Του Κώστα Καναβούρη
Λέω σήμερα να αφήσω κατά μέρος όλα τα χαλύβδινα που έχουν πέσει πάνω μας και μας βαραίνουν αφόρητα. Άγριο πράμα. Δεν είναι που σου σκοτεινιάζει τη ζωή, είναι που δεν προλαβαίνεις να κοιτάξεις γύρω σου («να κοιτάξω λίγο τα πλάγια μου» έλεγε η μητέρα μου, που ήξερε πολύ καλά την αξία μιας έστω στιγμής γαλήνης για να συνειδητοποιήσεις τον γύρω σου κόσμο και τον εαυτό σου μέσα σ' αυτόν). Είναι που δεν προλαβαίνεις να δεις ότι σου κλέβουν τη ζωή μ' έναν ύπουλο, σιωπηλό τρόπο πίσω από τις κραυγές, πίσω από τις μεγαλαυχίες, πίσω από την αποπνικτική οσμή των σκανδάλων και της διαφθοράς.
Βουίζει το κεφάλι σου και δεν προλαβαίνεις να δεις ούτε το βλέμμα ούτε το νεύμα του διπλανού σου, του φίλου σου. Κρίμα είναι. Ταπεινωτικό για όλους να κλείνεσαι «ανεπαισθήτως» μέσα στα τείχη που οι άλλοι χτίζουν για σένα. Και νομίζω ότι ο αγώνας για να κρατήσεις την ανθρωπιά σου είναι εξίσου δύσκολος, αλλά και εξίσου απαραίτητος με όλους τους άλλους αγώνες. Λέω λοιπόν σήμερα να αφήσω κατά μέρος όλα τα υπόλοιπα που μας ταλανίζουν και να θυμηθώ ένα σπαρακτικό ποίημα του Τσαρλς Μπουκόφσκι (μετ. Σώτη Τριανταφύλλου) που έχει τίτλο «Σε παρακαλώ». Δηλαδή μια ικεσία στο συμπαγές αμείλικτο του χρόνου που περνάει:
«Τώρα τελευταία, τις νύχτες, σκέφτομαι τα χρόνια και τις / γυναίκες που έφυγαν και χάθηκαν για πάντα / δεν με πειράζει που οι γυναίκες έφυγαν, ούτε καν τα / χρόνια που / χάθηκαν για πάντα / μου αρκεί / να βρούμε τώρα λίγη γαλήνη - ένα χρόνο γαλήνης, ένα / μήνα γαλήνης, μια βδομάδα γαλήνης - / όχι γαλήνη και ειρήνη για τον κόσμο - μόνο μια εγωιστική ιδέα γαλήνης / για μένα τον ίδιο / για να αφεθώ τεμπέλικα σαν να βυθιζόμουν σε πράσινα ζεστά / νερά, μια ιδέα μονάχα, μια ώρα, λίγη / γαλήνη, ναι, τη νύχτα, τη νύχτα που αναπολώ / τα χαραμισμένα χρόνια και τις γυναίκες που έφυγαν, / τη νύχτα, αυτή την ατελείωτη / σκοτεινή και μοναχική / νύχτα».
Λίγη γαλήνη λοιπόν. Τίποτε άλλο παρά λίγη γαλήνη για να μετρήσεις το Έχει σου μέσα στον χρόνο, για να κοιτάξεις τον σκοτεινό καθρέφτη αποδεχόμενος ότι το φιλέρημον είναι κι αυτό μια από τις ιδιότητες του ανθρώπου που μπορεί να ανήκει στη μεγάλη παραμυθία της απαντοχής του βίου. Ήξερε πολύ καλά ο Μπουκόφσκι όταν έγραφε «όχι γαλήνη και ειρήνη για τον κόσμο», αλλά μια στιγμή γαλήνης για τον ίδιο τον άνθρωπο. Τη μονάδα.
Ήξερε ότι δεν είναι εγωισμός, αλλά μια υγρότατη στιγμή ειρήνευσης, μια στιγμή ανακωχής του εαυτού με το εγώ, για να μπορέσεις να συνεχίσεις την πορεία σου προς τους άλλους. Εκεί, στην απέραντη και εύφορη κοιλάδα των υποσχέσεων, όπου πολλοί έχουν πεθάνει από πείνα μέσα στις πραγματικές, στις μεγάλες ερημώσεις. Εκεί όπου υπάρχει ο κίνδυνος να μην απομείνει τίποτε από σένα. Μήτε καν η ανωνυμία σου, μέσα στη φοβερή χοάνη, μέσα στη νύχτα, «αυτή την ατέλειωτη σκοτεινή και μοναχική νύχτα».
Και είναι ανθρώπινο, πιο ανθρώπινο δεν γίνεται, να αποζητάς μια στιγμής γαλήνης. «Δεν μας εξευτελίζει», γράφει ο Γιάννης Ρίτσος, «ένα παράθυρο ανατολικό / για να ανασαίνουμε όταν πέφτει το βράδυ, / αφήνοντας το χέρι μας να το λικνίζει η ρυθμική αναπνοή της σιωπής (...)».
Ας αφήσουμε λέω κατά μέρος όλα τα υπόλοιπα κι ας φανταστούμε μια τέτοια σκηνή: Να είναι βράδυ, οι ήχοι να ακούγονται τόσο μακριά ώστε να ομορφαίνει η σιωπή και ξαφνικά, εκεί που περπατάς, βλέπεις από ένα σκοτεινό παράθυρο να ξεπροβάλλει και να ταλαντεύεται ελαφρά ένα χέρι. Τόσο ελαφρά που μοιάζει σαν να δίνει τον ρυθμό στη σιωπή. Ή μπορεί και να είναι η ίδια η σιωπή.
Ο άνθρωπος δεν φαίνεται. Και δεν χρειάζεται να φαίνεται. Αυτή όμως είναι η αληθινή στιγμή του ανθρώπου: η ανωνυμία του μέσα στη γαλήνη. Κι αυτό σου χαρίζει. Σου νεύει, σε παρηγορεί, σου διηγείται πως κάτω από όλα ο κόσμος παραμένει εύκολος, ο κόσμος παραμένει ένας απλός παλμός και πως αυτό είναι το απολύτως ουσιώδες που δικαιώνει την ανθρώπινη υπόσταση: το να ανακαλύπτεις την ύπαρξη και τον χτύπο του απλού παλμού. Αυτό το χέρι που το λικνίζει η ρυθμική αναπνοή της σιωπής.
Ποιος θα πει ότι δεν έχουμε ανάγκη από μια τέτοια στιγμή; Ποιος θα πει ότι δεν χρειάζεται όχι μόνο να την αναζητήσουμε, αλλά και να είμαστε έτοιμοι να την αναγνωρίσουμε όταν μας προσφέρεται μέσα στην απέραντη, σκληρή και υπέροχη τυχαιότητα που μας περιβάλλει.
Γιατί ας μην ξεχνάμε πως η γαλήνη δεν είναι απλώς αδήριτη ανάγκη, είναι και ικανότητα. Ένα σημάδι πως η ανθρωπιά σου δεν έχει λιποψυχήσει, δεν έχει γονατίσει από όσους την επιβουλεύονται. Και τότε, πού ξέρεις; Μπορεί να είσαι εσύ που κάθεσαι μέσα στο σκοτεινό δωμάτιο, όλοι να λείπουν και όλοι να είναι εδώ, τα περιγράμματα των επίπλων να είναι ακαθόριστα, σαν γαλήνια, μεγαλόσωμα ζώα που μηρυκάζουν το σκοτάδι και να είναι το δικό σου χέρι που κρέμεται έξω και το «λικνίζει η ρυθμική αναπνοή της σιωπής».
Και ίσως τότε, τότε μονάχα, τότε ακριβώς και ποτέ άλλοτε, ένας άνθρωπος να κοιτάξει προς το δικό σου παράθυρο σε μια απέραντη συνωμοσία της ανωνυμίας. Δεν χρειάζεται τίποτε περισσότερο. Είναι μια νίκη σ' «αυτή την ατελείωτη και μοναχική νύχτα». Ύστερα όλα αρχίζουν από την αρχή. Αλλά δεν είναι ίδια.
