«Ποιον αφορά η ποίηση;» «Σε ποιον χρησιμεύει η ποίηση;» Κάπως έτσι τίθεται σήμερα το ερώτημα για την ανεπαρκή συμμετοχή της ποίησης στα προγράμματα των πανεπιστημίων της Δύσης, για την αδυναμία της δηλαδή να παράγει ηγεμονία, αφού έτσι κι αλλιώς στο επίπεδο των αυτόνομων διανοουμένων έχει μάλλον περίοπτη θέση. Η μόνη έντιμη απάντηση στο εν λόγω ερώτημα είναι πως η ποίηση χρησιμεύει σ' αυτούς που πιστεύουν για οποιονδήποτε λόγο πως τους χρησιμεύει. Και πριν κατηγορήσουμε την απάντηση αυτή για ταυτολογία, θα πρέπει να σκεφτούμε πως ο ανθρώπινος πολιτισμός είναι ήδη μια ταυτολογία. Αλλά από την στιγμή που ο νόμος και η τάξη θα πρέπει να διατηρηθούν πάση θυσία στο πλαίσιο της οργανωμένης αναπαραγωγής του πολιτισμού, η ποίηση πρέπει να προστατεύεται θεσμικά από την αυθαιρεσία - έστω και αν η αυθαιρεσία είναι πια το μόνο πλαίσιο εντός του οποίου λειτουργεί κάπως αποτελεσματικά.
Χαρακτηριστικό παράδειγμα της θεσμικής λογικής είναι η περίφημη στον χώρο της φιλολογικής έρευνας προσπάθεια του M.L.West να αποδείξει πως τα σπαράγματα του ποιήματος Ηλακάτη της 19χρονης Ήριννας, ποιήτριας του 4ου π.Χ. αιώνα από την Τήλο, είναι δημιούργημα κάποιου άνδρα λυρικού (Zeitschrift für Papyrologia und Epigraphik, 25 [1977]). Η επιχειρηματολογία του κορυφαίου φιλολόγου, απόλυτα συμβατή με τη θεσμικά προστατευόμενη εικόνα της ελληνικής αρχαιότητας, χαρακτηρίζεται από την απαίτηση του ειδικού να παρουσιάζει την αφήγηση του παρελθόντος ενός λογοτεχνικού έργου σαν Ιστορία και όχι σαν δοξασία. Ωστόσο -σε ό,τι αφορά στην ποίηση- σ' έναν κόσμο που δεν διαθέτει παρά ύπουλες ή τέλος πάντων διάτρητες αλήθειες, μόνο οι δοξασίες μπορεί να είναι αληθινές. Δηλαδή δίκαιες. Κι αυτή τη δικαιοσύνη είναι που παραβιάζει η άποψη του West, όταν λέει πως η Ήριννα, την οποία διέσωσαν με τόσο ενθουσιασμό οι φιλόλογοι 20 αιώνων, ήταν ένας από τους επιτυχημένους ποιητές της Κω ή της Ρόδου, του 4ου π.Χ αιώνα, ο οποίος έγραψε την Ηλακάτη και για λόγους ποιητικής αποτελεσματικότητας την απέδωσε σε ένα 19χρονο κορίτσι. Διότι, όπως λέει, ένα κορίτσι γεννημένο τον 4ο π.χ. αιώνα σ' ένα μικρό νησί, χωρίς αστικό κέντρο, αφοσιωμένο στις δουλειές του σπιτιού του, δεν θα μπορούσε να δημιουργήσει ένα τόσο όμορφο ποίημα με την ευαισθησία και τη σοφία που επιδεικνύει. Μα πώς μπορεί να είναι βέβαιος ένας επιστήμονας πως η ζωή ακολουθεί τη λογική της επιστήμης του; Μπορεί να αληθεύουν όσα λέει, αλλά μπορεί επίσης ό,τι ξέρει για τη λογοτεχνία της εποχής να μην είναι παρά ένας σωρός από μυθεύματα. Έτσι κι αλλιώς, μπροστά σε κάθε ιστορική «πραγματικότητα» είμαστε εμείς που πρέπει να δουλέψουμε, να διατάξουμε και να αναδιατάξουμε, να ζητήσουμε το πρόσωπό της. Αν βέβαια η ίδια η ζωή δεν έχει ήδη κάνει το μεγαλύτερο μέρος της δουλειάς. Κι εδώ η ζωή το έκανε και με το παραπάνω. Αν, όπως λέει ο West, το ποίημα της Ήριννας ανήκει σε κάποιον επαρκώς ασκημένο ποιητή, η Ηλακάτη είναι ένα απολύτως «νόμιμο» ποίημα, φυσικό επακόλουθο της ορθολογικά δομημένης αρχαιότητας. Αν όμως είναι το ποίημα ενός κοριτσιού από την Τήλο, τότε είναι ένα αριστούργημα από αυτά που μόνο ο ανορθολογισμός της πραγματικότητας μπορεί να γεννήσει, ένα ιδιάζον συμβάν, μια «εξαίρεση», που ωστόσο μοιάζει να εκφράζει την ίδια την ουσία της ποίησης και της ζωής και αφορά τον αναγνώστη με έναν τρόπο εντελώς διαφορετικό από τα «νομοταγή» ποιήματα, τα ανιαρά προϊόντα μιας εύτακτης, προβλέψιμης, ορθολογικά οργανωμένης πολιτείας.
Το εντυπωσιακό αυτό ποίημα απέκτησε πριν από λίγο καιρό μια θέση στη σημερινή ελληνική γλώσσα, με την ευθύνη της ποιήτριας και έμπειρης φιλολόγου Τασούλας Καραγεωργίου (Ήριννα: Ηλακάτη· σπαράγματα και επιγράμματα. Εισαγωγή-Μετάφραση-Σχόλια: Τασούλα Καραγεωργίου. Αθήνα, Γαβριηλίδης, 2013). Λέω «με την ευθύνη», γιατί η μεταφραστική αυτή πράξη ήταν μια πράξη δικαιοσύνης. Κάποιο υπέροχα ανεξήγητο ποιητικό δαιμόνιο δούλεψε ώστε η ποιήτρια να μεταφράσει τα αποσπάσματα σαν να ήταν έργο της 19χρονης Ήριννας και όχι κάποιου διάσημου ποιητή του 4ου π.Χ. αιώνα. Υπάρχουν στοιχεία σε αυτήν την εντυπωσιακά σύγχρονη εργασία, που δείχνουν αμέσως τον μηχανισμό τους και στοιχεία που έρχονται από τον εξαίρετο προσωπικό λυρισμό της Καραγεωργίου, ρίχνοντας μια γέφυρα για να περάσει το κορίτσι από την Τήλο στον 21ο αιώνα. Και ίσως αυτή η γέφυρα να οφείλεται στο γεγονός πως η σύγχρονη ποιήτρια ζήτησε πρώτα-πρώτα να αντιμετωπίσει το βίωμα της αρχαίας, τον τόπο από τον οποίο διέφυγε προς την γλώσσα το ποίημα. Έτσι κι αλλιώς κάθε ποίημα είναι μια υποθετική εμπειρία και αυτός που θα σταθεί με ειλικρίνεια απέναντί της κερδίζει την πραγματικότητα του ποιήματος. Η αξιοθαύμαστη ολοκλήρωση αυτής της εμπειρίας, αυτού του βιώματος, επιτυγχάνεται όχι μόνο με την τήρηση του κανόνα, σύμφωνα με τον οποίο η γλώσσα πρέπει να είναι απόλυτα βέβαιη για τα νοήματα που μεταφέρει ώστε να δίνει στο συναίσθημα τη δυνατότητα να αμφιταλαντεύεται όσο θέλει ή όσο επιβάλει η ποιητικότητα. Η χρήση του αναπαίστου -ενός μέτρου το οποίο φαίνεται να γοητεύει την Καραγεωργίου και στην προσωπική της ποίηση- που εκβάλλει ή διακόπτεται από ιαμβικό τους κυρίως ρυθμούς, δίνει στο επιθετικό αυτό μέτρο ένα πένθιμο χαρακτήρα. Σαν να είναι η ποιήτρια αβοήθητη, αδύναμη απέναντι στη μοίρα, αλλά και σαν να μην λέει να το «βάλει κάτω» με το πείσμα του παιδιού. Η έντονη παρουσία του τραγουδιού -κυρίως του δημοτικού- πέρα από την αφοπλιστική δύναμη του συναισθήματος, είναι σαν να προτείνει την εξέταση του έργου της Ήριννας στο φως του λαϊκού τραγουδιού της εποχής της, πράγμα που θα μπορούσε κάλλιστα να ευθύνεται για την ωριμότητα των στίχων του 19χρονου κοριτσιού.
Πέρα, όμως, απ' όλα αυτά, η Καραγεωργίου μας έδωσε μια ποιήτρια, που μπορούμε να την συγκαταλέγουμε στο εξής ανάμεσα στους ποιητές της σύγχρονης γλώσσας μας, μια ποιήτρια σημερινή, ένα κομμάτι ίσως της τόσο γοητευτικής λυρικής φωνής της ίδιας της μεταφράστριας.
