Live τώρα    
17°C Αθήνα
ΑΘΗΝΑ
Αίθριος καιρός
17 °C
13.4°C18.7°C
3 BF 63%
ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ
Ελαφρές νεφώσεις
15 °C
12.0°C16.9°C
1 BF 66%
ΠΑΤΡΑ
Αίθριος καιρός
16 °C
14.3°C16.6°C
2 BF 61%
ΗΡΑΚΛΕΙΟ
Ελαφρές νεφώσεις
14 °C
13.8°C18.0°C
2 BF 62%
ΛΑΡΙΣΑ
Αίθριος καιρός
10 °C
9.9°C14.6°C
2 BF 76%
Η μυθιστορηματική ζωή του Χουμαγιούν
  • Μείωση μεγέθους γραμματοσειράς
  • Αύξηση μεγέθους γραμματοσειράς
Εκτύπωση

Η μυθιστορηματική ζωή του Χουμαγιούν

Το ταφικό μνημείο του Παστούν ευγενούς και πολέμαρχου Ισά Χαν

Κείμενο - φωτογραφίες: ΘΑΝΟΣ ΠΑΝΑΓΟΠΟΥΛΟΣ

Παρασκευή 27 Ιανουαρίου 1556. Ο αυτοκράτορας Νασίρ-Ουντ-Ντιν Μουχάμαντ Χουμαγιούν, γιος του ιδρυτή της αυτοκρατορίας των Ινδιών Μουγκάλ, του Ζαχίρ-Ουντ-Ντιν Μουχάμαντ ή Μπάμπουρ, πεθαίνει σε ηλικία 48 ετών. Το 1569 ο γιος του συλλαμβάνει την ιδέα κατασκευής μαυσωλείο στη μνήμη του πατέρα του. Για τον σχεδιασμό του επιλέγεται ο Πέρσης αρχιτέκτονας Μιράκ Μίρζα Γκίβας, ο οποίος θα έχει βοηθό τον γιο του Σαγίντ Μουχάμαντ. Η πρωτοτυπία του ως πρώτου τύμβου-κήπου σε ολόκληρη την ινδική υποήπειρο, το ασύλληπτο για τα παγκόσμια χρονικά κόστος κατασκευής και το αισθητικό αποτέλεσμα θα είναι ανάλογα ενός ένδοξου αυτοκράτορα με μια πολυτάραχη ζωή.

Πέμπτη 8 Φεβρουαρίου 2007. Έχουν περάσει 471 χρόνια και 10 ημέρες από τον θάνατο του Χουμαγιούν όταν επισκέπτομαι για δεύτερη φορά μετά από 9 χρόνια το μαυσωλείο όπου είναι θαμμένος ο δεύτερος αυτοκράτορας των Μουγκάλ. Ο Χουμαγιούν βασίλευσε σε δύο φάσεις, αρχικά για 9 χρόνια, 4 μήνες και 21 ημέρες, από τα 22 του, στις 26 Δεκεμβρίου 1530 έως τις 17 Μαΐου 1540, και στη συνέχεια για άλλες 339 ημέρες, από τις 22 Φεβρουαρίου 1555 έως τις 27 Ιανουαρίου 1556.

Αυτήν τη φορά, σε αντίθεση με την πρώτη, τον Απρίλιο του 1998, έχω έρθει "διαβασμένος". Μέσα από τις αναφορές για τη ζωή του Χουμαγιούν και την ιστορία των Μουγκάλ μπορώ να εξοικειωθώ ευκολότερα με ένα μνημείο το οποίο αισθητικά, δηλωτικά και συμβολικά είναι κάτι "απόμακρο" και πάντως αρκετά ιδιαίτερο.


Ο "Τετραπλός Κήπος" περιβάλλει το μαυσωλείο χωριζόμενο σε τέσσερα μέρη από ισάριθμους διαδρόμους γνωστούς ως "κιμπαγιάν" στο πρότυπο του "Ισλαμικού Παραδείσου" όπως συνηθίζουν να τον αναπαριστούν οι Πέρσες αρχιτέκτονες

Άνοδος, πτώση και παλινόρθωση

Η ζωή του Χουμαγιούν ήταν αυτό που λένε «μυθιστορηματική». Βασίλευσε σε ένα εχθρικό οικογενειακό περιβάλλον το οποίο τον πρόδωσε επανειλημμένα. Έδωσε μάχες σε πολλά πεδία, έχασε μια ολόκληρη αυτοκρατορία, πέρασε 15 χρόνια εξόριστος με κακουχίες, κατόρθωσε να αποκτήσει ξένους συμμάχους για να ξανακερδίσει τον θρόνο, στη συνέχεια να επεκτείνει ταχύτατα τα όρια της αυτοκρατορίας του και να πεθάνει άδοξα έναν χρόνο αργότερα, από ένα πέσιμο στη σκάλα, πατώντας την ρόμπα του καθώς προσπάθησε να γονατίσει για να προσευχηθεί.

Όταν ο Χουμαγιούν ανέβηκε στον θρόνο αποκτώντας αυτός την επικράτεια του πατέρα του Μπαμπούρ στην ινδική υποήπειρο και ο αδελφός του Καμράν Μίρζα την Καμπούλ και τη Λαχώρη, ήταν ακόμη άπειρος. Έτσι, έχασε το βασίλειό του από τον Παστούν ευγενή Σερ Σαχ Σούρι, το οποίο απέκτησε εκ νέου με τη βοήθεια των Σαβαφιδών Περσών 15 χρόνια αργότερα. Η απόφαση να μοιραστεί το βασίλειο ήταν καινοφανής παρότι αποτελούσε συνήθεια στην κεντρική Ασία από την εποχή που ο Τζένγκις Χαν είχε μοιράσει την επικράτειά του στους γιους του, ενώ και ο Ταμερλάνος είχε μοιράσει το βασίλειό του στους γιους του. Πάντως, κάποιοι ευγενείς δεν είχαν δει με καλό μάτι την ανάρρηση του Χουμαγιούν στον θρόνο και έτσι, τέσσερα χρόνια μετά τη στέψη του, επιχείρησαν να τοποθετήσουν στη θέση του τον θείο του Μαχντί Κβάτζα. Ακόμη και τα αδέλφια του στράφηκαν εναντίον του, εκτός του Χαλίλ Μίρζα, ο οποίος δολοφονήθηκε το 1530.

Στην πρώτη πενταετία της βασιλείας του αντιμετώπισε μια διπλή απειλή, από τον σουλατάνο Μπαχαντούρ του Γκουτζαράτ στα νοτιοδυτικά, ο οποίος έναντι της παραχώρησης εδαφών της βορειοδυτικής Ινδίας στους Πορτογάλους απέκτησε από αυτούς οπλισμό, και από τον Σερ Σαχ Σούρι κατά μήκος του Γάγγη στο Μπιχάρ.


Το κενοτάφιο του Χουμαγιούν

Ο Χουμαγιούν νίκησε τον Μπαχαντούρ, αλλά αντί να προσαρτήσει τα εδάφη του στην επικράτειά του, στράφηκε κατά του Σερ Σαχ Σούρι που πρώτα απείλησε την πρωτεύουσα Άγκρα και κατόπιν κατέλαβε και λεληάτησε την πρωτεύουσα της Βεγγάλης Γκόρι. Ο Σερ Σαχ αποσύρθηκε στα ανατολικά αφού πρώτα φρόντισε και έβαλε στο χέρι του τον πλούτο της Γκόρι. Τότε ο 19χρονος αδελφός του Χουμαγιούν, ο Χιντάλ, επιχείρησε να αυτοανακηρυχθεί αυτοκράτορας στην Άγκρα αντί να βοηθήσει τον νόμιμο βασιλιά όπως του είχε υποσχεθεί. Ο Σερ Σαχ ξεκίνησε να δώσει μάχη κατά του Χουμαγιούν, όμως το στράτευμά του μειονεκτούσε και έτσι δέχθηκε προσωρινά τη συμβιβαστική πρόταση του Χουμαγιούν να γίνει έπαρχος Μπιχάρ και Βεγγάλης υποτελής στο αυτοκράτορα. Φερόμενος επιπόλαια, ο στρατός του Χουμαγιούν αποσύρθηκε μετά τη συμφωνία από το πεδίο της αντιπαράθεσης και στρατοπέδευσε χωρίς κάποια έκτακτη φρουρά, με αποτέλεσμα ο Σερ Σαχ να επιτεθεί αιφνιδιαστικά και να αναγκάσει τον Χουμαγιούν να αποδράσει κολυμπώντας στον Γάγγη.

Ο Σερ Σαχ επιτέθηκε και στην Άγκρα νικώντας στη μάχη τον Χουμαγιούν, ο οποίος κατέφυγε στην Λαχώρη. Έτσι ανέβηκε στον θρόνο η δυναστεία των σφετεριστών Σούρι, που στην ουσία την αποτέλεσαν ο Σερ Σαχ και ο γιος του. Και σαν να μην αρκούσε αυτό, ο Καμράν πρόδωσε τον αδελφό του Χουμαγιούν προτείνοντας στον Σερ Σαχ να τον βοηθήσει με αντάλλαγμα την επιστροφή των εκτάσεων του Πουντζάμπ. Ο Σερ Σαχ αρνήθηκε, και παρά ταύτα ο Χουμαγιούν αρνήθηκε να τιμωρήσει παραδειγματικά με θάνατο τον αδελφό του όπως τον είχαν συμβουλέψει οι αυλικοί του.

Υποχωρώντας στην έρημο του Σιντ, όπου έφθασε πεζός με μια καμήλα για την έγκυο σύζυγό του Χαμίντα, βρήκε έναν πολύτιμο σύμμαχο στο πρόσωπο του εμίρη του Σιντ, τον Χουσεΐν Ιμράνι, τον οποίο ο ίδιος είχε διορίσει παλιότερα. Με άλογα και με όπλα που παρέλαβε από τον Ιμράνι μπόρεσε και ανασύνταξε σιγά σιγά τον στρατό του, και στήνοντας νέες συμμαχίες ανακηρύχθηκε Τιμουρίδης αυτοκράτορας, νόμιμος διάδοχος του Μπάμπουρ. Βρήκε επίσης υποστήριξη και στην αυλή του Πέρση αυτοκράτορα Σαχ Ταμάσπ και μάλιστα ενθουσιάστηκε με την καλλιέργεια των τεχνών στην Περσία της εποχής εκείνης. Ο Ταμάσπ βοήθησε τον Χουμαγιούν (ο οποίος στο μεταξύ έγινε σιίτης για τύχει της στήριξης των Περσών) με στρατό να ξανακερδίσει την αυτοκρατορία του με αντάλλαγμα το Κανταχάρ. Σταδιακά νίκησε τους αποστάτες αδελφούς του και τον γιο του Σερ Σαχ Ισλάμ Σαχ. Η επιστροφή του Χουμαγιούν δεκαπέντε χρόνια μετά την εξορία του, συνοδεύτηκε από την άφιξη Περσών ευγενών η οποία άλλαξε άρδην τις αντιλήψεις και τις συνήθειες της κεντροασιατικής καταγωγής αυλής των Μουγκάλ, καθώς εισήχθησαν η περσική τέχνη, αρχιτεκτονική, γλώσσα και φιλολογία και πολλά ανάγλυφα και χειρόγραφα της περιόδου του Χουμαγιούν διασώζονται στα περσικά. Κατάφερε μάλιστα να επεκτείνει τα όρια της αυτοκρατορίας.

Η φιλήσυχη προσωπικότητά του, η υπομονή του και ο χωρίς ακρότητες λόγος του του έδωσαν τον τίτλο Ινσάν-Ι-Κάμι («Τέλειος Άνθρωπος») μεταξύ των Μουγκάλ. Πέθανε με περίεργο τρόπο. Ήταν φορτωμένος με βιβλία κατεβαίνοντας μία σκάλα από τη βιβλιοθήκη του και, όπως συνήθιζε, ακούγοντας τον μουεζίνη επιχείρησε να γονατίσει για προσευχή και πατώντας τη ρόμπα του έπεσε από τις σκάλες. Πέθανε από τα τραύματά του τρεις ημέρες αργότερα, στις 27 Ιανουαρίου 1556.


Πάντρεμα τεσσάρων διαφορετικών στιλ: κεντρασιατικό, περσικό, μουγκάλ και τουρκικό

Το ακριβότερο ταφικό μνημείο

Όσο περιηγούμαι στον χώρο, τόσο με συναρπάζει η αισθητική του "Μακμπάρα-Ι-Χουμαγιούν". Όχι άδικα. Μπορεί η αισθητική να μην υπολογίζεται με το μέτρο, όμως κάποιοι αριθμοί είναι ενδεικτικοί. Σε σημερινές τιμές, το κόστος κατασκευής του μεν τάφου του Χουμαγιούν αποτιμάται σε 50 εκατομμύρια ευρώ, του δε συγκροτήματος στο σύνολό του υπολογίζεται στα 450 εκατομμύρια ευρώ, κατατάσσοντάς το έτσι το 7ο ακριβότερο ταφικό μνημείο στον κόσμο, πίσω από ένα άλλο μνημείο - σύμβολο όχι απλώς της Ινδίας αλλά και και αυτό της ίδιας δυναστείας, των Μουγκάλ, το παγκοσμίου φήμης Τατζ Μαχάλ στην Άγκρα.

Η αρχιτεκτονική του είναι συναρπαστική. Το ύφος του συνδυάζει αρμονικά, χωρίς να φαίνονται παράταιρα μεταξύ τους, τέσσερα διαφορετικά στιλ. Κεντρασιατικό, περσικό, μουγκάλ και τουρκικό. To εκτάσεως 3 στρεμμάτων μαυσωλείο, το οποίο δεσπόζει σε έναν κήπο 30 στρεμμάτων, χτίστηκε με τη χρήση δύο συστατικών που για πρώτη φορά συνδυάστηκαν μεταξύ τους σε τέτοια έκταση, μιας αργολιθοδομής που θυμίζει ξερολιθιά χαλικιών ανάμεσα σε συμπαγή κομμάτια πέτρας μαζί με αμμόλιθο. Αυτά τα δύο δομικά υλικά σχηματίζουν ένα τετράγωνο οικοδόμημα το οποίο στέφεται στα 47 μέτρα ύψος από έναν θόλο.

Δεν είναι όμως μόνο το μαυσωλείο που συναρπαζει τον επισκέπτη. Ο "Τετραπλός Κήπος", όπως θα μεταφραζόταν το "Τσαρ Μπαγκ", περιβάλλει το μαυσωλείο χωριζόμενο σε τέσσερα μέρη από ισάριθμους διαδρόμους γνωστούς ως "κιμπαγιάν" στο πρότυπο του "Ισλαμικού Παραδείσου" όπως συνηθίζουν να τον αναπαριστούν οι Πέρσες αρχιτέκτονες.

Ενδιαφέρον παρουσιάζει και ο τάφος ενός Παστούν καταγόμενου από τη φατρία των Νιάζι ευγενούς, του Ισά Χαν Νιάζι, αυλικού του Σερ Σαχ Σούρι και του γιου του Ισλάμ Σαχ Σούρι, ο οποίος στασίασε εναντίον τους. Από την ίδια την περιοχή, τη Μιανγουάλι, από όπου κατάγονταν οι Νιάζι και ο Ισά Χαν, κατάγεται και ο 22ος πρωθυπουργός του Πακιστάν, ο Ιμράν Χαν, περιβόητος στο παρελθόν play boy στην Αγγλία και αρχηγός της εθνικής ομάδας κρίκετ του Πακιστάν που κατέκτησε το Παγκόσμιο Κύπελλο του 1992, ο οποίος ανέλαβε το αξίωμα στις 18 Αυγούστου του 2018. Ο τάφος αυτός προϋπήρχε εκείνου του Χουμαγιούν καθώς χτίστηκε το 1546/7.

Κοντά βρίσκεται και ο Ναι-Κα Γκουμπάντ, ο λεγόμενος "Τάφος του Μπαρμπέρη" του βασιλικού κουρέα, κάτι που δείχνει πόσο μεγάλη σημασία έδιναν οι Μουγκά αυτοκράτορες στον καλλωπισμό τους.


Με φόντο το Μαυσωλείο του Χουμαγιούν

Στο νοτιοδυτικό άκρο του συγκροτήματος βρίσκεται ο Τάφος Αφσάρβαλα, του οποίου ο "ένοικος" δεν έχει ταυτοποιηθεί, δίπλα σε ένα τζαμί, τα οποία κατασκευάστηκαν το 1566/7.

Μυστήριο αποτελεί το ποια ήταν η Μπου-Χαλίμα από την οποία πήρε το όνομά του ένας από τους κήπους του συγκροτήματος. Εικάζεται ότι ετάφη εδώ πριν τον Χουμαγιούν.

Το συγκρότημα περιλαμβάνει την κατοικία του Σαγιέντ Μουχάμαντ Νιζαμουντίν Ωλίγια, του "Αγαπημένου του Θεού", ενός θαυματοποιού σούφι που έζησε μεταξύ 1238 και 1325 στο σουλτανάτο του Δελχί, της πόλης της οποίας θεωρείται και προστάτης, ενώ ο θρύλος της σέχτας στην οποία ανήκε τον κατατάσσει μεταξύ των αθέατων αθανάτων.

Στο νότιο άκρο του κήπου δεσπόζει ο τάφος του ποιητή Αμπντούλ Ραχίμ Χαν-Ι-Χάνα ο οποίος, εκτός από τα περίφημα ποιήματά του στη γλώσσα των λογίων, την ούρντου, μετέφρασε τα απομνημονεύματα του Μπαμπούρ, του πατέρα του Χουμαγιούν, στα περσικά, ενώ συνέγραψε στα σανσκριτιά τα βιβλία αστρολογίας Χετακωοτούκαμ και Ντβατρισαντυογκαβάλι.

Αναχωρώντας με κατεύθυνση στα βόρεια και το Κόκκινο Οχυρό στο Παλαιό Δελχί, κάπου 2 με 2,5 ώρες με τα πόδια, συλλογίζομαι πως σε λιγότερο από δύο ώρες πήρα μια ιδέα από τις βασικές πτυχές του πολιτισμού των Μουγκάλ. Ποίηση, Αρχιτεκτονική, Φιλοσοφία, πολιτική, διοίκηση, Θεολογία...

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

ΓΝΩΜΕΣ

ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ

EDITORIAL

ΑΝΑΛΥΣΗ

SOCIAL