Η τρέχουσα έκθεση του Maurizio Cattelan στο ίδρυμα Beyeler, στην Ελβετία, ονομάζεται Kaputt. Η σημασία αυτής της λέξης είναι, ταυτόχρονα, κάτι το χαλασμένο, κάτι που βγήκε εκτός λειτουργίας, αλλά, προχωρώντας στην ετυμολογία της λέξης, θα σήμαινε αυτός που ηττήθηκε και, εάν την εννοήσουμε μεταφορικά, το τέλος. Σε κάθε περίπτωση, αναφερόμαστε σε κάποιο όριο.
Ποιο είναι, λοιπόν, αυτό το όριο; Αλλά πριν απαντήσουμε σε αυτό το ερώτημα, να κατανοήσουμε ποιο είναι το έργο που παρουσιάζεται: Τρία νεκρά άλογα που έχουν ταριχευτεί και άλλα δύο που είναι γλυπτά και αναπαριστούν, προσομοιάζοντας στα πρώτα, ταριχευμένα άλογα. Τα πέντε αυτά άλογα κρέμονται από τον τοίχο του μουσείου, ενώ τα πρόσωπά τους δεν παρουσιάζονται, αλλά χώνονται μέσα στον τοίχο. Ο επιμελητής της έκθεσης συνδέει αυτήν την περίεργη εγκατάσταση με ένα πλήθος μεταφορών -που κατά τη γνώμη μας δεν είναι οι σπουδαιότερες- περιορίζοντας το νόημα σε αγοραίες πραγματολογικές μεταφορές, χωρίς να αναρωτιέται για το ουσιώδες.
Οι αγοραίες διαπιστώσεις είναι ότι τα άλογα του Cattelan δεν είναι σύμβολα της ελευθερίας, αλλά όντας ταριχευμένα θέτουν περισσότερο το αίτημα της επιβίωσης. Όντας σε αυτήν την κατάσταση δεν είναι ούτε ζωντανά ούτε νεκρά, αλλά η ύπαρξή τους αναστέλλεται σε μια ενδιάμεση κατάσταση, έναν «άλλο χώρο» για να υπάρξουν. Όμως ο επιμελητής ξεχνά να απαντήσει στο σημαντικότερο ερώτημα: Γιατί χρειάζεται αυτή η λατρεία του πεθαμένου, του νεκρού; Ο Cattelan επαναλαμβάνει τον Hirst με τους καρχαρίες μέσα στη φορμόλη. Μπροστά στον θάνατό της, η τέχνη για να παραμείνει ζωντανή οικειοποιείται τον νεκρό και με αυτόν τον τρόπο ξεπερνά ένα όριο που έθετε η ιστορία της ζωγραφικής. Το ταριχευμένο άλογο δεν δημιουργεί, όπως και να το κάνουμε, έναν ενδιάμεσο χώρο, αλλά είναι, απλώς, ένα νεκρό άλογο που δεν το αφήνουμε να αναπαυθεί.
Γνωρίζουμε ότι ο θάνατος δεν πολιτογραφείται στην ιστορία της ζωγραφικής. Ο Μαρά μοιάζει να κοιμάται. Απέναντι σε αυτό το γεγονός, ο καλλιτέχνης είναι σιωπηλός και διακριτικός. Ο David τον παρουσιάζει μέσα στην αφήγηση της ρωμαϊκής ιστορίας ή στην αφήγηση της επανάστασης. Ο Gros μέσα στην αφήγηση της στρατιωτικής νίκης και της ήττας. Μπροστά στα ταριχευμένα άλογα του Cattelan, τα σχέδια με τα πεθαμένα άλογα του Gericaut απευθύνονται σε νήπια. Ακόμη και τα ζωντανά άλογα του Beuys μέσα στην γκαλερί είχαν μια παιδική τρυφερότητα. Η τέχνη επιζητά τον ρεαλισμό. Όμως, αυτός χρειάζεται ζωντανά σώματα που κινούνται και δρουν σε ένα χώρο. Ακόμα και οι προϊστορικές εικόνες, μέσα στην αγριότητά τους, έδιναν εκφάνσεις του ζωντανού.
Η γοητεία της φρικτής εικόνας που μας παρουσιάζει ο Cattelan δεν αποτελεί ένα είδος ρεαλισμού. Το επικίνδυνο είναι ότι αυτή η τέχνη της φορμόλης, η γοητεία της φρικτής εικόνας δεν είναι παιχνίδι ενός εστέτ καλλιτέχνη, αλλά είναι η κυρίαρχη αντίληψη για την εικόνα σήμερα. Η θανατολογία του Cattelan είναι το καθημερινό βίωμα. Η τέχνη εξομοιώνεται με την αποκρουστική ζωή. Εδώ συνίσταται το «όριο» που υπερβαίνει, αλλά και το τέλος της. Αυτό είναι το ζήτημα.
Fondation Beyeler, Riehen (Switzerland), μέχρι τις 06/10/2013
