Το Πανεπιστήμιο Κέμπριτζ τιμά τη μνήμη του ομότιμου καθηγητή του Πανεπιστημίου Κορνέλ (ΕΠΑ) Μάρτιν Γκάρντινερ Μπερνάλ, πραγματοποιώντας το πολιτικό του μνημόσυνο στις 29 Νοεμβρίου. Ο Μπερνάλ, που πέθανε στις 9 Ιουνίου, συντάραξε τον κόσμο της αρχαιολογίας και της κλασικής φιλολογίας με το βιβλίο του "Μαύρη Αθηνά - οι αφρο-ασιατικές ρίζες του κλασικού πολιτισμού", ασκώντας κριτική στην ευρωκεντρική θέαση της αρχαίας Ιστορίας.
Ο Μπερνάλ γεννήθηκε στο Λονδίνο το 1937 και σπούδασε στο Πανεπιστήμιο του Κέμπριτζ. Ως σινολόγος, διατέλεσε καθηγητής στο Κέμπριτζ και από το 1972 στο Πανεπιστήμιο Κορνέλ, όπου δίδαξε μέχρι το 2001. Την περίοδο 1984-2001 ο Μπερνάλ δίδαξε επίσης τις αλληλεπιδράσεις των αρχαίων πολιτισμών της ανατολικής Μεσογείου.
Το 1987 κυκλοφόρησε στα αγγλικά ο πρώτος τόμος του έργου ζωής του Μπερνάλ «Μαύρη Αθηνά - οι αφρο-ασιατικές ρίζες του κλασικού πολιτισμού». Το βιβλίο μεταφράστηκε σε όλες τις πιο διαδεδομένες γλώσσες του κόσμου, αλλά όχι στα ελληνικά.
Ο Μπερνάλ υποστήριξε ότι η «Μαύρη Αθηνά» αποτελεί μια σύνθεση των αντιλήψεων των αρχαίων Ελλήνων συγγραφέων και των επιστημονικών προτάσεων του 20ού αιώνα για την προέλευση του προϊστορικού πολιτισμού που αναπτύχθηκε στην Ελλάδα από την 3η χιλιετία π.Χ. Βασική θέση του Μπερνάλ είναι ότι ο «Μινωικός» και ο «Μυκηναϊκός» πολιτισμός αναπτύχθηκαν ως αποτέλεσμα «τεράστιας» επίδρασης από τους πολιτισμούς της φαραωνικής Αιγύπτου και της Μέσης Ανατολής και υποστήριξε ότι Αιγύπτιοι και Φοίνικες εγκαταστάθηκαν στην Ελλάδα.
Σημαντικές αρχαιολογικές εκθέσεις, επιστημονικά δημοσιεύματα και αρχαιολογικά ευρήματα των τελευταίων δεκαετιών επιβεβαίωσαν τις πολύμορφες και έντονες σχέσεις του «Μινωϊκού» και «Μυκηναϊκού» πολιτισμού με τη Μέση Ανατολή.
Η κριτική του Μπερνάλ στον ευρωκεντρισμό, εθνικισμό, ρατσισμό και εμπειρισμό εξόργισαν το πανεπιστημιακό κατεστημένο των κλασικών σπουδών, που παραμένει πιστό στο ιδεολογικό κατασκεύασμα της αρχαίας Ελλάδας ως «κοιτίδας του πολιτισμού». Παράλληλα στον αμερικανικό, ευρωπαϊκό και ελληνικό Τύπο ο Μπερνάλ δέχτηκε δριμεία προσωπική επίθεση.
Όμως, δύο επιστημονικά-αρχαιολογικά, το έντυπο Arethusa στις ΕΠΑ (1989) και το Τάλαντα στην Ολλανδία (1997), δημοσίευσαν αφιερώματα στη «Μαύρη Αθηνά».
Οι υποστηρικτές του Μπερνάλ στην Ελλάδα κατάφεραν να δημοσιευτούν οι απόψεις του στον περιοδικό Τύπο, καθώς το έργο του παράμενε αμετάφραστο στα ελληνικά. Τον Ιούνιο του 1988 το περιοδικό «Αρχαιολογία» δημοσίευσε άρθρο-σύνοψη της «Μαύρης Αθηνάς» από τον ίδιο τον Μπερνάλ και τον Δεκέμβριο του 1997 τα «Σύγχρονα Θέματα» είχαν εκτενές αφιέρωμα στη «Μαύρη Αθηνά» σε επιμέλεια Γιώργου Μαλάμη. Τον Αύγουστο του 1999 η «Βιβλιοθήκη» της «Ελευθεροτυπίας» δημοσίευσε μεγάλη συνέντευξη του Μπερνάλ στον υποφαινόμενο, και τον ίδιο χρόνο η ΕΡΤ πρόβαλε τηλεοπτικό πρόγραμμα για τη «Μαύρη Αθηνά» σε επιμέλεια του καθηγητή Κώστα Τσουκαλά.
Ο Μπερνάλ αντιτάχτηκε ενεργά στον πόλεμο του Βιετνάμ, στους πολέμους στο Ιράκ και το Αφγανιστάν και υπήρξε ένας συνεπής αντι-σιωνιστής. Υποστήριξε την επιστροφή στην Ελλάδα των αρχαιοτήτων της Ακρόπολης, εναντιώθηκε στις φασιστικής έμπνευσης τελετές για τους Ολυμπιακούς Αγώνες και παρακολουθούσε τον αγώνα των εργαζομένων στην Ελλάδα ενάντια στην κυβέρνηση της τρόικας.
Η «Μαύρη Αθηνά» είναι ένα αποτέλεσμα σύνθεσης της υψηλής επιστημονικής κατάρτισης του Μπερνάλ και της κοινωνικής κριτικής που προήλθε από τις αντι-ιμπεριαλιστικές επαναστάσεις σε Αφρική και Ασία, τις αντισταλινικές εξεγέρσεις στις δεκαετίες του '50 και '60 στην ανατολική Ευρώπη, την ανατροπή των δικτατοριών σε Πορτογαλία, Ισπανία και Ελλάδα στη δεκαετία του 1970 και τα κινήματα πολιτικής και αντι-ρατσιστικής διαμαρτυρίας στη Δύση.
Νίκος Αξαρλής, ιστορικός Τέχνης
