Της Ευσταθίας Δήμου
Μία από τις πιο συνηθισμένες διαχρονικά και πιο καρποφόρες συνομιλίες μεταξύ των τεχνών είναι αυτή της ποίησης με τη ζωγραφική. Η συνομιλία αυτή παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον όχι μόνο στην περίπτωση που οι ιδιότητες του ποιητή και του ζωγράφου συμπίπτουν στο ίδιο πρόσωπο, αλλά και στην περίπτωση που οι δύο δημιουργοί επιχειρούν να δημιουργήσουν γέφυρες με το έργο τους και να εμπνευστούν ο ένας από τον άλλο.
Αυτό συνέβη και με τον ποιητή Αντώνη Φωστιέρη, έναν εκ των σημαντικότερων εκπροσώπων της γενιάς του 1970, και τον Γιάννη Ψυχοπαίδη, σπουδαίο εικαστικό και δάσκαλο, που επανειλημμένα κατηύθυνε την εικαστική του ματιά στη σύγχρονη ελληνική ποίηση. Ο δεύτερος, εν προκειμένω, προέβη σε μία επιλογή δεκαεπτά ποιημάτων από το έργο του πρώτου και στην καλλιτεχνική τους μετουσίωση σε πίνακες ζωγραφικής.
Στο κέντρο ο άνθρωπος
Η επιλογή του ποιητικού λόγου του Φωστιέρη δεν μπορεί, φυσικά, να θεωρηθεί τυχαία. Το έργο του διαθέτει τη δύναμη και τη δυναμική ώστε να μπορεί να λειτουργήσει σε πολλά επίπεδα και πολλές κατευθύνσεις που ξεπερνούν την αναγνωστική του πρόσληψη. Η δύναμη αυτή απορρέει, βασικά, από τη διττή φύση της ποίησής του, από τη σύζευξη που πραγματοποιείται ανάμεσα στην «άποψη» του ποιητή και τη «διάθεσή» του, όπως αυτές συνυπάρχουν μέσα στα ποιήματά του.
Η άποψη του ποιητή σχετίζεται με το φιλοσοφικό υπόβαθρο της ποίησής του και υπηρετεί την περίσκεψη και τον στοχασμό, ενώ η διάθεση στοχεύει στο θυμικό και προκύπτει από το ιδιαίτερο συγκινησιακό κλίμα και την ατμόσφαιρα των ποιημάτων του. Το δίπολο αυτό προσφέρει άριστα για την εικαστική του μετουσίωση, καθώς αποτελεί το θεμέλιο και των αναπαραστατικών τεχνών και, συγκεκριμένα, της ζωγραφικής.
Τα ποιήματα που επελέγησαν εκκινούν από υπαρξιακούς προβληματισμούς που έχουν στο κέντρο τους τον άνθρωπο. Ο χρόνος, η μνήμη και η λήθη, η φαντασία, η φθαρτή ανθρώπινη φύση και ο θάνατος, η ποίηση, το τοπίο της Αμοργού, ο έρωτας στέκουν στον πυρήνα της ποιητικής δημιουργίας του Φωστιέρη που μεταφέρεται αυτούσιος στα εικαστικά έργα του Ψυχοπαίδη για να προσλάβει εκεί τη μορφή της εικόνας, να γίνει σχέδιο και χρώμα, να γίνει ανα-παράσταση.
Η εναλλαγή των ποιητικών κειμένων με τις ζωγραφικές τους εκδοχές διαμορφώνει, ανά ζεύγος αλλά και εν συνόλω, έναν διάλογο μεταξύ τους ή, καλύτερα, μία συνομιλία, όπως είναι και ο τίτλος του βιβλίου, ο οποίος καταδεικνύει τη διάθεση των δύο πλευρών να εμπλακούν σε μία δημιουργική και καρποφόρο επικοινωνία που δεν έχει σκοπό να καταλύσει τα σύνορα μεταξύ των δύο μορφών τέχνης, αλλά αντίθετα να τα αναδείξει.
Ο ζωγράφος, συγκεκριμένα, επιχειρεί ένα άνοιγμα στον χώρο της ποίησης αφήνοντας τους στίχους να τον εμπνεύσουν και να καθοδηγήσουν τη δική του «γραφή». Αυτό καθιστά τις δημιουργίες του ένα είδος ζωγραφικής μετάπλασης του ποιήματος, διαδικασία που προϋποθέτει και, ταυτόχρονα, οδηγεί στη διάνοιξη νέων, γόνιμων δρόμων προσέγγισης του ποιητικού λόγου με την τέχνη της ζωγραφικής.
Εικαστική εκδοχή του ποιήματος
Καθένας από τους πίνακες συνιστά ουσιαστικά μία εικαστική εκδοχή του ποιήματος από το οποίο εμπνεύστηκε και το οποίο αποδίδει, μια εκδοχή που διατηρεί την αυτονομία και την ανεξαρτησία της, ως εικαστικό έργο, παράλληλα όμως λειτουργεί συμπληρωματικά στο ίδιο το ποίημα.
Αυτή η λειτουργία δεν σχετίζεται απαραίτητα με την ερμηνεία του ποιήματος όσο με την οικείωση του ζωγράφου σε αυτό, η οποία αποδεικνύεται και από την ενσωμάτωση, εντός του πίνακα, συγκεκριμένων στίχων του. Διαμορφώνεται, έτσι, μια νέα μορφή, με απήχηση και λειτουργικότητα, αποτέλεσμα μιας ευτυχούς συγκυρίας ανάμεσα στον ποιητή και τον ζωγράφο.
Η διαδικασία και η μέθοδος αυτή υποδηλώνουν, βέβαια, μια ενισχυμένη λειτουργία της καλλιτεχνικής συνείδησης και μια πρόθεση υψηλή, από τη στιγμή που επεκτείνει τα όρια των δύο τεχνών σε νέες σφαίρες, αφήνοντας ελεύθερη την έμπνευση και τις επικοινωνιακές δυνατότητες του καλλιτέχνη.
Από τη στιγμή λοιπόν που οι δύο αυτοί φορείς, υπακούοντας σε εσωτερικές ωθήσεις, βρίσκουν το σημείο στο οποίο ταυτίζονται και συνυπάρχουν, νομιμοποιείται κάποιος να μιλήσει για μία ευτυχή στιγμή στην ιστορία της τέχνης.
Το ποίημα παύει να αντιμετωπίζεται ως μουσειακό στοιχείο που προσφέρεται απλώς και μόνο για την ανάγνωση και την ερμηνεία του, αλλά ως μια ζωντανή ύπαρξη που οδηγεί στην ανατροφοδότηση της ζωγραφικής, πυροδοτώντας παράλληλα τη συνομιλία και τη συμφιλίωση των επιμέρους τρόπων έκφρασης.
Αντώνης Φωστιέρης / Γιάννης Ψυχοπαίδης, "Ζωγραφική συνομιλία με την ποίηση", εκδ. Καστανιώτη, Αθήνα 2019
Στηρίξτε την έγκυρη και μαχητική ενημέρωση. Στηρίξτε την Αυγή. Μπείτε στο syndromes.avgi.gr και αποκτήστε ηλεκτρονική συνδρομή στο 50% της τιμής.
