμουν φιλάσθενος [...] Σε βρεφική ηλικία λίγο έλειψε να 'διαβώ'[...], με πήραν από τα Γιάννενα στο χωριό για να πεθάνω στο σπίτι μας, αλλά, παρά προσδοκίαν, εγώ μόλις πήγα στο χωριό συνήλθα!»
Από τη μεγάλη παρέα που σχηματίστηκε στα τέλη του '70 με αρχές του '80, οι περισσότεροι της παλιάς φρουράς, αλλά και της νεότερης, έφυγαν πια ανεπιστρεπτί: Ο Αλέξανδρος Αργυρίου, ο Αλέξανδρος Κοτζιάς, ο Σπύρος Τσακνιάς, ο Παύλος Ζάννας, η Καίη Τσιτσέλη, ο Γιάννης Βαρβέρης τώρα ο Χριστόφορος. Ανατρέχοντας στα παλιότερα και κρατώντας το νήμα της παρουσίας όσων απάρτιζαν εκείνη την παρέα, νομίζω ότι εκείνος ήταν ίσως το πιο ανεξάρτητο, το πιο παλικαρίσιο και πεισματάρικο πνεύμα απ' όλους. Ο πιο ζυγισμένος θυμοσοφικά, αυτός που αντλούσε από το αρχέγονο και συνάμα ο πιο ανοιχτός στα πειράγματα, στο γέλιο. Σαν τέτοιο θα τον θυμόμαστε...
Αλέξης Ζήρας, κριτικός Λογοτεχνίας
