Σχέδιο για τη μεταβατική φάση ή κατάρρευση του πολιτιστικού πεδίου
Της Μυρσίνης Ζορμπά*
Η Πολιτεία δεν στήριξε στις κρίσιμες στιγμές της πανδημίας την επιβίωση των ανθρώπων που εργάζονται στο πολιτιστικό πεδίο αλλά οφείλει, έστω τώρα, να αναλογιστεί το μέγεθος των ευθυνών και τον ρόλο της στη διαχείριση του πολιτισμού της χώρας, κληρονομιάς και σύγχρονου. Η κρίση αποκάλυψε την πολιτική ολιγωρία του υπουργείου Πολιτισμού απέναντι στο ανθρώπινο πολιτιστικό δυναμικό της χώρας, με την καθυστέρηση των υγειονομικών μέτρων για τους εργαζόμενους των ίδιων των υπηρεσιών του αλλά και την απόλυτη αδυναμία του να αγκαλιάσει συνολικά και χωρίς εξαιρέσεις όσους εργάζονται στο πεδίο. Σε αντίθεση με ό,τι συνέβη σε όλες σχεδόν τις ευρωπαϊκές χώρες, και τις πιο αυστηρές ακόμη δημοσιονομικά, αλλά και στον υπόλοιπο κόσμο, όπου προβλέφθηκε η άμεση οικονομική στήριξη με μια απλή αίτηση και τον ΑΦΜ, χωρίς πολύπλοκες προϋποθέσεις και διαδικασίες. Όλοι διαχειρίστηκαν την κρίση με ένα καθολικό επίδομα επιβίωσης, τόσο για τους εργαζόμενους όσο και για τις επιχειρήσεις, με το απλό σκεπτικό ότι τους το οφείλει για όσο διάστημα τους αποκλείει από κάθε αμειβόμενη δραστηριότητα.
Αυτό εξασφάλισε την απαραίτητη συναίνεση και το κλίμα εμπιστοσύνης, προκειμένου το διάστημα του εγκλεισμού να αξιοποιηθεί για έντονη διαβούλευση και την εκπόνηση ενός σχεδίου, που θα αφορά τη μεταβατική φάση και τις ιδιαιτερότητες των κλάδων, ωσότου φτάσει, μετά από αρκετούς ίσως μήνες, η πλήρης επαναδραστηριοποίηση του πεδίου.
Δυστυχώς, στην ελληνική περίπτωση, ξεκινάμε τώρα τη μεταβατική φάση με τους χειρότερους όρους και με χρέη από την προηγούμενη φάση. Η επιβίωση δεν εξασφαλίστηκε για όλους, επικράτησε η ανασφάλεια, η διαβούλευση υπήρξε ανεπαρκής, σχέδιο δεν εκπονήθηκε και, ακόμη και το εικονικό ποσό που ανακοινώθηκε, είχε τη λογική των συνήθων χρηματοδοτήσεων αλλά και δεν κατανεμήθηκε εντέλει. Το υπουργείο δεν έδειξε να αντιλαμβάνεται τι σημαίνει κρίση, όπου κινδυνεύουν να καταστραφούν οι δομές του πολιτιστικού χώρου όπως τις ξέραμε ώς τώρα και να μείνουν άνεργοι χιλιάδες άνθρωποι, τι σημαίνει διαχείριση κρίσης και σχέδιο διάσωσης και ποια είναι η ευθύνη του, γι’ αυτό και συνέχισε να ασχολείται με τις προηγούμενες μεγαλόστομες προτεραιότητές του αδιατάρακτα, υπεροπτικό και κωφό στις κραυγές αγωνίας που ακούγονταν από παντού.
Σήμερα, προϋπόθεση του σχεδίου για τη μεταβατική φάση που ξεκινάει είναι η άμεση καθιέρωση καθολικού επιδόματος. Το ίδιο το σχέδιο θα πρέπει να περιλαμβάνει μια σειρά από σαφή μέτρα για όλους τους κλάδους, κοστολογημένα και με χρονοδιάγραμμα εξαμήνου. Ανάμεσα σε αυτά είναι οι σαφείς κανόνες επαναλειτουργίας της πολιτιστικής παραγωγής, των υπηρεσιών και των χώρων και ο υπολογισμός του κόστους τους, που πρέπει να καλυφθεί από την Πολιτεία, το πλαίσιο και η απόδοση πνευματικών δικαιωμάτων κάτω από τις νέες συνθήκες, η άμεση δημιουργία δημόσιων υποδομών και πλατφόρμες για την παραγωγή, διακίνηση και προβολή όλου του φάσματος των έργων τέχνης, η πρόνοια περιφερειακής πολιτισμικής πολιτικής ώστε να μην υπάρξουν δύο ταχύτητες και παραμείνει ξεχασμένη η περιφέρεια στην τύχη της.
Για όλα αυτά απαιτούνται δημόσιες επενδύσεις και η αξιοποίηση ευρωπαϊκών πόρων και ΕΣΠΑ. Είναι επίσης αναγκαία η χάραξη στρατηγικών προσεγγίσεων που θα αντιμετωπίζουν το πολιτισμικό πεδίο ως σύνολο με κοινούς παρονομαστές και ίση μεταχείριση, ώστε να συμφωνηθούν οι ευρύτερες διαρθρωτικές αλλαγές που απαιτούνται. Το σχέδιο της πολιτικής πολιτισμού που θα εφαρμοστεί πρέπει να προκύψει από διαβούλευση με τους φορείς και τους δρώντες του πεδίου, να έχει σαφείς κατανομές και διαφάνεια, διότι διαφορετικά το πεδίο, το οποίο αντιμετωπίζει ήδη τεκτονικές αλλαγές, κινδυνεύει να οδηγηθεί σε κατάρρευση. Η ευθύνη του υπουργείου Πολιτισμού είναι μεγάλη.
* Η Μυρσίνη Ζορμπά είναι τέως υπουργός Πολιτισμού
Γιάννης Καλαβριανός:
«Είναι εργασία όπως οι υπόλοιπες»
Η τέχνη του θεάτρου θα βρει τον δρόμο της, όπως το κάνει τους τελευταίους 25 αιώνες, μετασχηματιζόμενη, ανασκουμπωμένη, επιτιθέμενη, συχνά πληγωμένη και απαξιωμένη, αλλά δρώντας πάντοτε ως συγκολλητική ύλη της κοινότητας. Αυτής που θεωρήθηκε ο κίνδυνος των ημερών.
Το επάγγελμα τώρα, εφόσον είναι μια κατασκευή της ανταλλακτικής οικονομίας, βασίζεται σε συμφωνίες, δομές και απαιτεί οργάνωση και αυστηρότητα. Αν τα παραπάνω δεν έχουν χτιστεί με επιμέλεια, το οικοδόμημα κλυδωνίζεται σε συνθήκες κρίσης και αυτό αντιμετωπίζουμε στις λοιμώδεις μέρες μας.
Η κουβέντα σαφώς δεν πρέπει να περιοριστεί μόνο στα μηνιαία επιδόματα. Αυτά θα πρέπει να τακτοποιηθούν άμεσα με ένα προσεκτικά οργανωμένο κυβερνητικό σχέδιο, ώστε να μπορέσουν όλοι οι εργαζόμενοι, εντός και εκτός τεχνών, να αντεπεξέλθουν στην αναγκαστική παύση της εργασίας τους.
Το ζήτημα είναι να ανοίξει άμεσα μια νέα κουβέντα με αμοιβαία εκκίνηση και συμφωνία πως μιλάμε για μια εργασία όπως οι υπόλοιπες. Που πρέπει να διέπεται από όλους τους κανόνες της επαγγελματικής εργασίας. Όλα τα υπόλοιπα, περί του ιδιαίτερου της ψυχοσύνθεσης των καλλιτεχνών και της δήθεν αγωνίας για το μέλλον της τέχνης, είναι εκ του πονηρού, διαιωνίζουν τη στρεβλή εντύπωση πως πρόκειται για μια ενασχόληση κάποιων οριακών και χαριτωμένων περίεργων προσωπικοτήτων και θα πρέπει να σταματήσουν εδώ. Και εννοείται, να μην υπονομεύεται από τους ίδιους τους εργαζόμενους των τεχνών, με συζητήσεις για το ποιος θα σκεφτεί το πιο ευφάνταστο δρώμενο μπροστά στο Ηρώδειο.
* Ο Γιάννης Καλαβριανός είναι θεατρικός συγγραφέας - σκηνοθέτης
Αντώνης Ρέλλας:
«Ο πολιτισμός δεν είναι προνόμιο του όρθιου ανθρώπου»
Εμείς οι ανάπηροι καλλιτέχνες βιώνουμε την επιτήρηση των σωμάτων μας πολύ πριν ξεσπάσει η πανδημία της Covid-19. H ανισότιμη σχέση μας με την κυρίαρχη κουλτούρα είχε και έχει ως αποτέλεσμα το ανάπηρο άτομο να ετεροπροσδιορίζεται και να καταπιέζεται. Η καταπίεση αυτή, που επιβάλλεται με συγκεκριμένους όρους, δημιουργεί την ανάγκη πολιτιστικής αντίστασης. Μέσα από τη mainstream τέχνη αναδεικνύονται διαρκώς συγκεκριμένες ανθρώπινες ιδιότητες, όπως η αρτιμέλεια, η καλή εμφάνιση, η υψηλή νοημοσύνη, η καθαρή ομιλία, το «κανονικό σώμα», η «κανονική» σεξουαλικότητα, τις οποίες διδασκόμαστε και υιοθετούμε σαν να είναι πολύτιμες αρετές που προσδιορίζουν άτομα με υψηλή κοινωνική υπόσταση, ενώ, αντίθετα, όσες παρεκκλίνουν στιγματίζονται, υποβιβάζονται, γελοιοποιούνται και προκαλούν τον φόβο και την απαξίωση. Ο πολιτισμός μας όμως οφείλει να κυοφορείται στις απελευθερωμένες από τα φασιστικά πρότυπα περιοχές του νου. Η πολιτιστική αντίσταση στην πράξη, για εμάς τους ανάπηρους καλλιτέχνες στην εποχή της πανδημίας, ευθυγραμμίζεται πλήρως με τα συνολικά αιτήματα των μη ανάπηρων εργατών της τέχνης. Οι ανάπηροι καλλιτέχνες όμως δεν έχουμε να αντιμετωπίσουμε ΜΟΝΟ τις δραματικές συνέπειες της πανδημίας και την απαξίωση των καλλιτεχνών από την πολιτεία. Αντιμετωπίζουμε απρόσιτα εκπαιδευτικά συστήματα, μη προσβάσιμους χώρους τέχνης τόσο στο δομημένο περιβάλλον τους όσο και στο περιεχόμενο, προκαταλήψεις από τη μη ανάπηρη κοινωνία και μπόλικο θεσμικό ρατσισμό. Για να αναπτύξουμε και να εξασκήσουμε τις ικανότητές μας στην κοινωνική αλληλεπίδραση, αν υποθέσουμε ότι τα κοινωνικά εμπόδια που μας αποκλείουν διαχρονικά αρθούν, έχουμε να αναμετρηθούμε με την ευαλωτότητα σημαντικής μερίδας των καλλιτεχνών στις παρούσες υγειονομικές συνθήκες. Σε αυτήν τη νέα πραγματικότητα, οφείλουμε να μην αφήσουμε κανέναν και καμία πίσω.
«Ο πραγματικός καλλιτέχνης, ανάπηρος ή μη, δεν είναι εκείνος/η που κατακρεουργείται από το 'κτήνος', αλλά αυτός/ή που με κόπο καταφέρνει τελικά να το δαμάζει».
* O Αντώνης Ρέλλας είναι σκηνοθέτης - ανάπηρος ακτιβιστής, μέλος της Κίνησης Ανάπηρων Καλλιτεχνών
Σάββας Στρούμπος:
«Να προτάξουμε τη δύναμη της συλλογικότητας»
Οι άνθρωποι του θεάτρου χρειάζεται να προτάξουν εκ νέου τη δύναμη της συλλογικότητας. Πρόκειται για κίνηση ζωτικής σημασίας. Όταν οι οικονομικοί πόροι θα είναι πενιχροί, όταν θα κυριαρχούν οι μεγαλο-παραγωγοί και οι εμπορικοί πρωταγωνιστές, όταν το ερευνητικό θέατρο θα κινδυνεύσει με εξαφάνιση, η έννοια της ομάδας, της συλλογικότητας των καλλιτεχνών, θα είναι σημαντικότατη. Από την άποψη της αλληλεγγύης, της αλληλοστήριξης, της κοινότητας των αναγκών, αλλά και της επιθυμίας για από κοινού έκφραση και δημιουργία. Αν το ανθρωπολογικό μοντέλο που κυοφορείται στην υγειονομική κρίση είναι ο άνθρωπος με μάσκα, γάντια, αντισηπτικά κι ένα κινητό τηλέφωνο στο χέρι, με σκοπό την “υγεία” και την “επικοινωνία”, η τέχνη χρειάζεται να θέσει εκ νέου τα αγωνιώδη ερωτήματα για την ίδια τη φύση του ανθρώπου ως όντος κοινωνικού, αλλά και το ίδιο το ζήτημα του φυσικού ανθρώπου. Ποια είναι η σχέση του ανθρώπου με το σώμα του, με τις επιθυμίες και τα συναισθήματά του, με τη φαντασία, τους φόβους, τα πάθη και τις προσδοκίες του; Πώς ο άνθρωπος εκφράζεται; Πώς σχετίζεται και επικοινωνεί με τους συνανθρώπους του; Αυτά είναι τα βασικά συστατικά της τέχνης του θεάτρου σε όλες τις εποχές κι από αυτά χρειάζεται να επανεκκινήσουμε για να προσεγγίσουμε εκ νέου την ίδια τη φύση της τέχνης μας.
* Ο Σάββας Στρούμπος είναι ηθοποιός - σκηνοθέτης
Κώστας Καλδάρας:
«Όταν σας κρίνει ο Πολιτισμός...»
Εσείς, κ. Μενδώνη, κριθήκατε αδαής κι επικίνδυνη, εσείς, κ. Μητσοτάκη, κριθήκατε αδιάφορος και λίγος απέναντι στον ελληνικό πολιτισμό, εκτός εάν λειτουργείτε κάτω από άλλες σκοπιμότητες. Αντιδράτε ως νεόπλουτος, που χρησιμοποιεί τους ανθρώπους του Πολιτισμού για φωτογραφίες, χαιρετούρες και δημόσιες σχέσεις κι όταν έρθει η ώρα για να επιτελέσετε το χρέος σας στους καλλιτέχνες, σφυρίζετε αδιάφορα (μάλλον κάποιο γνωστό, αγαπημένο σας τραγουδάκι).
Δίνετε πακτωλό χρημάτων στα τηλεοπτικά κανάλια, τα οποία παρεμπιπτόντως δεν ανήκουν στις πληγείσες επιχειρήσεις, για να προπαγανδίζουν την κυβέρνηση σας, αλλά δεν έχετε ρωτήσει εάν έχουν υπογράψει συμβάσεις για τα πνευματικά δικαιώματα των δημιουργών που κατά κόρον χρησιμοποιούν παράνομα τα τραγούδια τους και εκτινάσσουν ακροαματικότητα και έσοδα.
Μετά τις τραγικές σας δηλώσεις για τον Πολιτισμό, προχωράτε σε δειλές κινήσεις επικοινωνίας, αφού, όπως ακούσαμε και στα δελτία ειδήσεων, πρώτα συμβουλευτήκατε τους επικοινωνιολόγους σας. Λυπάμαι πάρα πολύ που τις όποιες κινήσεις σας στον Πολιτισμό θα τις καθορίσουν οι επικοινωνιολόγοι κι όχι οι ίδιοι οι φορείς του Πολιτισμού. Αλλά, όπως ο ίδιος είχατε δηλώσει παλιότερα, “δεν σας ενδιαφέρει η ουσία, αλλά η επικοινωνία”!
Κι εσείς, κ. Μενδώνη, δεν είστε πλέον γραμματέας του ΥΠΠΟΑ, είστε υπουργός κι αυτή είναι μια πολιτική θέση με ευθύνες κι αποφάσεις. Είναι κοροϊδία, από τη μια να αφαιρείτε 15 εκατ. από τον προϋπολογισμό του υπουργείου σας για τον Πολιτισμό κι απ’ την άλλη να τα επαναφέρετε ως στήριξή του στον καιρό της κρίσης. Δηλαδή μηδέν εις το πηλίκον. Κρυφτείτε κι εσείς για την ώρα πίσω από κάποια ΜΜΕ που σας στηρίζουν, αλλά να ξέρετε ότι όταν έρθει η ώρα να απολογηθείτε, απέναντί σας, εκτός από τον ελληνικό λαό, θα βρίσκονται οι άνθρωποι των τεχνών, θα βρίσκεται ο ίδιος ο τεράστιος ελληνικός Πολιτισμός, γιατί αυτός δεν είναι εφήμερος όπως κάποιος κυβερνητικός θώκος.
Κι όταν ο Πολιτισμός φτάνει στο σημείο να κρίνει, τότε ολόκληρο το πολιτικό σύστημα βρίσκεται σε κρίση.
* Ο Κώστας Καλδάρας είναι συνθέτης - εικαστικός
Πόλα Καπόλα:
«Χρηματοδοτικά μηχανισμοί για δάνεια και μείωση ΦΠΑ»
Ο χώρος του βιβλίου προσπαθούσε να ανακάμψει από την προηγούμενη κρίση, όταν ήρθε αυτή της πανδημίας. Και δυστυχώς και αυτή τη φορά μάς βρήκε εκτεθειμένους γιατί δεν υπάρχει πολιτική για το βιβλίο. Γιατί ως κοινωνία έχουμε αποτύχει να δημιουργήσουμε συνθήκες τέτοιες που να ευνοούν την ανάγνωση και συνακόλουθα να ενισχύουν τις επιχειρήσεις και τους εργαζόμενους. Πέρα λοιπόν από τα αυτονόητα, π.χ. ενίσχυση των βιβλιοθηκών, ζητάμε την ενεργοποίηση χρηματοδοτικών μηχανισμών για δάνεια προς τις εκδοτικές επιχειρήσεις, την επίλυση επιτέλους του θέματος του δημόσιου δανεισμού, τη μείωση του ΦΠΑ στα ηλεκτρονικά βιβλία και audiobooks.
* Η Πόλα Καπόλα είναι εκδότρια των εκδόσεων “Νήσος”
Νίκος Λαμπρόπουλος:
«Ας αναλάβουμε όλοι τις ευθύνες μας»
Η επόμενη μέρα μετά την καραντίνα βρίσκει τα βιβλιοπωλεία ανοιχτά μεν, με έντονο προβληματισμό δε, όσον αφορά τη βιωσιμότητα τουλάχιστον των μικρομεσαίων επιχειρήσεων.
Δεν βρίσκω πως είναι ώρα να μιλήσουμε πάλι για την αναγκαιότητα ύπαρξής τους και την προσφορά τους στον πολιτισμό και την κουλτούρα μας. Είναι χιλιοειπωμένα.
* Τώρα θα πρέπει ν’ απαντήσει η ίδια η κοινωνία αν τα θέλει, στηρίζοντάς τα. Αν τα θέλει για να ενημερώνεται σωστά, πλουραλιστικά, ξεφυλλίζοντας και μυρίζοντας το χαρτί, συζητώντας με τον βιβλιοπώλη για την καλύτερη επιλογή, αποδεχόμενη στην πράξη επιτέλους ότι κάθε βιβλιοπωλείο είναι κι ένα κύτταρο πολιτισμού. Ότι στο βιβλιοπωλείο της γειτονιάς ή της κάθε μικρής πόλης, ακόμη κι αν έχει πληρώσει κάτι παραπάνω, το κέρδος που αποκομίζει από την ύπαρξή του είναι πολλαπλάσιο.
* Τώρα θα πρέπει ν’ απαντήσει εμπράκτως η Πολιτεία. Όχι μόνο επιδοτώντας τα μικρά βιβλιοπωλεία (μέτρο που απαιτείται άμεσα) αλλά και προωθώντας επιτέλους νομοσχέδια που υπάρχουν από ολοκληρωμένες μελέτες στα συρτάρια του ΥΠΠΟ, για τη δημιουργία εκείνων των φορέων που θ’ ασχοληθούν με την υπόθεση του βιβλίου και της ανάγνωσης στηρίζοντας ολόκληρο τον κλάδο.
* Τώρα θα πρέπει ν’ απαντήσουν με τη στάση τους οι εκδότες παύοντας να πατούν σε δύο βάρκες. Η καραντίνα «έδειξε» ότι δίχως τα φυσικά μικρά και μεσαία βιβλιοπωλεία το εμπόρευμά τους δεν προχωράει. Έδειξε ότι ο αρχικός ενθουσιασμός για μαζικές ηλεκτρονικές ή άλλου είδους πωλήσεις ήταν ματαιοπονία. Αν δεν πάρει ο καθένας προσωπικά τα μέτρα του ώστε να μην υπάρχει αυτό τα χάος στις τιμές πώλησης μεταξύ των μικρών βιβλιοπωλείων και των «ολιγοπωλίων», δεν υπογράφουν μόνο τη σταδιακή συρρίκνωση των μικρών αλλά καθιστούν αβέβαιο και το δικό τους μέλλον.
* Ο Νίκος Λαμπρόπουλος είναι ιδιοκτήτης του βιβλιοπωλείου «Σύγχρονη Έκφραση»
Κλεοπάτρα Δίγκα:
Πώς πρέπει να στηριχτεί η εικαστική δημιουργία
Ο πολύπαθος χώρος του πολιτισμού, που τόσο αναιμικά ενισχύει η Πολιτεία. Χώρος ετερόκλητων επαγγελμάτων. Καλλιτέχνες - δημιουργοί και άλλοι που υποστηρίζουν την πραγματοποίηση της δημιουργίας τους. Άνθρωποι με διαφορετικά εισοδήματα. Πιστεύω ότι είναι η ώρα επείγουσα όλοι να ισχυροποιήσουν τις επαγγελματικές τους ενώσεις και να τις αναζωογονήσουν, όσο κι αν αυτό ακούγεται περίεργα, ιδιαίτερα στ’ αυτιά του μοναχικού δημιουργού.
Το Καλλιτεχνικό Επιμελητήριο, το ΕΕΤΕ, έχει συγκεντρώσει όλες τις προτάσεις μας, παλιότερες και νεότερες, από τις ανάγκες που εκκρεμούν. Το ποσό των 800 ευρώ πρέπει να πάει σε όλα τα μέλη του, που αποδεδειγμένα είναι οι εικαστικοί μας, πτυχιούχοι και μη (ελάχιστοι βιοπορίζονται καθαρά από τα έργα τους). Να αγοραστούν λοιπόν έργα από μουσεία και πινακοθήκες με ανοιχτές διαδικασίες. Πρέπει να καταργηθεί ο φόρος επιτηδεύματος στην τέχνη, όπως και ο ΕΝΦΙΑ για τα ατελιέ. Αυτά αποτελούν στήριξη στην εικαστική δημιουργία.
* Η Κλεοπάτρα Δίγκα είναι ζωγράφος
Στηρίξτε την έγκυρη και μαχητική ενημέρωση. Στηρίξτε την Αυγή. Μπείτε στο syndromes.avgi.gr και αποκτήστε ηλεκτρονική συνδρομή στο 50% της τιμής.
