Μια γυναίκα που ταξίδεψε μαζί με την τρικυμισμένη εποχή της ήταν η χαράκτρια Ζιζή Μακρή, σύντροφος στη ζωή του μεγάλου γλύπτη Μέμου Μακρή, που γεννήθηκε το 1923 στο Βελιγράδι ως Λουίζα Σέρνιτς και «έφυγε» στην Αθήνα στις 2 Φεβρουαρίου του 2014. Πριν από λίγες μέρες...
Στον αφρό των κυμάτων του εικοστού αιώνα, ήταν παρούσα σε σημαντικά ιστορικά συμβάντα και συμμετείχε ενεργά σε αυτά. Όλη της η ζωή ήταν δεμένη με τα σχέδια και τη χαρακτική της. Σαν να ήταν ένας καμβάς η τέχνη της που πάνω του σχεδίασε τους κοινωνικούς και πολιτικούς αγώνες της, τη σπουδή, τον έρωτα, τα ταξίδια, την οικογένεια, τη φυλακή, μέχρι την τελευταία στιγμή της ζωής της όπου επέμενε να σχεδιάζει μαζί με την επίσης εικαστικό κόρη της Κλειώ Μακρή.
Η γνωριμία με τον Μέμο έγινε στο Παρίσι όπου μετά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο βρέθηκαν και οι δύο υπότροφοι του γαλλικού κράτους. Φοίτησε στη σχολή Καλών Τεχνών πλάι στον σπουδαίο Έλληνα χαράκτη Δημήτρη Γαλάνη και αυτός ήταν ένας ακόμα λόγος να έρθει πιο κοντά στην αισθητική κληρονομιά της πατρίδας του αγαπημένου της Μέμου.
Γύρισαν μαζί στην Ελλάδα, αλλά με την απέλαση του Μακρή από την πατρίδα, η οικογένεια καταφεύγει στην Ουγγαρία. Δεν σταμάτησε ποτέ όλο αυτό το διάστημα να δουλεύει η Ζιζή. Στην νέα χώρα όπου αναγκαστικά βρέθηκε, άρχισε να σχεδιάζει χαρακτικά σε στενή σχέση με τους Έλληνες εξόριστους στηρίζοντάς τους και ιδιαίτερα το χωριό «Νίκος Μπελογιάννης» που ακόμα φιλοξενεί τους εναπομείναντες εν ζωή πολιτικούς πρόσφυγες και τους απόγονούς τους. Η Ζιζή ήταν από εκείνο το υλικό των ανθρώπων που δεν βάζουν τελεία ποτέ και σε τίποτα. Κινούνται και εξελίσσονται διαρκώς. Στην Ουγγαρία, η τέχνη της χαρακτικής είναι σημαντική. Μελετά λοιπόν κλασικούς Ούγγρους χαράκτες και ενσωματώνει στη δουλειά της διδάγματα και αισθητικές κατευθύνσεις που επιλέγει από τη νέα της πατρίδα. Οι εκθέσεις της κάνουν αίσθηση και τα βραβεία έρχονται το ένα μετά το άλλο. Βραβεία σε τρεις παγκόσμιους διαγωνισμούς, (Βερολίνο, Μόσχα και Βαρσοβία), βραβείο Μούκνατσι, καθώς και το βραβείο του Εξαίρετου Καλλιτέχνη στην Ουγγαρία.
Το 1954 ταξιδεύει στην Κίνα, μελετώντας την κινέζικη τέχνη και αφιερώνει χρόνο επισκεπτόμενη πολλά μέρη από τα οποία συλλέγει μυστικά και σοφία της κινέζικης ζωγραφικής και χαρακτικής τέχνης. Καρπός αυτής της περιπλάνησης είναι η συλλογή ξυλογραφιών με θέμα την Κίνα (1956-1958).
Η Ζιζή Μακρή, υπήρξε τρανό παράδειγμα δημιουργού, που χρησιμοποιεί όλες τις διαφορετικές φάσεις της ζωής της για να εμβαθύνει, να φωτίσει και να εξελίξει τη δική της εικαστική εν προκειμένω πρόταση. Το 1961, σε εποχές δίσεχτες πολιτικά, έρχεται στην Ελλάδα μαζί με Γάλλους κομμουνιστές για να βοηθήσουν στην απόδραση του Φώκου Βέτα. Συλλαμβάνεται και «φιλοξενείται» από το ελληνικό κράτος στις φυλακές Αβέρωφ. Εκεί, προσποιείται ότι δεν γνωρίζει ελληνικά. Και τούτο, γιατί η γνώση της ελληνικής θα της επιφύλασσε μεγαλύτερη ποινή ως κατάσκοπο! Μέσα στα ντουβάρια των φυλακών Αβέρωφ λοιπόν αρχίζει να ζωγραφίζει εμπνεόμενη όχι μόνο από τις εκατοντάδες γυναίκες πολιτικές κρατούμενες αλλά και από τις ποινικές. Ένας ζωγράφος, φίλος του Μέμου είχε αναλάβει την αγιογράφηση της εκκλησίας των φυλακών. Αυτός λοιπόν της προμήθευε τα χρώματα για τις δημιουργίες της. Η διευθύντρια των φυλακών το έμαθε. Της το επέτρεψε όμως, παίρνοντας ως δώρο, μερικά από τα έργα αυτά. Αποφυλακίστηκε με δικηγόρο τον Ηλία Ηλιού. Αυτή είναι και η πρώτη δουλειά της που παρουσιάσθηκε στο ελληνικό κοινό, σε μια έκθεση που έγινε το 1964 στη γκαλερί «Ζυγός».
Αργότερα, είδε αυτές τις ζωγραφικές της φυλακής ο Γιάννης Ρίτσος όταν ευρισκόμενος στην Ουγγαρία, φιλοξενήθηκε από το ζεύγος Μακρή. Οι γυναίκες των φυλακών Αβέρωφ, ενέπνευσαν τον ποιητή και έγραψε το υπέροχο «Δέντρο της φυλακής».
Επιστρέφει στην Ελλάδα με τον Μέμο και την οικογένεια μετά την πτώση της χούντας, το 1975. Συνεχίζει να δημιουργεί με τη φλόγα του ανθρώπου που μετουσιώνει σε τέχνη το κάθε τι. Από το πιο μικρό και καθημερινό συμβάν μέχρι το πιο μεγάλο ιστορικό γεγονός. Και αν έζησε τέτοια γεγονότα στην πλήρη ημερών ζωή της! Δημιουργεί λοιπόν μια μεγάλη σειρά από τοπία ελληνικά. Κάνει εκθέσεις στην Αθήνα, στην Κίνα, το Μεξικό, την Αβάνα, την Ουάσιγκτον, και πάντα σχεδιάζει, σχεδιάζει, σχεδιάζει. Ψηφιδωτά της υπάρχουν στο Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης, ένα σιντριβάνι που έκαναν μαζί με τον Μέμο Μακρή, στην Ιεράπετρα, ενώ πολλά έργα της εκτίθενται σε δημόσιους χώρους στην Ουγγαρία.
Η Ζιζή Μακρή ή Λουίζα Σίρνιτς έζησε μια ζωή μέσα στην πολιτιστική δημιουργία. Και την έζησε εξελίσσοντας την τέχνη της με το βλέμμα στον άνθρωπο και τον αγώνα του για ιδανικά όπως η ελευθερία, η δημοκρατία, ο σοσιαλισμός...
Τους ανθρώπους τους διαμορφώνουν οι εποχές και η ιστορία. Αυτές καθορίζουν και τα έργα τους. Άνθρωποι όμως σαν την Ζιζή Μακρή, διαμορφώνουν τις εποχές και την ιστορία με τους αγώνες και τις δημιουργίες τους.
* O Πάνος Σκουρολιάκος είναι μέλος της Κ.Ε. του ΣΥΡΙΖΑ
