Αυτό το τρομερό και οριακό πεζό ποίημα του Σολωμού, η Γυναίκα της Ζάκυθος, παρέμενε στα αζήτητα εκατό χρόνια μετά τη γραφή του, μέχρι να το ανακαλύψει και να το δημοσιεύσει στα 1927 ο Κώστας Καιροφύλας.
Δύο είναι οι κύριες ερμηνευτικές σχολές αυτού του έργου: είτε πρόκειται για μια αλληγορία με στόχευση πολιτική είτε για προσωπική σάτιρα. Δεχόμενοι τη δεύτερη εκδοχή πρέπει να αναγνωρίσουμε, όπως το κάνει ο καθηγητής Λίνος Πολίτης, ότι «στη Γυναίκα... η σάτιρα μπορεί να ξεκινά από ένα πρόσωπο, προεκτείνεται όμως, ακτινοβολεί πιο μακριά, και υψώνεται σε μια σφαίρα καθολικότερη, υπερφυσικότερη, έτσι που η σύνδεση με το πραγματικό πρόσωπο να είναι πια εντελώς χαλαρή, τόσο που να μην ενδιαφέρει καν. Η σάτιρα ολόκληρη πραγματώνεται σε μια σφαίρα υπερατομική, και αυτό δικαιολογεί τον προφητικό και αποκαλυπτικό τόνο», συνεχίζει ο Λίνος Πολίτης, για να καταλήξει:
«Το πόσο λίγο προσωπική σάτιρα είναι, φαίνεται πιο καθαρά στα 'σημειώματα' του Σολωμού. Στα 'σημειώματα' παρουσιάζεται σαν κεντρική ιδέα ο Διάβολος, και τούτο μπορεί να μας βοηθήσει κάπως στην κατανόηση του έργου... Μακριά από την πρώτη αφορμή που το γέννησε, μακριά από τη χώρα του πραγματικού, ο ποιητής κινείται μες στην υπερφυσική σφαίρα όπου τα πάντα εξουσιάζει το πνεύμα του κακού. Από την ίδια κοσμική ουσία είναι πλασμένη και η Γυναίκα της Ζάκυθος, τρομαχτική στην ασκήμια και στην κακία της, μαύρη στην ψυχή της, στην οποία αναβρύζει η κακία του Σατανά, και όπου δεν έπεσε ποτέ η αποθυμιά του παραμικρού καλού».
Χρειάζεται άραγε να βρίσκουμε συνεχώς δικαιολογίες για τον προφητικό και αποκαλυπτικό τόνο ενός κειμένου όπως η Γυναίκα... του Σολωμού; Ο ποιητής γνώριζε πιθανότατα πολύ καλά κάτι που η δική μας εποχή έχει αρχίσει μόλις να διαπιστώνει: ότι η πραγματικότητα είναι πάντα μία. Οι αφορμές της, πολλές.
Σε κάθε περίπτωση, η Γυναίκα της Ζάκυθος είναι ένα κείμενο θεμελιακό και καταγωγικό, όχι μόνο της νεοελληνικής λογοτεχνίας αλλά και του ίδιου του προσώπου του νεοελληνικού πολιτισμού, της νεοελληνικής μας ταυτότητας, καθώς αντανακλά προς τα έξω και παγιώνει την εσωτερική σύγκρουση του Σολωμού, ανάλογη με την εσωτερική σύγκρουση ενός έθνους που γεννιέται: ανάμεσα σε δύο κουλτούρες (Ανατολή και Δύση), ανάμεσα σε δύο γλώσσες (τα ιταλικά και τα ελληνικά), ανάμεσα σε δύο γονεϊκές καταβολές (πληβεία μητέρα, αριστοκράτης πατέρας), ανάμεσα στην ανθρώπινη και στην τερατώδη πλευρά, που ο Σολωμός πρέπει να επιλέξει.
Όπως και αν έχει το πράγμα, η Γυναίκα... είναι το γυμνό κείμενο-σώμα μιας «αμίλητης» γραφής, που ζητά να το σκηνοθετήσουμε πρώτα εντός μας, ως ένα διαρκές γλωσσικό επεισόδιο, πριν το μεταφέρουμε στη σκηνή του θεάτρου, πριν το τοποθετήσουμε «απέναντι», το ντύσουμε, το στολίσουμε, το ευπρεπίσουμε...
Η θεατρική προσαρμογή, η σκηνοθεσία, ο σκηνικός χώρος, οι φωτισμοί του Δήμου Αβδελιώδη, στην Πειραιώς 260, στο πλαίσιο του Φεστιβάλ Αθηνών, μεταφέρουν, ευτυχώς, αυτήν την αίσθηση, ενός χειροποίητου, πήλινου, άψητου σκεύους, που το γνωρίζουμε μόνο από την τραχιά του αφή και τη χωματίλα που αναδίνει. Το ίδιο πολύτιμη είναι η εικαστική παρέμβαση με τα ενδύματα και τα αγάλματα του Αριστείδη Πατσόγλου. Αλλά και η συμβολή της μουσικής του ταλαντούχου Βαγγέλη Γιαννάκη, εκτελεσμένης ζωντανά (Αλέξανδρος Αβδελιώδης, πιάνο, Γιάννης Αβδελιώδης, μαντολίνο, μεταλλόφωνο, Γιάννης Βιλιώτης, μαντολίνο, μουσικά εφέ, Μυρτώ Γουζίου, βιολοντσέλο, Πάνος Δημητρακόπουλος, κανονάκι, Γιάννης Πλαγιαννάκος, κοντραμπάσο, Παναγιώτης Ράπτης, σαξόφωνο, σοπράνο).
Έτσι εγώ φαντάζομαι τη Γυναίκα... του Σολωμού, χωρίς ενδιάμεσες εικόνες - διαμεσολαβήσεις, και όπου: «ο ποιητής ενδύεται το προσωπείο του ιερομόναχου και κοιτάζει στα μάτια το Κακό, δίχως να το φοβάται. Το Κακό εδώ δεν είναι ο απέναντί μας, είναι ανάμεσά μας, μέσα μας». Αντιγράφω από το πρόγραμμα.
Το πιο ενδιαφέρον στοιχείο της παράστασης είναι ωστόσο η απόδοση του ρόλου της «Γυναίκας» από την Όλια Λαζαρίδου, ανορθόδοξα και ανατρεπτικά, σαν μιας «βελούδινης», υπόγειας, ονειρικής εκδοχής του «τέρατος», που σαγηνεύει και «κοιμίζει» το θύμα του πριν το κατασπαράξει. Δίπλα της οι Δήμητρα Κωτίδου και Δανάη Ρούσσου, ικανές μορφές του πραγματικού.
