Live τώρα    
16°C Αθήνα
ΑΘΗΝΑ
Αίθριος καιρός
16 °C
13.4°C17.6°C
3 BF 66%
ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ
Αίθριος καιρός
14 °C
10.9°C15.9°C
1 BF 64%
ΠΑΤΡΑ
Σποραδικές νεφώσεις
15 °C
9.0°C15.5°C
2 BF 63%
ΗΡΑΚΛΕΙΟ
Ελαφρές νεφώσεις
14 °C
13.8°C14.7°C
2 BF 77%
ΛΑΡΙΣΑ
Αίθριος καιρός
15 °C
13.0°C14.5°C
1 BF 75%
«H θλίψη μας δεν θα γίνει πολεμική ιαχή»
  • Μείωση μεγέθους γραμματοσειράς
  • Αύξηση μεγέθους γραμματοσειράς
Εκτύπωση

«H θλίψη μας δεν θα γίνει πολεμική ιαχή»

Της Τάνιας Βοσνιάδου*

Δεν θα υπήρχε ίσως πιο κατάλληλη περίσταση από τη σημερινή της πανδημικής συνθήκης τηςCovid-19 για να ξαναθυμηθούμε τα πέντε δοκίμια της Τζούντιθ Μπάτλερ υπό τον τίτλο "Ευάλωτη ζωή, Οι δυνάμεις του πένθους και της βίας". Ο τόμος εκδόθηκε στις ΗΠΑ το 2006, στον απόηχο της επίθεσης της 11ης Σεπτεμβρίου, και στην Ελλάδα το 2009.

Σε αυτά τα κείμενα, η Μπάτλερ αναλαμβάνει να δώσει έμφαση στις αντινομίες και τις αμφισημίες που δημιουργήθηκαν στην πολιτική σκηνή των ΗΠΑ, αλλά και σε ολόκληρο τον δυτικό κόσμο, όπου από τη μια μεριά οι ΗΠΑ κήρυσσαν μέσα σε δέκα ημέρες από την επίθεση τερματισμό του εθνικού πένθους και την έναρξη μιας περιόδου αποφασιστικής δράσης, που θα έπαιρνε τη θέση της οδύνης, και, από την άλλη, στην αντιστεκόμενη Αμερική, κυριαρχούσε το σύνθημα «η θλίψη μας δεν θα γίνει πολεμική ιαχή», όπως σημειώνει η Αθηνά Αθανασίου στην εισαγωγή του βιβλίου.

Αντλώντας από το πλούσιο, ριζοσπαστικά κριτικό έργο της πάνω στην έμφυλη υποκειμενοποίηση, στον παρόντα τόμο η Μπάτλερ επεκτείνει την ανάλυσή της στην πολιτική σημασία της τρωτότητας και μάλιστα της τρωτότητας του Άλλου, ως συστατικού παράγοντα της ανθρώπινης συνθήκης. Με βάση αυτή τη βασική ευαλωτότητα, που μας καθιστά όλες και όλους εξαρτώμενες/ους, από τη γέννηση μας, και υποκείμενες/ους σε συνθήκες κυριαρχίας τις οποίες καθορίζουν οι κοινωνίες και οι πολιτισμοί μέσα στους οποίους ζούμε και τις οποίες ούτε επιλέγουμε ούτε ελέγχουμε, η ίδια αυτή συνθήκη ευαλωτότητας, υποστηρίζει η Μπάτλερ, εμπεριέχει και τις δυνατότητες αντίστασης και επαναπροσδιορισμού.

Δημιουργία μιας άλλης πολιτικής

Στο πρώτο δοκίμιο με τίτλο «Ερμηνεία και απαλλαγή ή τι μπορούμε να ακούμε», η Μπάτλερ αναλύει την πολιτική της πόλωσης ανάμεσα σε ένα πανεθνικό «εμείς» που χρησιμοποίησε την επίθεση της 11ης Σεπτεμβρίου για να δαιμονοποιήσει κάθε κριτική αντιμετώπιση της πολιτικής αυτής και στην γελοιοποίηση όσων τολμούσαν να την αρθρώσουν και στον συλλήβδην «Άλλον» ή άλλους που θεωρήθηκαν υπεύθυνοι αυτής της βίας. Υποστηρίζει ότι η βία δεν μπορεί να αποτελεί τη μοναδική αντίδραση στο τραύμα αλλά, αντίθετα, ότι μπορεί κανείς να επιδιώξει να μάθει τι προκάλεσε τόση βία και να χρησιμοποιήσει τα συναισθήματα του πένθους, του φόβου, της απέχθειας, της αγωνίας για να στοχαστεί τις συνέπειες της αυθαίρετης βίας που υπέστησαν άλλοι στα χέρια των ΗΠΑ και ακόμη να επιδιώξει τη δημιουργία μιας άλλης πολιτικής, ενός άλλου δημοσίου λόγου όπου η βίαιη αντίδραση στην απώλεια δεν θα αποτελεί κανόνα της πολιτικής ζωής.

Στο δεύτερο κείμενο του τόμου «Βία, πένθος, πολιτική», η Μπάτλερ χρησιμοποιεί μια ψυχαναλυτικού τύπου ανάλυση, δίνοντας έμφαση στη μελαγχολία ως συστατική συνθήκη της αναγνώρισης της τρωτότητας του εαυτού και του άλλου, ως μια πρώτη διάρρηξη της ακεραιότητας ενός «εγώ» ατομικού ή εθνικού και της αναγκαιότητας να κατανοήσουμε πώς αποκλείεται στον δημόσιο λόγο αυτή η αναγνώριση, κατασκευάζοντας έτσι ποια υποκείμενα και ποιες απώλειες αξίζει να πενθούνται και ποιες όχι.

Στο δοκίμιο «Κράτηση επ’ αόριστον», χρησιμοποιεί το παράδειγμα των κρατουμένων στο Γκουαντάναμο για να δείξει τις συνέπειες των κανονιστικών πλαισίων με βάση τα οποία αποκλείονται μια σειρά ανθρώπινες ζωές των οποίων η νομική και πολιτική υπόσταση αναστέλλεται. Πώς, επίσης, μέσω του Πατριωτικού Νόμου, γίνεται μια προσπάθεια αναστολής των πολιτικών ελευθεριών στο όνομα της ασφάλειας.

Στο κείμενο «Η κατηγορία για αντισημιτισμό: Εβραίοι, Ισραήλ και οι κίνδυνοι της δημόσιας κριτικής», η Μπάτλερ εξετάζει τις προσπάθειες καταστολής ενός δημοσίου κριτικού λόγου απέναντι στην πολιτική του κράτους του Ισραήλ ως αντισημιτικού, καθιστώντας τη διαφωνία στο ζήτημα του Ισραήλ ύποπτη και εξουδετερώνοντας έτσι το νόημα και τη σημασία της σε ό,τι πρέπει οπωσδήποτε να παραμείνει ένας ενεργός αγώνας ενάντια στον υπαρκτό αντισημιτισμό.

Να αντιταχθούμε στη βία

Στο δοκίμιο «Ευάλωτη ζωή» η Μπάτλερ διευρύνει και εμβαθύνει την ανάλυση της για τη τρωτότητα του ανθρώπινου χρησιμοποιώντας αλλά και ταυτόχρονα δίνοντας μια πολιτική διάσταση στην αντίληψη του Λεβινάς για την ηθική, που βασίζεται σε μια κατανόηση της ευάλωτης ζωής του Άλλου, χρησιμοποιώντας την έννοια του προσώπου ως μιας μορφής που αποδίδει τόσο τη τρωτότητα της ζωής όσο και την απαγόρευση της βίας. Προς τη κατεύθυνση αυτή θεωρεί απαραίτητη την ικανότητα για πένθος εφόσον χωρίς αυτή χάνουμε την πιο οξεία αίσθηση της ζωής που μας είναι αναγκαία προκειμένου να αντιταχθούμε στη βία και άρα να παραμείνουμε βιώσιμα ομιλούντα υποκείμενα μέσα σε έναν δημόσιο χώρο που δεν αποκλείει την κριτική και τη δημοκρατική αμφισβήτηση.

Εν κατακλείδι, θεωρώ ιδιαίτερα σημαντική την ανάλυση της Μπάτλερ για το πένθος, εάν θέλουμε να ξανα-σκεφτούμε τη σημασία της υποκειμενοποίησης και ταυτόχρονα του κοινωνικού δεσμού σε μια εποχή που οι μεγάλες αφηγήσεις δεν αποτελούν πλέον επαρκή εργαλεία αλλά και νέες προκλήσεις ανεφάνησαν ειδικά στην τρέχουσα εμπειρία της απομόνωσης, επιτήρησης και κοινωνικής αποστασιοποίησης στην πανδημική συνθήκη.

Τζούντιθ Μπάτλερ, "Ευάλωτη ζωή, Οι δυνάμεις του πένθους και της βίας"

Μετάφραση: Μιχάλης Λαλιώτης, Κώστας Αθανασίου

Εισαγωγή: Αθηνά Αθανασίου

Εκδόσεις Νήσος, Αθήνα 2009

* Η Τάνια Βοσνιάδου είναι ψυχολόγος- ψυχοθεραπεύτρια, δρ. Πανεπιστημίου Αθηνών

Στηρίξτε την έγκυρη και μαχητική ενημέρωση. Στηρίξτε την Αυγή. Μπείτε στο syndromes.avgi.gr και αποκτήστε ηλεκτρονική συνδρομή στο 50% της τιμής.

Τζούντιθ Μπάτλερ, "Ευάλωτη ζωή, Οι δυνάμεις του πένθους και της βίας"

Μετάφραση: Μιχάλης Λαλιώτης, Κώστας Αθανασίου

Εισαγωγή: Αθηνά Αθανασίου

Εκδόσεις Νήσος, Αθήνα 2009

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

ΓΝΩΜΕΣ

ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ

EDITORIAL

ΑΝΑΛΥΣΗ

SOCIAL