Live τώρα    
23°C Αθήνα
ΑΘΗΝΑ
Ελαφρές νεφώσεις
23 °C
21.7°C24.7°C
3 BF 55%
ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ
Ελαφρές νεφώσεις
23 °C
19.7°C24.9°C
1 BF 41%
ΠΑΤΡΑ
Αίθριος καιρός
20 °C
19.4°C21.6°C
4 BF 61%
ΗΡΑΚΛΕΙΟ
Σποραδικές νεφώσεις
21 °C
20.4°C20.8°C
2 BF 68%
ΛΑΡΙΣΑ
Αίθριος καιρός
24 °C
23.9°C24.0°C
3 BF 33%
Κοινωνική αυτοδιοίκηση
  • Μείωση μεγέθους γραμματοσειράς
  • Αύξηση μεγέθους γραμματοσειράς
Εκτύπωση

Κοινωνική αυτοδιοίκηση

ΡΕΝΑ ΔΟΥΡΟΥ, Μια κουβέντα με τον Γλέζο, εκδόσεις Α. Α. Λιβάνη, σελ. 336

Στο συλλογικό φαντασιακό η νεότητα είναι αξεδιάλυτα δεμένη με το πνεύμα της εξέγερσης, ενώ η ενηλικίωση μοιάζει ν' αποζητά τη γαλήνια ύπαρξη. Το ερώτημα των «ώριμων ενηλίκων» για όσες σπουδαίες προσωπικότητες δίνουν υπόσταση σ' αυτό το πνεύμα είναι πού θα κατέληγε το αγωνιστικό φρόνημά τους με το πέρασμα του χρόνου, μια και για την πλειονότητά τους ο βίος χάνεται ή σταματά κάπου στα τριάντα. Η έμπρακτη απάντηση σε τούτο το ερώτημα είναι ο βίος και η πολιτεία του Μανώλη Γλέζου. Στη διάρκεια των εννέα δεκαετιών βίου, αυτό το πνεύμα και το φρόνημα δεν έλειψε στιγμή από τη σκέψη και την πράξη του??? οι ρίζες του είναι βαθιές.

Η Ρένα Δούρου είχε την πρωτοβουλία και την τιμή να ξεκινήσει μια πολύμηνη κουβέντα με τον Μανώλη Γλέζο και καρπός της είναι το ομότιτλο βιβλίο. Στη διάρκεια αυτού του διαλόγου μεταξύ δύο προσώπων με απόσταση τεσσάρων γενιών, αναδεικνύεται στις λεπτομέρειές του το ρίζωμα ενός δέντρου που συνενώνει σ' έναν ενιαίο κορμό το φρόνημα της ανεξαρτησίας με την αριστεροσύνη.

Εάν κάτι σφράγισε τη μετανεοτερική έπαρση είναι η επίθεση στις «μεγάλες αφηγήσεις» και τελικά στην ίδια την αφηγηματική ικανότητα του ανθρώπου, τεμαχίζοντας την προσωπική και συλλογική ιστορία σε ασύνδετα στιγμιότυπα χωρίς νόημα, χωρίς σπονδυλική στήλη. Αυτή η αφηγηματική ικανότητα αναβιώνει μέσα στον λόγο του Γλέζου, όταν κάθε στιγμή της ζωής του είναι αξεδιάλυτα δεμένη με το παρελθόν, που φθάνει ίσαμε τα απεραθίτικα συμβάντα του 1919, για να γίνει εφαλτήριο στο παρόν και στο μέλλον.

Η Δούρου μας πληροφορεί ευθύς εξ αρχής ότι το βιβλίο δεν χάνει σε τίποτα ως προς την αφήγηση απ' όπου κι αν το ξεκινήσεις. Τα ερωτήματα και οι αντιρρήσεις της γίνονται κάθε φορά κίνητρο για μια οξύτερη ματιά μέσα στον ιστορικό χρόνο, χωρίς να χάνεται ποτέ η επαφή με τον τόπο. Σε κάθε ερώτημα που τίθεται, ο Γλέζος σπεύδει να δέσει όσα αφηγείται και προασπίζεται με εμπειρίες που έλκουν την καταγωγή τους από την ορεινή κοινότητα της Απε(ι)ρά(ν)θου. Από 'κεί θα ξεκινήσει την αφήγηση για τις σπουδές, για τους αγώνες, για την πνευματική του συγκρότηση, τις δεξιότητες -ακόμη και για το παρουσιαστικό του- και θα ξανοιχτεί σ' έναν αριστερό βίο που αγκαλιάζει τις εσχατιές του κόσμου, ίσαμε το καταστάλαγμά του στην άμεση δημοκρατία.

Η ζωντανή περιγραφή αυτής της ναξιακής κοινότητας, με τις οικογενειακές εκκλησίες κατά γειτονιά, που εξελίσσεται ίσαμε την παναγιά την κομμούνα, βρίσκει το αντίστοιχό της στην ανάδυση της αρχαίας πόλης: από τις οικογενειακές εστίες στους κοινούς λατρευτικούς τόπους, κι από κει στους θεσμούς της άμεσης δημοκρατίας. Το ανεξάρτητο πνεύμα της κοινότητας οφείλεται στους ίδιους ακριβώς γεωπολιτικούς λόγους που διαμόρφωσαν το ελεύθερο φρόνημα της ελληνικής πόλης: το δύσβατο ανάγλυφο του χώρου -η ορεινή απομόνωση-, η αναγκαία φιλαλληλία, η ανάπτυξη νοητικών και σωματικών δεξιοτήτων που θα εξασφαλίζουν την επιβίωση της κοινότητας. Χρειάζεται εδώ μια ξεχωριστή μνεία για το πώς ο Μανώλης Γλέζος εξηγεί ακόμη και την ίδια την εξέλιξη του σωματότυπού του με βάση τον κοινοτικό καταμερισμό εργασίας. Με την πάροδο γενεών, μας λέει, η σκληρή δουλειά με το κουβάλημα της πέτρας στα περίφημα ορυχεία σμύριδας της Νάξου εγγράφηκε στα μακριά χέρια και τον κοντό λαιμό των απογόνων.

Στα συμφραζόμενα του Γλέζου το άτομο δεν υποτάσσεται στην κοινότητα, όπως θέλει μια σχολή επικριτική του κοινοτισμού, αλλά συγκροτεί προσωπικότητα αναγνωρισμένη κι εγγυημένη από το σύνολο. Σε αντίθεση, όμως, με την εξατομίκευση των μαζικών κοινωνιών, η προσωπικότητα δεν αναδεικνύεται με βάση το εγωιστικό συμφέρον αλλά ένα κοινό πνεύμα αυτοσυντήρησης που περιορίζει την ακόρεστη βούληση για δύναμη. Είναι χαρακτηριστική η περιγραφή του Γλέζου για τον νόμο που επέβαλαν αυτοβούλως οι βοσκοί στον εαυτό τους, την αυτονομία τους: η αύξηση του κοπαδιού πέραν ενός ορίου σήμαινε απειλή για τον ορεινό βιότοπο, κι αυτό με τη σειρά του ώθησε στον αυτοπεριορισμό, που εκδηλώνεται και στη δωρεά του πλεονάσματος σε νεότερους ή φτωχότερους βοσκούς.

Αυτή η αυτονομία και αυτάρκεια εκδηλώθηκε στη σύγκρουση της κοινότητας με τη συγκεντρωτική κεντρική διοίκηση του Βενιζέλου το 1919, όταν η Απείρανθος βομβαρδίστηκε, αρνούμενη να αναγνωρίσει την κυβέρνησή του και ν' αποδεχτεί τη στρατολόγηση. Τούτη η ανεξαρτησία διακατέχει την προσωπικότητα του Γλέζου κι αναφαίνεται σε κρίσιμες καταστάσεις για τον τόπο και το αριστερό ιδεώδες του. Ακόμη κι όταν κάνει την αυτοκριτική του, επειδή δεν αποδέχτηκε το υπουργείο παιδείας και άρα την ανάληψη ευθύνης, φανερώνει το ρίζωμά του αφού το αντίδωρο για την άρνηση είναι η επιστροφή στην κοινότητα και ο αγώνας για τη συγκρότησή της σε αμεσοδημοκρατική βάση.

Ό,τι διαπερνά σαν κόκκινη γραμμή την εξιστόρηση του Γλέζου είναι το πώς η ατομική στόχευση ξεπερνά τον ατομικισμό και γίνεται μια ευρύτερη συνείδηση - υπόδειγμα για να πραγματωθεί η συλλογική προσδοκία. Αυτή η συνείδηση, ακόμη κι όταν δεν κυριαρχεί στον δημόσιο χώρο, ρέει υπογείως σαν συλλογικό ασυνείδητο της αριστεράς που αντιπαρατίθεται στην κοινωνική αμνησία. Στις τριακόσιες τόσες σελίδες του βιβλίου η γεμάτη αισιοδοξία εικόνα για τον άνθρωπο του Γλέζου γίνεται φανερή καθώς συνομιλεί με την Δούρου, πάντα στη βάση της δημοκρατικής ισότητας των επιχειρημάτων, της πίστης στη διαλεκτική τής συνομιλίας, κι όχι σαν δεσποτική αυθεντία κάποιας απόμακρης εξουσίας. Δείγμα γι' αυτό είναι η αναίρεση κάθε επιφύλαξης που προκύπτει για τη δημοκρατική λήψη αποφάσεων όταν σχετίζεται μ' ενδεχόμενες προκαταλήψεις (όπως ο ρατσισμός) της λαϊκής κοινότητας. Απέναντι σε μια κεντρική εξουσία που κανοναρχεί αυταρχικά, η διαλεκτική του διαλόγου και της αυτεξουσιότητας παραμένει για τον ίδιο η μόνη ουσιαστική και διαρκής απάντηση.

Η ενεργητική ερωτηματοθεσία της Ρένας Δούρου και η δημιουργική σχέση που ανέπτυξε με τον Γλέζο ανέδειξε τις διαφορές που χωρίζουν γενιές αριστερών κι έθεσε τη βάση για να φανεί η κόκκινη κλωστή που τις συνέχει. «Ο Γλέζος», γράφει η Δούρου, «είναι μεγάλος μάστορας στην αφήγηση, καθώς κατέχει την τέχνη να οδηγεί τον συνομιλητή του έξω από την πεπατημένη, να του ανοίγει νέους ορίζοντες, νέες μη αναμενόμενες οπτικές». Έχοντας γεφυρώσει με την παρουσία του το χάσμα τεσσάρων γενιών, η κουβέντα με τον Γλέζο μας συνδέει μ' ό,τι αυθεντικότερο στάθηκε αιτία κι αφορμή για να 'μαστε αριστεροί. Είναι μια παρακαταθήκη για τη συλλογική μνήμη της αριστεράς, υλική και πνευματική δύναμη για τις εξαιρετικές καταστάσεις.

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

ΓΝΩΜΕΣ

ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ

EDITORIAL

ΑΝΑΛΥΣΗ

SOCIAL