ΓΙΩΡΓΟΣ ΜΗΛΛΑΣ, Το ξύπνημα του Κύκλωπα, εκδόσεις Θεμέλιο, σελ. 142
Από την ιστορία του εργατικού κινήματος των αρχών του 20ού αιώνα αντλεί το υλικό για τη δεύτερη εμφάνισή του στα γράμματα ο πολιτικός μηχανικός Γιώργος Μήλλας, δυο χρόνια μετά την κυκλοφορία του μυθιστορήματός του Όσο σε πάει το όνειρο (Θεμέλιο 2010). Εκείνη η πρώτη απόπειρα, που αποτελούσε μυθιστορηματική ανάπλαση της βιογραφίας του πατέρα του, κυρίως κατά τη διάρκεια της Κατοχής στην Αθήνα, διατηρούσε έντονα τα στοιχεία της μαρτυρίας, δίνοντας στο αφήγημα έναν υβριδικό χαρακτήρα. Παράλληλα, ένα μεγάλο μέρος του αναπαριστούσε ψηφίδες της ζωής των Ελλήνων μεταναστών στην Αμερική, της επαφής τους με τους συνδικαλιστικούς αγώνες για την εφαρμογή του οκτάωρου και τις κομμουνιστικές ιδέες.
Σε αυτήν τη «μυθιστορία», όπως χαρακτηρίζει Το ξύπνημα του Κύκλωπα, ο συγγραφέας εστιάζει την αφήγησή του και πάλι στην εμπειρία των εργατικών αγώνων, μόνο που σκηνικό της δράσης δεν είναι η καπιταλιστική μητρόπολη αλλά μια απομονωμένη γωνιά του Αιγαίου, η Σέριφος και τα μεταλλεία της. Επιλέγει και εδώ να αναπλάσει μυθιστορηματικά ένα ιστορικό πρόσωπο, τον τόσο συκοφαντημένο αναρχοσυνδικαλιστή Κωνσταντίνο Σπέρα, καθώς και τα γεγονότα που σχετίζονται με την μεγάλη απεργία των μεταλλωρύχων και την εξέγερση που ακολούθησε τον Αύγουστο του 1916 στο νησί.
Ιδρυτικό μέλος της ΓΣΕΕ και του ΣΕΚΕ, ο Κωνσταντίνος Σπέρας γεννήθηκε το 1893 στη Σέριφο και σε ηλικία 14 ετών βρέθηκε στην Αλεξάνδρεια, όπου δούλεψε τσιγαράς και ήρθε σε επαφή με Ιταλούς και Έλληνες αναρχικούς. Το 1910 συμμετέχει στην ίδρυση του Εργατικού Κέντρου Αθήνας, ενώ είναι μέλος του Σοσιαλιστικού Κέντρου του Ν. Γιαννιού. Το Μάρτη του 1914 θα συλληφθεί κατά τη διάρκεια της μεγάλης καπνεργατικής απεργίας στην Καβάλα. Το 1916 επιστρέφει στη γενέτειρά του, προκειμένου να οργανώσει σωματείο των μεταλλωρύχων. Η απολυταρχική διοίκηση της εταιρείας εκ μέρους των Γερμανών ιδιοκτητών οδήγησε στην απεργία, που μετά το μακέλεμα τεσσάρων εργατών από τους χωροφύλακες θα μεταβληθεί σε βραχύβια εξέγερση που θα σαρώσει την κρατική εξουσία. Ο Σπέρας θα φυλακισθεί ως υποκινητής της και θα παραμείνει έγκλειστος για ένα χρόνο. Θα συνεχίσει τη συνδικαλιστική του δράση καθ' όλη τη διάρκεια του μεσοπολέμου, αν και διαγραμμένος από το ΣΕΚΕ και τη ΓΣΕΕ. Τον Σεπτέμβριο του 1943 δολοφονήθηκε από την ΟΠΛΑ και το ακέφαλο πτώμα του πετάχτηκε στη Μάντρα της Αττικής...
Από τα λίγα στοιχεία που είναι γνωστά για τη ζωή και τη δράση του Σπέρα (η μπροσούρα του Η απεργία της Σερίφου, ήτοι Αφήγησις των αιματηρών σκηνών της 21ης Αυγούστου 1916 εις τα μεταλλωρυχεία του Μεγάλου Λειβαδίου της Σερίφου, που συνέταξε εν είδει απολογητικού υπομνήματος, επανεκδόθηκε το 2001 από τις εκδόσεις Βιβλιοπέλαγος) ο Γ. Μήλλας πλάθει τον μυθιστορηματικό χαρακτήρα του Κωνσταντή, σχοινοβατώντας με επιτυχία ανάμεσα στις ανάγκες της λογοτεχνικής ανάπλασης ενός ολοκληρωμένου ήρωα, ο οποίος, πέρα από τη δράση, χαίρεται τη φύση του νησιού του, ερωτεύεται, αμφιβάλλει, αγωνιά, και τον σεβασμό του ιστορικού υλικού που είχε στη διάθεσή του, το οποίο χειρίζεται υπηρετώντας την αληθοφάνειας του έργου του, αξιολογώντας δηλαδή τις ιστορικές εκδοχές με βάση τις ανάγκες της αφήγησης.
Προϊόν μιας διπλής ανακάλυψης, της φυσικής ομορφιάς του νησιού αλλά και της αποτύπωσης του μόχθου και του αγώνα των ανθρώπων πάνω στα σκουριασμένα βαγονέτα και στις μισοξηλωμένες ράγες, έναν αιώνα μετά, το δεύτερο αφήγημα του Γ. Μήλλα έρχεται να μας θυμίσει μια μισοσβησμένη σελίδα από την ιστορία του εργατικού κινήματος, γεμάτη από την απελπισία αλλά και τον ηρωισμό των ανθρώπων που δεν είχαν να χάσουν παρά τις αλυσίδες τους...
ΣΠΥΡΟΣ ΚΑΚΟΥΡΙΩΤΗΣ
