Συνέντευξη στον Σπύρο Κακουριώτη
Όταν το 1997 πρωτοκυκλοφόρησε το μυθιστόρημα του Βαγγέλη Ραπτόπουλου Λούλα, πολλοί ήταν αυτοί που το αντιμετώπισαν ως "καθαρόαιμη πορνογραφία". Ήταν μια αντίδραση χαρακτηριστική του κομφορμισμού που συνόδευε τον μύθο της "ισχυρής Ελλάδας" και το εκσυγχρονιστικό λούστρο που τη συνόδευε. Σήμερα, σχεδόν είκοσι χρόνια μετά, όταν οι περισσότεροι από τους μύθους που μας έθρεψαν κατέρρευσαν με πάταγο, ίσως μπορούμε να δούμε τη Λούλα με πιο καθαρή ματιά...
Αν όχι οι μεγαλύτεροι, ασφαλώς οι νεότεροι μπορούν να αναγνωρίσουν στην ανοργασμική φοιτήτρια της Φιλοσοφικής, που παλεύει απεγνωσμένα με την ανικανότητά της να βρει χαρά, ικανοποίηση, νόημα στη ζωή της, κάτι από το δικό τους σήμερα...
Αυτό τουλάχιστον ισχύει για τον νεαρό ηθοποιό και σκηνοθέτη Δημήτρη Αγαρτζίδη, ιδρυτικό μέλος της θεατρικής ομάδας Elephas Tiliensis, που μαζί με την φιλόλογο και σκηνοθέτη Δέσποινα Αναστάσογλου ανέλαβαν να μεταφέρουν στη σκηνή την ιστορία της ηρωίδας του Β. Ραπτόπουλου που, "αν ζούσε ακόμα, θα είχε περίπου την ηλικία μου", όπως λέει ο Δ. Αγαρτζίδης.
"Το περιβάλλον που περιγράφεται στο μυθιστόρημα μας ήταν πολύ οικείο και όταν το διαβάσαμε μας χτύπησε μια ευαίσθητη χορδή. Σκεφτήκαμε πως είναι μια καλή φλέβα απ' όπου μπορείς να αντλήσεις για να μιλήσεις για όσα συμβαίνουν γύρω μας τα τελευταία χρόνια".
Ένα προορατικό κείμενο
Η Λούλα όμως γράφτηκε σε χρόνο ανύποπτο, η ηρωίδα του Ραπτόπουλου δεν πρόλαβε να γνωρίσει την κρίση... "Αυτή είναι μια από τις πιο ενδιαφέρουσες πτυχές του βιβλίου. Περιγράφει εκείνη την εποχή σαν να είχε ένα προαίσθημα για το σήμερα, για το τι σήμαιναν όσα συνέβαιναν τότε σε σχέση με όσα επρόκειτο να συμβούν", λέει ο σκηνοθέτης.
Πώς όμως συνδέει όσα διεκτραγωδούνται στη Λούλα, που ο συγγραφέας της χαρακτηρίζει "πολιτικό μυθιστόρημα από την ανάποδη", με το σήμερα; "Η Λούλα μεταθέτει στον οργασμό και στη σεξουαλικότητά της όλη την αδυναμία να βρει κάποιος τη χαρά, την ικανοποίηση, την ευτυχία. Σε έναν κόσμο που όλα φαίνονται 'ιδανικά', που θα ευνοούσαν την ικανοποίηση, κάτι μέσα της βαθιά την εμποδίζει να ευχαριστηθεί και να αποδεχτεί τον εαυτό της. Για μένα, αυτή είναι η γραμμή που την συνδέει με εμάς: Επήλθε μια απότομη προσγείωση και ξεφουσκώσαμε, ενώ η ηρωίδα σαν να είχε μια ασυνείδητη, φυσική αντίσταση σε αυτό που συνέβαινε".
Η δραματοποίηση ακολουθεί πιστά το λογοτεχνικό πρωτότυπο; "Όχι", απαντά ο Δ. Αγαρτζίδης. "Πέρα από έναν βασικό καμβά, το κείμενο αλλάζει στην πρόβα συνεχώς, με ρυθμούς αδιανόητους, που αποτέλεσαν έκπληξη και για μας! Το υλικό είναι γνώριμο, όμως πρέπει στο θέατρο να αποκτήσει άλλη υπόσταση, ώστε ο θεατής να μπορεί να επικοινωνήσει με αυτό που δεν γίνεται αντιληπτό με μια πρώτη ματιά".
Ο Βαγγέλης Ραπτόπουλος έδωσε από την πρώτη στιγμή στους δύο σκηνοθέτες της ομάδας ελευθερία κινήσεων. "Είναι κοντά μας, βλέπει τις εκδοχές του κειμένου και έχει την ίδια αγωνία με μας!).
Ποια αφηγηματική γραμμή ακολουθούν όμως στην προσέγγισή τους; Ο Δ. Αγαρτζίδης λέει χαριτολογώντας πως επιδιώκουν να βρεθούν "στο μυαλό της Λούλας". "Στην παράστασή μας υπάρχουν δύο πρόσωπα, η Λούλα Παπαχατζή (Ανθή Ευστρατιάδου) και η φίλη της Εύη Ζαούση (Βίκυ Κατσίκα), η φωνή της οποίας καθοδηγεί την ηρωίδα. Στην ουσία παρακολουθούμε ένα φλασμπάκ της Λούλας τη στιγμή που πεθαίνει και μέσω της φίλης της προσπαθεί να ανασύρει εικόνες, συνειδητές και ασυνείδητες, εσωτερικά και εξωτερικά περιβάλλοντα, μέχρι να έρθει η στιγμή του τέλους".
Πρόκειται για το τρίτο μέρος του μυθιστορήματος, που "είναι σχεδόν ανεξάρτητο, καθώς παρουσιάζει την ίδια ιστορία από τη μεριά του δολοφόνου και θα μπορούσε να το χαρακτηρίσει κανείς κάπως 'μεταφυσικό'".
Πώς αποδίδεται όμως αυτή η διάσταση; Μέσα από "ένα σκηνικό που επιχειρεί να παραθλάσει την εικόνα του δωματίου όπου εκτυλίσσεται το έργο, όπως σε μια στιγμή ακραία ή μέσα σε ένα όνειρο. Δεν είναι, λοιπόν, ακριβώς ρεαλιστικό..."
Το έργο χαρακτηρίζεται "ακατάλληλο". Ρωτάμε τον Δ. Αγαρτζίδη γιατί αυτή η επιλογή. "Εξαιτίας της γλώσσας, που δεν θελήσαμε να την λειάνουμε καθόλου. Δεν αφορά τη γυμνότητα, που δεν υπάρχει στην παράσταση, αλλά κάποιες σκληρές περιοχές, σχετικά με το πώς χειρίζεται κάποιος τη σεξουαλικότητά του, που ίσως παιδέψουν έναν έφηβο προς μια κατεύθυνση που ίσως δεν μπορεί ακόμη να διαχειριστεί".
Εμμονή στη λογοτεχνία
Η ομάδα Elephas Tiliensis, στην τρίχρονη μέχρι σήμερα παρουσία της στη θεατρική σκηνή της Αθήνας, έχει ασχοληθεί ιδιαίτερα με τη μεταφορά λογοτεχνικών κειμένων στο θέατρο. Από την Περσινή αρραβωνιαστικιά, της Ζυράννας Ζατέλη, με την οποία έκαναν την εμφάνισή τους το 2013/14, στο Αλεξανδρινό κουαρτέτο του Λώρενς Ντάρελ, πέρσι στο Θέατρο Τέχνης και τώρα στη Λούλα. Γιατί αυτή η εμμονή με τη λογοτεχνία;
"Νιώθω πως συνδέομαι πιο στενά με ένα λογοτεχνικό κείμενο παρά με ένα θεατρικό", μας λέει ο σκηνοθέτης. "Είναι σαν να σε παίρνει αυτό από το χέρι. Επειδή είναι μια ανοιχτή φόρμα, δεν ξέρεις πού θα βρεθείς, αφού δεν υπάρχει έτοιμο κείμενο. Πρέπει να φτιάξεις σχεδόν εκ του μηδενός. Από την άλλη, αν και πάντα υπακούς σε κανόνες θεατρικής δομής, η φαντασία είναι πιο ελεύθερη, κι αυτή η ελευθερία μας βοηθάει".
Την ίδια ελευθερία βρήκαν και στη Λούλα; "Η διασκευή είναι σαν να παλεύεις με τα κύματα, γιατί το υλικό είναι πολύ μεγάλο, δεν μπορείς να εφησυχάσεις. Πρέπει να κάνεις, ουσιαστικά, μια αντίστροφη διαδικασία, να αποστάξεις αυτό που είναι το κέντρο του. Είναι μια δημιουργική πρόκληση, που και τώρα λειτούργησε, πυροδοτώντας μια κοινή αναζήτηση που είχε νόημα για τον καθένα μας προσωπικά, πιστεύω και για τους θεατές που θα δουν την παράσταση".
Υπάρχει κάτι που συνδέει τα έργα με τα οποία έχουν έως σήμερα ασχοληθεί; "Το θέμα της παιδικής ηλικίας, της χαμένης αθωότητας, της αναζήτησης της σεξουαλικότητας, της ελευθερίας και της έλλειψής της, αυτά είναι κάποια κοινά μοτίβα, όμως δεν υπάρχει λογική συνέχεια στα έργα με τα οποία καταπιανόμαστε. Μας βρίσκουν και τα βρίσκουμε..."
ΒΑΓΓΕΛΗΣ ΡΑΠΤΟΠΟΥΛΟΣ
Μόνοι, εμείς και τα ένστικτά μας...
Την πολιτική διάσταση του μυθιστορήματός του αναγνωρίζει και ο συγγραφέας του Βαγγέλης Ραπτόπουλος. Στο "Υστερόγραφο" με το οποίο προίκισε τη νέα έκδοση της Λούλας (Καστανιώτης, 2013) εξηγεί γιατί η απουσία της πολιτικής (αλλά και της κοινωνίας) από τις σελίδες του είναι πολιτική "από την ανάποδη": "Και η Λούλα και ο ψυχοπαθής δολοφόνος της εμφανίζονται ως δύο πρόσωπα βυθισμένα στον εαυτό τους και στα προβλήματά τους, [...] αποκλεισμένοι στον ιδιωτικό τους κόσμο, χωρίς να επικοινωνούν ουσιαστικά με τους γύρω τους. [...] Κάθε άλλη κοινωνική σχέση είναι αυταπάτη ή παραίσθηση, και έξω από την καταναλωτική μας διάσταση είμαστε μόνοι, εμείς και τα ένστικτά μας"...
info
ΛΟΥΛΑ του Βαγγέλη Ραπτόπουλου. Δραματουργική επεξεργασία - σκηνοθεσία: Δημήτρης Αγαρτζίδης, Δέσποινα Αναστάσογλου. Σκηνικά - κοστούμια: Μαγδαληνή Αυγερινού. Μουσική: Κωστής Ζουλιάτης. Ερμηνεύουν: Ανθή Ευστρατιάδου, Βίκυ Κατσίκα. Θέατρο του Νέου Κόσμου (Κάτω Χώρος). Πρεμιέρα: 1/2.
