Το 1963 η Θεσσαλονίκη ζούσε έναν δημοκρατικό, θα λέγαμε, οργασμό. Και για να είμαι ακριβέστερος, έναν οργασμό πολιτικής, πολιτιστικής και συνδικαλιστικής δράσης, που ξεκινούσε από την ΕΔΑ, τη μοναδική (ημι)νόμιμη πολιτική οργάνωση της Αριστεράς.
Παρά το γεγονός ότι η δύναμη σε ψήφους και βουλευτές της ΕΔΑ δεν ακολούθησε την έκρηξη του 1958, οι ιδέες, οι απόψεις, οι θέσεις της Αριστεράς επηρέαζαν πολύν κόσμο και ιδιαίτερα τον φοιτητικό και σπουδαστικό κόσμο.
Τον Απρίλιο του 1963 είχε διεξαχθεί στην Αθήνα το 4ο πανσπουδαστικό συνέδριο, το ιδρυτικό της ΕΦΕΕ, στο οποίο η συμμετοχή των εκπροσώπων του πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης ήταν και έντονη, και καταφανώς υπέρ της αριστερής φυσιογνωμίας, της πρωτοδημιουργούμενης ΕΦΕΕ, που συνίστατο στην ένταξή της και στις δύο παγκόσμιες φοιτητικές οργανώσεις τη φιλοδυτική, που έδρευε στις Βρυξέλλες, και τη φιλοκομμουνιστική, που έδρευε στην Πράγα. Ζήτημα για το οποίο δόθηκε μεγάλη μάχη την τελευταία μέρα του συνεδρίου.
Στη Θεσσαλονίκη ήδη λειτουργούσαν ο τοπικός σύνδεσμος "Μπέρτραντ Ράσσελ", η Φοιτητική Πνευματική Κίνηση "Ροτόντα", και η περιοδική έκδοση "Σπουδαστικός Κόσμος", η θεσσαλονικιά εκδοχή της "Πανσπουδαστικής" της Αθήνας, που στεγάζονταν σ' ένα υπόγειο στην αρχή της οδού Α. Σβώλου, τότε Πρίγκηπος Νικολάου, σε απόσταση περίπου εκατό μέτρων από το πανελληνίως γνωστό "Καφέ Τραμπούκ", όπου σύχναζε ο κύριος και επιχειρησιακός θα λέγαμε πυρήνας των Εκοφιτών.
Λίγα μέτρα παραπέρα, ήταν το Γ' Αστυνομικό Τμήμα, με διοικητή τον Μπαφατάκη, από τους πιο σκληρούς διώκτες των "μη υγιώς σκεπτομένων" φοιτητών.
Παρ' όλες τις αντίξοες συνθήκες, η δραστηριότητα των τριών φορέων ήταν συνεχής και αδιάλειπτη. Με κάποιες τριβές, πολλές φορές πολύ οξείες με την κομματική οργάνωση, που δεν έβλεπε με καλό μάτι άτομα που δεν ενστερνίζονταν τις μαρξιστικές ιδέες, αλλά ήταν φίλα, πολύ φίλα, προσκείμενα προς τις απόψεις μας και τις δράσεις μας. Μετέχοντας σ' αυτές. Περιττό να πω ότι οι επικεφαλής αυτών των οργανώσεων καλούμαστε κάθε λίγο για εξηγήσεις στην Εθνική Ασφάλεια της πλατείας Βαρδαρίου, στο ιστορικό κόκκινο σπίτι.
Προσωπικά, ως ρέπων στη δημοσιογραφία, ήμουνα ο διευθυντής του "Σπουδαστικού Κόσμου" και τον Μάρτιο του 1963 ζήτησα δουλειά στη "Μακεδονία". Ο εκδότης της Γιάννης Βελλίδης ως δοκιμαστική δουλειά μου ανέθεσε τις ανταποκρίσεις από τις εργασίες του Δ' Πανσπουδαστικού Συνεδρίου, που θα συνερχόταν τον Απρίλιο στην Αθήνα, στο οποίο θα συμμετείχα ως σύνεδρος.
Μια μέρα πριν την έναρξη του συνεδρίου, ομαδικώς, κυρίως οι επαρχιώτες ξεκινήσαμε από τα γραφεία του Συνδέσμου "Μπέρτραντ Ράσσελ", στην οδό Ασκληπιού, για το τέρμα Αμπελοκήπων, απ' όπου θα ξεκινούσε η Μαραθώνια πορεία, αλλά εκεί μας σταμάτησε η αστυνομία, που άλλους συνέλαβε και άλλους καταδίωξε στα στενά της περιοχής. Έτσι τη γνωστή πορεία την έκανε μόνος του ο Λαμπράκης.
Η πρόσληψή μου στην υπό έκδοση "Θεσσαλονίκη" έγινε αμέσως μετά την επιστροφή μου και το βράδυ της 22ας Μαΐου, ο διευθυντής μου Γιάννης Ιωαννίδης, που τίμησε το λειτούργημά του, μου είπε με τη χαρακτηριστική θρακιώτικη προφορά του:
"Μαυραγάνη, κάνε μια βόλτα από τη Βενιζέλου, να δεις τι γίνεται με την ομιλία του Λαμπράκη. Κάτι μου μυρίζει άσχημα".
Ανέβαινα τη Βενιζέλου, στην οποία παρατήρησα μια περίεργη, αλλά και ανησυχητική κίνηση. Γνωστοί Εκοφίτες, που τους γνώριζα και με γνώριζαν λόγω της δραστηριοποίησής μου, ανεβοκατέβαιναν στα πεζοδρόμια, οργισμένοι και κραυγάζοντας συνθήματα, "Η ΕΔΑ στη Βουλγαρία", "Τα κομμούνια στη Μόσχα", "Αλήτες σήμερα θα πεθάνετε". Κάποιοι, που με γνώριζαν καλά, κινήθηκαν εναντίον μου, αλλά, ταχύνοντας το βήμα μου, έφθασα ακριβώς στη γωνία Βενιζέλου και Ερμού, έχοντας αριστερά μπροστά μου το κτήριο που μιλούσε ο Λαμπράκης, ακριβώς μπροστά μου την οδό Σπανδωνή και δεξιά πάλι μπροστά μου το ξενοδοχείο "Κοσμοπολίτ", όπου διέμενε ο μάρτυρας της Ειρήνης.
Οι δρόμοι ήταν άδειοι από κόσμο, αλλά με πολλούς αστυνομικούς. Οι "αγανακτισμένοι" ήταν στα πεζοδρόμια της Βενιζέλου, της Ερμού και πολλοί στην αρχή της οδού Σπανδωνή, σχηματίζοντας ένα τείχος, που δεν σε άφηνε να δεις τι γίνεται πίσω από αυτό.
Από αριστερά μου είδα μια ομάδα πολιτών, με επικεφαλής τον Λαμπράκη, που δεν γνώριζα προσωπικά, να βγαίνει από το κτήριο της συγκέντρωσης και, μετά από κάποια μικρή στάση, τον Λαμπράκη να προπορεύεται και να περπατά στην Ερμού, με κατεύθυνση ανατολικά, πιθανόν προς το ξενοδοχείο του, ενώ σε απόσταση πέντε ή έξι μέτρων τον ακολουθούσαν τα στελέχη του κινήματος Ειρήνης.
Ξαφνικά, και ενώ βρισκόταν ακριβώς μπροστά μου, σε δύο μέτρα απόσταση από το πεζοδρόμιο όπου στεκόμουνα εγώ, ακούγεται δυνατός θόρυβος μηχανής και από την Σπανδωνή, την έξοδο της οποίας απελευθέρωσαν εν ριπή οφθαλμού αυτοί που την έφραζαν, φάνηκε ένα τρίκυκλο, με κατεύθυνση το σημείο που βρισκόμουν εγώ. Σε κλάσματα δευτερολέπτου, είδα τον Λαμπράκη ανάσκελα στο κατάστρωμα του δρόμου και το τρίκυκλο με την ίδια ιλιγγιώδη ταχύτητα που εμφανίσθηκε να προσπαθεί να διαφύγει από την Βενιζέλου, στην οποία μπήκε αντίθετα από τη φορά των αυτοκινήτων, που δεν υπήρχαν βέβαια.
Δεν είδα, ή δεν μπόρεσα να δω λόγω και της συγχύσεως που με διακατείχε, αν το χτύπημα που δέχθηκε ο Λαμπράκης, στο δεξιό κάτω μέρος της κεφαλής του, του καταφέρθηκε από άνθρωπο που βρισκόταν στον δρόμο ή στην καρότσα του τρίκυκλου. Αυτό που μπορώ να πω τώρα, πενήντα χρόνια μετά και ύστερα από πολλές συζητήσεις, είναι ότι όλα αυτά έγιναν σε χρόνο μηδέν και σαφώς προϋπολογισμένα.
Ως δημοσιογράφος, έσπευσα να μεταδώσω την είδηση στην εφημερίδα, αλλά όπως μου είπαν δύο βλοσυροί κύριοι που κάθονταν μπροστά στο πλησιέστερο περίπτερο "Το τηλέφωνο ήταν χαλασμένο".
Έτσι πήγα με τα πόδια στην εφημερίδα, όπου μου ανατέθηκε η παρακολούθηση του ρεπορτάζ, οπότε είχα την ευτυχή συγκυρία να γνωρίσω τον μεγάλο Γιάννη Βούλτεψη -που συμπάθησε κιόλας- και τους Γιώργο Μπέρτσο και Γιώργο Ρωμαίο.
Γιατί επιλέχθηκε η Θεσσαλονίκη για το τρομοκρατικό χτύπημα είτε ως φονικό, είτε ως στραπατσάρισμα;
Νομίζω το είπα παραπάνω. Η γιγάντωση των διεκδικητικών κινημάτων, η φοβερή απήχηση και συμμετοχή στο 1-1-4 και 15%, η συνεχής αποδοχή των ιδεών και απόψεων της Αριστεράς έπρεπε να χτυπηθούν, ώστε να μην τολμήσουν να ξαναεμφανισθούν. Γι' αυτό και η στρατοκρατούμενη μεταφορά του νεκρού Λαμπράκη σε σφραγισμένο φέρετρο, από το ΑΧΕΠΑ στον σιδηροδρομικό σταθμό, η απαγόρευση κάθε είδους λαϊκού προσκυνήματος και οποιασδήποτε άλλης εκδήλωσης.
Και επέτυχαν το ακριβώς αντίθετο.
* Ο Ξενοφών Μαυραγάννης βρέθηκε στο σημείο της δολοφονίας του Γρηγόρη Λαμπράκη, το βράδυ της 22ας Μαΐου 1964, ως μαθητευόμενος δημοσιογράφος στην εφημερίδα "Θεσσαλονίκη".
